68
4 Дюсембаев К.Ш. Аудит и анализ в системе управления финансами: теория и
методология. - Алматы: Экономика, 2000. - 294 с.
5 Дюсембаев К.Ш. Анализ финансового положения предприятия: Учебное пособие. -
Алматы: Экономика, 2005. – 128 с.
6 Дюсембаев К.Ш. Анализ финансовой отчетности: Учебник. – Алматы: Экономика,
2009. – 384 с.
Тақырып 14. Ақша ағынын талдау.
Дәрістің мақсаты: студенттерді ұйымның ақша ағымын талдау әдістерімен
таныстыру
Дәріс сҧрақтар:
1. Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп, оның талдамалық құндылығы.
2. Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есепті қалыптастырудың тура және
жанама әдістері
3. Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есептің құрылымы: ұйымның
қаржылық, инвестициялық, операциондық қызметтерінен болатын ақша ағыны.
Дәрістің мазмҧны
1. Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп, оның талдамалық құндылығы.
Ақша қаражаттың қозғалысы туралы есеп белгілі бір қаржының келіп түсуі мен
олардың пайдалануы жӛнінде ақпараттар береді. Сол арқылы қаржылық есеп
мәліметтерін пайдаланушылар компанияның ақша қаражаттарын табу қабілеттілігін және
сол ақша қаражаттарын қандай кӛздерге жұмсауды қажет ететін бағыттарды анықтайды.
Сонымен бірге компанияның таза табысымен және оны алумен байланысты әр түрлі
түсімдер мен тӛлемдер арасындағы айырмашылықтарды кӛрсетуге болады.
Ақша қаражаттың қозғалысы туралы есепте жасаудағы негізгі мақсат мыналар
болып табылады:
1) Есептік кезең арасындағы компанияға келіп түскен ақша-қаражаттармен олардың
жұмсалу туралы ақпараттар.
2) Есептік кездегі компанияның операциондық, инвестициялық және қаржылық
қызметтері туралы ақпараттар алу
Бухгалтерлік есеп тұрғысынан алып қарағанда ақша бұл компанияның
кассасындағы қолма-қол ақша қаражаттары және банктер ашылған әр түрлі шоттардағы
ақша-қаражаттары болып табылады. (ағымдық, валюталық шот, есеп-айырысу шоттар
және т.б. арнайы шоттар)
Компанияның ақша қаражаттар қозғалысы дегеніміз - бұл сол компанияға келіп
түскен және жұмсалған қаражаттар. Сондықтан ақша қаражаттарының қозғалыс туралы
есеп компанияға келіп түскен және одан жұмсалынған, ақшалардың негізгі кӛздерін
кӛрсетеді.
2. Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есепті қалыптастырудың тура және
жанама әдістері, олардың жетістіктері мен жетіспеушіліктері
Компанияның операциондық қызметін жүзгізу кезіндегі ақша қаражаттарының
қозғалысын ашып кӛрсету.Операциондық қызмет бұл табыс алумен байланысты
компанияның негізгі қызметі немесе инвестициялық және қаржылық қызметтерге
жатпайтын басқа қызметі болып табылады. Компанияның операциондық қызметтері
жүргізу кезінде ақша қаражаттарының қозғалысы мынандай әдістерді пайдалану арқылы
анықталады:
1) Тікелей әдіс – компанияға келіп түскен, ақша қаоражаттарымен, тӛлеенген
тӛлемдердің негізгі түрлерін ашып кӛрсететін әдіс, яғни компанияның негізгі жүргізілген
шаруашылық операциялар бойынша алынған және тӛленген, ақша қаражаттарытуралы
69
ақпараттар беріледі. Бұл әдіс арқылы әр бір ақшалай операцияны қандай қызмет түріне
жататындығын анықтауға болады.
2) Тікелей әдіс арқылы сол компанияның табыстары мен шығындары туравлы
есебінің әрбір баптарына түзетулер енгізуге болады.
3) Бұл жағдщайда ӛнімдерді сатудан түскен ақша қаражаттарынан қажетті
тауармен шикізаттарды сатып алу бойынша жұмсалған барлық ақша қаражаттарын,
ағымдық шығындарды, несиелер бойынша сыйақыларды және бюджетке тӛленген
тӛлемдерді шегеру арқылы есептелінеді. Нәтижесінде компанияның операциондық
қызметі бойынша ақша қаражаттардың жалпы соммасы есептелінеді.
Жанама әдіс − кәсіпорын ағымдық активтер мен міндеттемелердің ӛзгеруіне
байланысты таза табыс немесе шығын сомасы да ӛзгереді. Сонымен бірге, инвестициялық
және қаржылық қызметтер нәтижесінде пайда болатын табыстар мен шығындар сомасы
ӛткен кезеңмен салыстырыла отырып, ӛзгерістер жасалынады. Яғни бұл әдіс есептік
кезеңдегі таза табысты кӛрсетумен басталады және ақша қаражаттарына тікелей
байланыстары жоқ сомаларға түзетулер енгізіледі. Бұл әдіс негізінен бухгалтерлік
баланста және табыстар мен шығындар туралы есепте кӛрсетілген ақпараттарға
негізделеді.
Жанама әдіс арқылы табыстар мен шығындар туралы есептің әрбір баптарына
ӛзгерістер енгізіледі. Осы әдіс негізінде таза табыс сомасы ӛткен кезеңмен салыстырыла
отырып ӛзгереді.
Жанама әдісті пайдалану кезінде таза табыс (зиян) сомасына
енгізілетін ӛзгертулер.
I Таза табыс
Бұл сома кәсіпорын табыстар мен шығындар туралы
есебінен алынады
I
I
Таза табысқа
түзетулер енгізілген
операциялар
I
I.1
Есептелінген тозу
Кезең бойынша есептелінген тозу сомасы, таза табыс
сомасына қосылады. Себебі, олар ақша қаражаттарына
тікелей әсер етпейді.
I
I.2
Қысқамерзімді
активтер соманың
ӛзгеруі
Қысқа мерзімді активтер сомасының кӛбеюі, есептік кезең
аралығындағы ақша қаражаттарының ағаманың азаюына
алып келеді. Бұл кәсіпорын ақша қаражаттырының шығуын
кӛрсетеді. Ал қысқа мерзімді активтердің азаюы ағаымдық
кезеңдегі ақаша қаражаттарының кӛбеюіне алып келеді. Бұл
кәсіпорын ақша қаражаттарының келіп түсуіне алып келеді.
I
I.3
Ағымдық
міндеттемелердің
сомасының азаюы
3. Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есептің құрылымы: ұйымның
қаржылық, инвестициялық, операциондық қызметтерінен болатын ақша ағыны
Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп белгілі бір есептік кезеңдегі ақша
қаражаттарының келіп түсуі мен олардың пайдалануы жӛнінде ақпараттар беріледі. Сол
арқылы
қаржылық
есеп
мәліметтерін
пайдаланушылар
компанияның
ақша
қаражаттарының табу қабілеттілігін және сол ақша қаражаттарының қандай кӛздерге
жұмсауды қажет ететін бағыттарды анықтайды. Сонымен бірге компанияның таза
табысымен және оны алумен байланысты әртүрлі түсімдер мен тӛлемдер арасындағы
айырмашылықтарын кӛруге болады.
Ақаша қаражаттарының қозғалысы туралы есептерді жасаудағы негізгі мақсат
мыналар болып табылады:
1. Есептік кезең аралығында компанияға келіп түскен ақша қаражаттары мен
олардың жұмсалуы туралы ақпараттар.
