Еуропалық экономикалық комиссия экологиялық саясат жөнінддегі комитет

112
 
 
 
 
II бөлім: Қоршаған ортаны қорғауға қаржы жұмылдыру 
 
 
5.2 Кесте:  Өнеркəсіптік кəсіпорындардың қалдықтар жасағаны үшін төлейтін 
төлемақылары 
Бір тоннасы теңгемен
Облыс
І
ІІІ
V
санат
санат
санат
Аса қауіпті
Орташа 
қауіпті
Улы емес 
қатты 
Ақмола
4 349
544
136
Ақтөбе
10 067
1 258
315
Алматы
5 273
659
165
Атырау
41 020
5 127
1 282
Шығыс Қазақстан
4 006
501
125
Қарағанды
3 835
479
120
Қостанай
2 739
342
86
Қызылорда
5 033
629
157
Маңғыстау
12 121
1 515
379
Солтүстік Қазақстан
3 321
415
104
Павлодар
4 383
548
137
Оңтүстік Қазақстан
4 622
578
145
Батыс Қазақстан
7 122
890
223
Жамбыл
4 109
514
128
Алматы қаласы
26 365
3 296
824
Астана қаласы
4 280
535
134
Орташа арифметикалық 
(өлшенбеген)
8 915
1 114
279
Ескерту:
тоннасы АҚШ долларымен
70,4
8,8
2,2
 
Дереккөзі:  Қазақстан  Республикасы  Қоршаған  ортаны  қорғау  Министрлігінің 
2006 жылғы 4 қазандағы № 295-II ластануға төленетін төлем тарифтері туралы 
бұйрығы  
Ескерту: Төлем мөлшері АҚШ дол. есептелген, 2006 жылғы орташа жылдық 
айналым курсына қарай: 1 АҚШ дол.  = 126,1 теңге.
 
 
Кəсіпорындар  сондай-ақ  жанар-жағармайды  (бензин,  дизельді  жағар  май,  сұйылтылған  газ) 
қолдануға  негізделген  қозғалмалы  көздердің  (көлік  құралдары)  пайдаланылған  газдан 
шығарылатын  ауаны  ластағаны  үшін  де  төлем  жасайды.  Мұндай  төлемдер  жекеше  жеңіл 
көліктермен  пайдаланылатын  жанар-жағар  май  түрлеріне  де  қолданылатын  акциздерге 
қосымша төленеді. Қоршаған ортаны ластауға төленетін төлемдер өте төмен (5.3 кестені қар.) 
жəне, орта есеппен, бензиннің 1 мың литріне төленетін төлем шамамен 2,4 долларды құрайды 
жəне  дизельді  жанар-жағар  майдың 1 мың  литріне 3,3 доллар  төлеу  қарастырылған. 2007 ж. 
сұйытылған  мұнай  газдарына  (СМГ)  қатысты  төлем 1 мың  литріне 1,3 долларды  құрайды. 
Мұндай  тарифтер  жанар-жағар  майды  қолдануды  төмендетудің  стимулына  айналуы  екіталай 
мəселе.  Облыстарға  байланысты,  жанар-жағар  май  түрлерінің  тарифтерінің  едəуір 
айырмашылығы бар. Орта есеппен, бейэтилденген бензинмен салыстырғанда, дизельді жанар-
жағар май 35% жоғары. Дегенмен түрлі облыстарда тарифтерді белгілеудің бірізді жүйесі жоқ. 
Кейбір облыстарда бензинмен ластауға қатысты төлемдер дизельді жанар-жағар майға қатысты 
төлем  көлемінен  асып  түседі.  Сондай-ақ  бейэтилденген  бензин  сапасы  бойынша  да 
айырмашылықтар жүргізілмейді (яғни зерттелететін октандық саны (ЗОС)).  
 
Қоршаған ортаны ластауға қатысты төлемдер мен айыппұлдан түсетін түсім  
 
2006  ж.  ластауға  қатысты  төлемдердің  түсімі 26,5 миллиард  теңгені  құрады (210 миллион 
доллар), бұл 2000 жылғы деңгейден едəуір артады (4,5 миллиард теңге) (5.4 кес.қар.). Бағаның 
осылайша тез көтерілуінің негізгі факторы - өнеркəсіптің, əсіресе мұнай саласының қарқындап 
дамуы  жəне  соған  сəйкес  ауа  мен  суды  ластағыш  қалдықтардың,  сондай-ақ  өндіріс 
қалдықтарының  көлемінің  артуы.  Қоршаған  ортаны  ластау  тарифтерінің  артуы  жəне 
мониторинг  жүйесінің  жетілдірілуі  мен  түсімдерді  жинау  соңғы  рөл  атқарған  жоқ.  Дегенмен 
сəйкес  мəліметтің  болмау  салдарынан  осы  факторлардың  қатыстық  мағынасын  анықтауға  да 

