Қазақстан республикасы білім және ғылым министірлігі

12 
 
отырып,  тәжірибеге  сын  кӛзбен  қарап,  дене  тәрбиесі  міндеттерін  жүзеге  асыруға  белсенді, 
салауаттылық пен дене мәдениетін меңгерген маман даярлаудың маңыздылығы артуда. Дене 
тәрбиесін, жаңа технология мен озат тәжірибені  ұлттық  және жалпы адамзаттық  құндылық 
қағидаларымен  сабақтастыра  зерттеу  –  бүгінгі  күн  талабынан  туындап  отырған  педагогика 
ғылымының міндеттерінің бірі. Дене тәрбиесінің мәнін бүгінгі жаңа заман талабына сәйкес 
қарастыру  –  бұл  адамды  ӛзі  ӛмір  сүрген  ортаның  жемісі  ғана  емес,  сол  ортадағы  дене 
мәдениеті,  адамгершілік  қарым-қатынасы  әрекетімен  кӛрінетін  субъект  деп  танылуымен 
айқындалады.  Қоғамның  елеулі  ӛзгерістерге  түсуі,  адамның  мақсат-мұраттарына,  тұрмыс-
тіршілігі  мен  мінез-құлқына,  сондай-ақ  ӛзінің  жеке  басына  да  субъект  ретінде  ӛзгеріс 
енгізуде. Оның үстіне қоғамдағы салауаттылық, дене мәдениеті мен рухани құндылықтардың 
табиғаты,  мәні,  шығу  тегі  және  атқаратын  қызметтері  туралы  жан-жақты  зерттеу, 
оқушылардың  дене  тәрбиесін  салауаттылық  дене  мәдениеті  мәселесімен  байланыста 
қарастыру қажеттігі біздің тақырыбымыздың ӛзектілігін айқындай түседі. 
Елімізде бәсекеге қабілетті білім – білім беру саласының ең басты міндеті болып отыр. 
Дамудың  алдыңғы  қатарындағы  елдердің  білім  дәрежесімен  теңесу  –  еліміздің  біліми 
саясатының негізгі кӛздегені. Дамыған елу елдің қатарына енудің алғышарттарының бірі де 
осы сапалы да бәсекеге қабілетті білім. Сондықтан да еліміздегі мектептердегі білім берудің 
басты  ұстанымдары  мен  міндеттері,  әрекеттері,  жолдары  осы  мақсатқа  орай 
ұйымдастырылады. 
Мақсатқа  жетудің  түрлі  жолдары  бар.  Солардың  бірі  де  бірегейі  оқытудың  жаңа 
технологияларын пайдалану. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңының (Астана, 
2000  жыл)  18-бабының  8-тармағында:  «Оқытудың  жаңа  технологияларын  сынақтан  ӛткізу, 
білім берудің жаңа мазмұнын енгізу үшін білім беру ұйымдарында эксперимент тәртібімен 
іске  асырылатын  білім  беру  бағдарламалары  әзірлену  мүмкіндігі»,  -  атап  кӛрсетілген  [1]. 
Осыған  орай  қазір  еліміздегі  кӛптеген  мектептерде  білім  берудің  жаңа  жүйесі  енгізіліп, 
әлемдік білім беру кеңістігіне бет алуда. Білімі мен ғылымы ӛз дәрежесінде дамыған елдер 
