70
2. Есептік кезеңдегі компанияның операциондық, инвестициялық және қаржылық
қызметтері туралы.
Бухгалтерлік есеп тұрғысынан алып қарағанда АҚША – бұл компанияның
кассасындағы қолма-қол ақша қаражаттары және банктен ашылған әртүрлі шоттардағы
ақша қаражаттары болып табылады. (ағымдық, валюталық, есеп айырысу шоты,
т.б.арнайы шоттар).
Компанияның ақша қаражаттарының қозғалысы – бұл сол компанияға келіп түскен
және жұмсалған ақша қаражаттары. Сондықтан, ақша қаражаттарының қозғалысы туралы
есеп компанияға келіп түскен және одан жұмсалынған ақшалардың негізгі кӛздерін
кӛрсетеді.
Компанияның операциялық қызметті жүргізу кезіндегі ақша қаражаттарының
қозғалысын ашып кӛрсету.
Операциялық қызмет – табыс алумен байланысты компанияның негізгі қызметі
немесе инвестициялық және қаржылық қызметтерге жатпайтын басқа қызметі болып
табылады. Компанияның операциялық қызметін жүргізу кезіндегі ақша қаражаттарының
қозғалысы мынандай әдістерді пайдалану арқылы анықталады:
Инвестициялық қызмет – бұл ұзақмерзімді активтерді сатып алу және сату сонымен
бірге қайтарылатын қарыздарды алу және беру қызметтері. Инвестициялық қызмет
нәижесінде пайда болатын ақша қаражаттарының қозғалысы тӛмендейді.
І. Ақша қаражаттарының түсуі
- компанияның материалдық емес активтерін, негізгі құрал-жабдықтарын және т.б.
ұзақ мерзімді активтерді сатудан түскен түсімдер.
- қаржылық инвестицияларды сатудан түскен түсімдер: сыйақы, дивиденд, пайыздар.
- басқа заңды тұлғалардан қарыздар алу
- т.б. түсімдер
ІІ. Ақша аражаттарының шығуы
- материалдық емес активтер, негізгі құрал жабдықтар және т.б. ұзақ мерзімді
активтерді сатып алу.
- қаржылық инвестициялар сатып алу
- басқа заңды тұлғаға қарыз беру
- т.б. тӛлемдер.
Инвестициялық қызмет компанияның бухгалтерлік балансында кӛрініс табады және
ұзақмерзімді активтер ертінде саналады. Сонымен бірге, инвестициялық қызмет
компанияның табыстар мен шығындар туралы есебінде де кӛрініс табады. Онда негізгі
құрал жабдықтарды, бағалы қағаздарды сатудан түскен табыс немесе шығын ретінде
кӛрсетіледі.
Қаржылық қызмет – компанияның меншік капиталымен қарызға алынған қаражаттар
кӛлемі мен құрамында болатын ӛзгерістердің нәтижесі болып табылады.
Компанияның қаржылық қызметі нәтижесінде пайда болатын ақша қаражаттарының
қозғалысына мынылар жатады:
І. Ақша қаражаттарының түсуі
- акцияларды және т.б. бағалы қағаздарды шығарып сатудан түсетін табыс
- банктік несиелер алу
- т.б. түсімдер
ІІ. Ақша аражаттарының шығуы
- банктік несиелерді қайтару
- ӛзінің айналысқа шығарған акцияларын сатып алу.
- дивидендтер тӛлеу
- т.б. ақша қаражаттарының шығу кӛздері
Барлық заңды тұлғалар ӛзінің инвестициялық және қаржылық қызметтерінен келіп
түсетін және шығатын ақша аражаттарының негізгі түрлерін жеке-жеке ашып кӛрсетуі
қажет.
Ӛз білімін бақылау сҧрақтары:
71
1. Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есебіне талдау жүргізу тәртіптері
қандай?
2. Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есебі қандай әдісті пайдалана отырып
жасалады?
3. Тікелей әдіс дегеніміз не?
4.
Жанама әдіс дегеніміз не?
Ҧсынылған әдебиеттер:
1 Баканов М.И., Шеремет А.Д. Теория экономического анализа: Учебник. - М.:
Финансы и статистика, 2001. - 416 с.
2 Басовский Л.Е. Теория экономического анализа: Учебное пособие. - М.: ИНФРА-
М, 2001. - 222 с.
3 Савицкая Г.В. Анализ хозяйственной деятельности предприятия: Учебник. М.:
ИНФРА-М, 2002. - 336 с.
4 Дюсембаев К.Ш. Аудит и анализ в системе управления финансами: теория и
методология. - Алматы: Экономика, 2000. - 294 с.
5 Дюсембаев К.Ш. Анализ финансового положения предприятия: Учебное пособие. -
Алматы: Экономика, 2005. – 128 с.
6 Дюсембаев К.Ш. Анализ финансовой отчетности: Учебник. – Алматы: Экономика,
2009. – 384 с.
Тақырып 15. Компанияның табыстылығын талдау.
Дәрістің мақсаты: студенттерді ұйымның табыстылық кӛрсеткіштерімен
таныстыру
Дәріс сҧрақтар:
1. Табыстылықтың абсолютті кӛрсеткіштерін талдау
2. Табыстылықтың салыстырмалы кӛрсеткіштерін талдау
Дәрістің мазмҧны
1. Табыстылықтың абсолютті кӛрсеткіштерін талдау
Ұйымның нарықтық экономика жағдайында қызмет етуінің экономикалық
пайдалылығы табыс табумен анықталады. Ұйымның табыстылығы абсолюттік және
салыстырмалы кӛрсеткіштермен сипатталады.
Табыстылықтың абсолютті көрсеткіштерін талдау. Нарықтық экономика
жағдайында ұйымның шаруашылық қызметінің негізгі және түпкі мақсаты табыс алу
болғандықтан, барлық назарды осы кӛрсеткішті талдауға аудару керек.
Табыстылықтың бірінші абсолютті кӛрсеткіші өнімді (жұмыс, қызмет) өткізуден
алынатын табыс болып табылады. Ол қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы
есепте қосымша құн салығы, акциздер және т.с.с. салықтар мен міндетті тӛлемдер,
сондай-ақ қайтарылған тауарлардың құны, сату шегерімдері және баға шегерімдері
алынып тасталып кӛрсетіледі.
Қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есептің осы бабы бойынша негізгі
қызметтен түсетін табыс кӛрсетіледі.
Табыс құрылымында ең үлкен үлес салмақты ӛнімдер мен тауарларды ӛткізуден
түсетін табыс алады, оның мӛлшері ӛнім ӛндіру деңгейімен, оның сапасымен және
тӛменде қарастырылатын басқа да факторлармен анықталады.
Ӛнім ӛткізуден түсетін табыс сомасына қоймадағы ӛтпеген бұйымдар
қалдықтарының және сатып алушының жауапты сақталуындағы тиеліп жіберілген
тауарлардың ӛзгерістері белгілі бір әсер етеді. Тауарлы - материалдық құндылықтардың
азаюы немесе керісінше ӛсуі бірінші жағдайда ӛткізуден түсетін табыс сомасының ӛсуіне,
екішіде азаюына әсер етеді.
Кәсіпорында ӛнімді ӛткізуден түскен табыс жоспарланған тауар ӛндірісінен және
бұйымдардың (дайын ӛнімдер, сатып алушының жауапты сақталуындағы тауарлар)
ӛтпеген бӛлігінің қалдықтарының ӛзгерісінен шығуы керек. Бірақ ӛнімді ӛткізуден түсетін