 
5 Тарау: Қоршаған ортаны қорғауға арналған экономикалық құралдар 
 
113 
 
 
мүмкіндік  жоқ.  Осыған  байланысты  2004 ж.  түсіммен  салыстырғанда 2005 ж.  қоршаған 
ортаны  ластауға  қатысты  төлемнен  түскен  түсімнің 90% артқандығын  айта  кеткен  жөн. 
Түсімдер  кəсіпорындардың  қалдық  көлемдерін  жариялауы  мен  табиғатты  қорғау  жəне  салық 
органдары  тарапынан  жүйелі  тексеру  жүргізілуіне  негізделіп  жиналады.  Қалдықтардың 
фактілік  жəне  жарияланатын  көлемдері  аралығындағы  айырмашылық,  сондай-ақ  қоршаған 
ортаны ластауға қатысты төлемдердің кірісіне сəйкес ешқандай мəлімет жоқ.    
 
5.3 Кесте:  Атмосфераға жылжымалы көздердің эмиссиясы үшін төленетін төлемақы  
2007 ж 
Бір тоннасы теңгемен
Облыс
Бейэтилды 
бензин
Дизель жанар 
майы
ТМД
Ақмола
361
564
216
Ақтөбе
614
861
430
Алматы
430
589
249
Атырау
414
653
372
Шығыс Қазақстан
385
312
252
Қарағанды
361
300
217
Қостанай
344
516
207
Қызылорда
211
346
254
Маңғыстау
507
407
340
Солтүстік Қазақстан
385
610
346
Павлодар
361
480
241
Оңтүстік Қазақстан
371
371
371
Батыс Қазақстан
401
470
298
Жамбыл
177
177
177
Алматы қаласы
954
1 510
856
Астана қаласы
300
781
432
Республика бойынша 
орташа есеппен 
(өлшенбеген)
411
559
329
Ескерту:
1 мың литрі теңгемен
300
412
165
 1 мың литрі USD
2
3
1
 
Дереккөзі: Қазақстан Республикасы Қоршаған ортаны қорғау 
Министрлігінің 2006 жылғы 4 қазандағы № 295-II ластануға төленетін 
төлем тарифтері туралы бұйрығы  
Ескерту: кбензин мен дизель жанар-жағар майын қайта есептеу 
коэффициенті: 1 тонна  = 1356 литр; ТМД: 1 тонна = 2000 литр. Төлем 
мөлшері АҚШ долларына есептелген, 2006 жылғы орташа айналым 
курсына қарай (1 АҚШ дол. 126.1 теңге). 
 
2006  ж.  ластауға  қатысты  төлемдер  мен  айыппұлдардың  жиынтық  түсімі  30,9 миллиард 
теңгені құрайды (245 миллион доллар), бұл ІЖӨ 0,3% сəйкеседі  (айыппұл жүйесін жəне негізгі 
факторларын  жасау  туралы  мəлімет 2 тарауда  берілген). 2006 жылы  түсімдер 2000 жылғы 
түсіммен  салыстырғанда
 
550%  артты.  Алайда  бұл  түсімдердің  нақты  құны  сəйкес  кезеңде 
116%  құраған  инфляцияның  жоғары  деңгейде  болуына  байланысты  елеулі  түрде  төмендеді. 
Шынайы  көрінісіне  қарай,  яғни  инфляцияны  есепке  алғанда  ластауға  қатысты  төлемдер  мен 
айыппұлдан түсетін түсім 2000 жылмен салыстырғанда 2006 жылы 210% көбейді, бұл орташа 
жылдық өсімге шамамен 20,5% сəйкеседі.  
 
2005-2006  жж.  атмосфераға  тасталатын  қалдықтарға  төленетін  төлемдер  қоршаған  ортаны 
ластауға  қатысты  төлемдердің  жалпы  кірісінің 70% құрайды;  түсімдердің  шамамен  төрттен 
бірін  қалдыққа  қатысты  төлемдері  болып  есептеледі. 2005–2006 жж.  кəсіпорындардың 
өнеркəсіптік ағын суларға қатысты төлемдері ластауға қатысты
 
төлемдердің жалпы сомасының 
шамамен барлығы 2% құрады (5.1 сур.қар.).