кӛш  бастап,  қашан  да  елдік  дамудың  кез  келген  саласында  озық  тұрары  сӛзсіз.  Бізде  осы 
кӛштен  қалмаудың  қамын  жасап  бағудамыз.  Жалпы  орта  мектептердегі  «Дене  тәрбиесі» 
пәнінің  мақсаты  әлі  күнге  дейін  толықтыруды  қажет  етеді,  осыған  орай  оның  ғылыми 
негізделген  бағыт-бағдарын  жасау  қажеттілігі  туындайды.  Осы  бағыттағы  ізденістердің 
тиімдісі дене тәрбиесі сабағында дәстүрлі емес оқыту құралдарын қолдануды зерттеу болып 
табылады. Дене тәрбиесі ӛсіп келе жатқан жас ұрпаққа білім мен тәрбие беру саласының бір 
тармағы  болып  табылады  және  ол  жеке  тұлғаның  жан-жақты  дамуына,  күшті  де  қуатты 
болып  ӛсуіне,  ұзақ  уақыт  шығармашылық  еңбекке  жарамды  адамды  қалыптастыруға,  оны 
Отан сүйгіштікке дайындауға қызмет етеді. 
Республикамыздағы  білім  беру  саласында  және  әртүрлі  қолдану  салаларына 
байланысты  жаңа  бағыттағы  спорт,  дене  тәрбиесі  жүйесі  бойынша  мамандарға  деген 
сұраныстардың  артуы,  оларды  дайындаудағы  білімділігі  мен  қабілеттілігі,  біліктіліктің 
қазіргі  талаптарға  сай  болуы  ӛте  үлкен  маңызды  жұмыстарды  атқаруды  талап  етеді  және 
болашақ  педагогтардың  кәсіби  даярлығын,  білім  стандартына,  мазмұнына  сай  жетілдіру 
мәселелері кӛкейкесті мәселе болып отыр. Кӛрсетілген міндеттерді толық жүзеге асыру дене 
тәрбиесі жүйесіне тікелей байланысты. Дене тәрбиесін жүзеге асыру – денсаулықты нығайту, 
білім  беру,  дамыту,  тәрбиелеу  міндеттерін  шешуге  арналған  педагогикалық  жұмыстардың 
бірі бола отырып, жеке тұлғаның денсаулық деңгейін арттыру, табиғи күш-қуатын нығайту, 
дене  мүшелерін  гигиеналық  негіздері  мен  дене-  қозғалыс  қабілеті  мүмкіндіктеріне  сай,  ӛз 
бетінше қимыл-қозғалыс жаттығуларын орындап, ӛзін- ӛзі үнемі дамытып, кӛңілді де сергек 
жүруге баулиды. Болашақ ұрпағымыздың денсаулығының мықтылығы, салауатты ӛмір сүруі 
мектеп мұғалімінің жеке басымен оның жоғары оқу орнындағы теориялық жеке тәжірибелік 
дайындығының  дәрежесіне  тікелей  байланысты.  Осыған  орай  оқушылардың  дене  тәрбиесі 
жүйесін  жүзеге  асыру  жұмыстарын  ұйымдастыруға  болашақ  мұғалімдерді  даярлау  ісін 
кәсіби  дайындықтың  ажырамас  бӛлігі  ретінде  қарастыру  керек.  Дене  тәрбиесі  және  спорт 
мамандары  күрделі  әлеуметтік  міндеттерді  шешуге  араласумен  бірге  оқушылардың 

13 
 
психологиялық  ерекшеліктеріне  сай,  оқу-тәрбие  міндеттерін  шешуде  олардың  рухани 
жетекшісі де болуы тиіс. 
Оқушыларға дене шынықтыру сабақтарында жаңа технологияны пайдалану оқыту мен 
тәрбиелеудің жалпы заңдылықтарына бағынған. Сондықтан оны іске асыру барысында дене 
тәрбиесінің  жас  және  жыныстық  ерекшеліктерін  ескере  отырып,  осы  заңдылықтарды 
кӛрсететін  жалпы  педагогикалық  ұстанымдарды  басшылыққа  алу  қажет.  Ол  ұстанымдарға 
жататындар:  жан-  жақтылық,  саналылық  пен  белсенділік,  бірте-бірте  жасалатын  әрекет, 
қайталамалық, кӛрнекілік, жеке даралық. 
Оқу үдерісінің үздіксіздігі негізгі үш қағидаларда кӛрініс тапқан: 
•  оқу-тәрбие үдерісі кӛп жылғы және жыл бойындағы сипатқа ие болуы тиіс; 
•  сабақ барысында әрбір келесі сабақтың әсері алдыңғы сабақтың ізінше қатпарлы әсер 
қалдыруы тиіс, себебі жас оқушының ағзасында алдыңғы сабақтардың әсерінен пайда болған 
жағымды ӛзгерістер беки түсуі және жетіле түсуі қажет; 
•  демалыс жұмыс қабілетін қалпына келтірудің арта түсуі үшін жеткілікті болуы тиіс. 
Дене  жүктемелерін  бірте-бірте  және  жоғары  деңгейге  арттыру  ұстанымы  олардың 
кӛлемі  мен  қарқындылығының,  оқушыны  дайындауға  қойылатын  талаптардың  бірте-бірте 
күрделенуінің  үздіксіз  арта  түсуімен  байланысты  болып  келеді. Сабақтарды  бір-бірте 
күрделендіру оқушыны дайындаудың мүмкіндіктері мен деңгейлеріне сәйкес келіп, олардың 
спорттық  жетістіктерінің  үздіксіз  арта  түсуін  қамтамасыз  етуі  тиіс.  Дене  жүктемелерінің 
толқынды  түрде  ӛзгеру  ұстанымы  олардың  динамикасының  толқынды  сипатын  кӛрсетеді, 
себебі  ол  салыстырмалы  алғанда  оқу  –  тәрбие  үдерісінің  кіші-гірім  үзіндісіне,  немесе 
сабақтардың кезеңдері мен тұтас бір дәуіріне де тән болуы мүмкін. 
Спорттық  техника  мен  оны  жаңа  тұрғыда  жетілдіруге  үйрету  әдістерінің  кез-келген 
түрінің  жағымды  жақтары  бар,  бірақ  ол  жеке  қалпында  шапшаң  әрі  тиімді  үйретуді  толық 
қамтамасыз ете алмайды, сондықтан спорттық техниканы меңгеру барысында барлық әдістер 
бірін-бірі  толықтыратын  түрде  қолданылады.  Олар  жиірек  бір  уақытта  пайдаланылады. 
Қимыл-қозғалыстарды  белгілі  реттілікте  игеру.  Атап  айтқанда:  дайындалып  жүрген 
оқушылардың  оқуға  деген  жағымды  ынтасын  қалыптастыру;  қозғалыс  қимылының  мәні 
туралы  білімді  қалыптастыру;  әрбір  спорт  түрлері  бойынша  үйренетін  қозғалыстар  туралы 
толық түсінікті қалыптастыру; үйренетін қозғалыс қимылын тұтастай игеру. Сӛйтіп, қимылға 
үйрету  дегеніміз  -  бұл  білім  алу,  қозғалыс  икемділігін  қалыптастыру  және  тиісті  дене 
жағынан қалыптасудың қасиеттерін тәрбиелеу.  
Талдау,  жалпы  білім  беру  мектептерінде  оқу-тәрбие  үдерісін  ұйымдастыру  мен 
басқаруға  білім  беру  мен  спорттық  мекемелерге  тән  құрылымдар  -  мақсат,  жалпы  және 
арнайы (арнайылық) міндеттер, әдістер мен қағидалар, оқу кеңістігінде жүзеге асатын, нақты 
бағыттылығы  бар,  оқу  материалының  теориялық  және  тәжірибелік  мазмұны  кіретінін 
кӛрсетті.  Оқушы-спортшының  осы  білім  беру  кеңістігіндегі  таңдаған  жолының  басы, 
мектептегі оқу мерзіміндегі бастапқы кезеңнің де нақты құрылымы немесе мазмұны болады. 
Дене  тәрбиесі  сабағында  оқытудың  дәстүрлі  емес  құралдарын  қолдану  барсында 
оқушылардың  дене  тәрбиесін  дамыту  технологияларын  жетілдіруге;  дене  тәрбиесі 
сабақтарында  оқушыларды  адамгершілікке  тәрбиелеуге,  дене  тәрбиесі  арқылы  жеке 
тұлғаның  психофизиологиясын  ӛзгеруге:  ӛзін-ӛзі  реттеуін  қалыптастыру;  дене  тәрбиесі 
сабақтарын  пәнаралық  байланыс  арқылы  жетілдіру;  дене  қабілетін  рухани  құндылықтар 
арқылы  дамыту;  релаксация  арқылы  жеке  тұлғаның  психофизиологиялық  қабілеттерін 
дамыту; психикалық қуат мүмкіндіктері мен дене тәрбиесін сабақтастырып дамытуға т.б. қол 
жеткізуге болады. 
 
Әдебиеттер тізімі: 
1. Чудная Р.В. Адаптивное физическое воспитание, Киев Наукова думка  2000 г. 
2.  Евсеев  С.П.  Теория  и  организация  адаптация  физической  культуры,  Москва 
«Советский спорт», 2003 г.