Оқулық «Білім беруді дамытудың федералды институты»

 
 
8.1 
сурет. Иерархиялық үлгідегі байланыс көріністері
 
Иерархиялық деректер үлгісінің негізгі кемшілігі ақпарат жеткілікті 
күрделі  логикалық  байланыстары  бар  қайта  өңдеу  және  орта 
пайдаланушы  үшін  түсіністік  күрделі,  ауқымдылығы,  артық  деректер 
болып табылады. 
Деректерді  ұйымдастырудағы  иерархиялық  көзқарасты  кеңейту 
желілік  тәсіл  болып  табылады.  Желілік  деректер  үлгісінде  кез-келген 
объект басты және бағынышты болуы мүмкін және басқа нысандармен 
қарым-қатынастардың кез-келген санының қалыптасуына қатыса алады. 
Желілік  дерекқор  жазбалар  жиынтығы  және  жазбалар  арасындағы 
қарым-қатынастардың  жиынтығы  тұрады,  және  одан  дәл  болуы  - 
дерекқор кестесінің рекордтық түрлері жиынтығымен анықталады және 
байланыс  түрлерінің  берілген  жиынтығы  жағдайларда  әрбір  түрін 
орнату әрбір түрі көшірмелерін жиынтығын көрсетеді . 
Желілік  деректер  үлгісі  ерікті  график  түріндегі  деректер 
элементтерінің әртүрлі өзара байланысын көрсетуге мүмкіндік береді, 
осылайша иерархиялық деректер үлгісін жинақтайды. 
Желілік дерекқорлар бірнеше артықшылықтарға ие.
 
140
 
Мамандықтар, мамандық шифрв, мамандық атауы, 
курстар, курс нөмірі, сессияның басталуы, 
кафедралар, кафедра шифры, кафедра атауы, 
кафедра меңгерушісі, топ, топ нөмірі, топ 
куратторы, пәндер, пән атауы, пән шифры, 
аттестаттау түрі, студенттер, сынақ кітапшасының 
нөмірі, ТАӘ 

■ 
Икемділік.  Бірнеше  ата-ана  /  бала  қарым-қатынастары  желілік 
дерекқорға қарапайым иерархиядан гөрі құрылымы күрделі болатын 
деректерді сақтауға мүмкіндік береді.
 
■ 
Стандарттау.
 
■ 
Жылдамдық.  Үлкен  күрделілігіне  қарамастан,  желілік  дерекқорлар 
иерархиялық  деректер  базасының  жылдамдығына  салыстырмалы 
өнімділікке қол жеткізді. 
 
Желілік деректер моделінің жетіспеушілігі оның негізінде салынған 
дерекқор схемасының күрделілігі мен қатаңдығы, сондай-ақ қарапайым 
пайдаланушы  дерекқорда  ақпаратты  өңдеуді  түсіну  мен  орындаудың 
күрделілігі  болып  табылады.  Бұдан  басқа,  желілік  деректер  үлгісінде 
сілтемелердің тұтастығы жазбалар арасындағы еркін қарым-қатынасты 
орнату рұқсат етілгендігінен әлсіреді.
 
8.3.
 
РЕЛЯЦИОНДЫҚ ҮЛГІ
 
Реляциялық  үлгі  деректердің  жиынтық-теориялық  үлгілеріне 
жатады  және  қолданушылар  арасында  және  кәсіби  әзірлеушілер 
арасында ең танымал. Реляциялық үлгі деректер базасын мүмкіндігінше 
икемді  етуге  ұмтылудың  арқасында  пайда  болды.  Бұл  үлгі  деректер 
байланыстарын  сақтаудың  қарапайым  және  тиімді  механизмін 
қамтамасыз  етті.  Байланысты  дерекқорды  басқару  жүйесі  деректерді 
өңдеудің ең сәтті технологиялары болып табылады. Бизнес әлеміндегі 
деректердің көпшілігі реляциялық түрде сақталады. 
Реляциялық үлгі деректердің бірыңғай ұсынуын қамтамасыз ететін 
жалғыз ғана үлгі. Реляциялық деректер үлгісінде ақпараттық нысандар 
кестелер  түрінде  ұсынылған.  Әрбір  дерекқор  кестесі  жолдар  мен 
бағандар жиынтығы ретінде ұсынылады. Жолдар (жазбалар) нысанның 
данасына,  нақты  оқиға  немесе  құбылысқа  сәйкес  келеді.  Бағандар 
(өрістер)  атрибуттарға,  яғни  сипаттамаға,  сипаттамаға  немесе 
объектінің, оқиғалардың немесе кейбір құбылыстардың параметрлеріне 
сәйкес келеді (8.2-сурет). 
Кестеде жалғыз жол болмауы керек, яғни ол бос болуы мүмкін. Сол 
кестенің  барлық  жолдары  бірдей  құрылымға  ие.  Реляциялық 
дерекқордағы  адам  кем  дегенде  бір  бағанды  қамтуы  мүмкін.  Әрбір 
бағанда  нақты  деректер  түрі  бар.  Деректер  базасында  әдеттегі 
бағдарламалау  тілдерінде  қолданылатын  деректерге  ұқсас  деректер 
типтері пайдаланылады. Кесте өрістері бөлінбейтін ақпаратты қамтуы 
керек.
 
141
 

Жолы (баған)
 
- 
Л-
 
 
 
 
 
 
 
 
I
 
1
 
 
 
 
1
 
1
 
 
 
 
1
 
 
 
 
1
 
1
 
 
 
 
Жазба (жол)
 
8.2 
сурет. Деректер қорының кестесі
 
Әрбір дерекқордың кестесінде кемінде бір бірегей кілт қажет.
 
Бірегей кілт — бұл өрісті немесе нысанның әрбір данасын (жазба) 
бірегей түрде анықтайтын өрістер жиынтығы. Кестедегі бірегей кілттер 
бірнеше болуы мүмкін. Бірегей кілттердің бірі бастапқы кілт ретінде 
анықталады.  Бірегей  кілттермен  қатар,  кесте  бастапқы  кілттің  бірдей 
мәндері  бар  екі  немесе  одан  көп  жазбалардың  болуына  мүмкіндік 
бермейді.  Ол  минималды  болуы  керек,  сондықтан  оны  жою 
бірегейлігіне әсер етпейтін өрістерді қамтымайды.
 
Бір  кесте  жазбаға  немесе  кесте  жолына  сәйкес  келетін,  олардың 
әрқайсысы деректер, атап айтқанда ақпараттық кестеде сақталады бір 
нысан  (және  т.б.  құбылыс  мәні,  жүйесі,)  бөлу,  көптеген  деректер 
арасындағы қарапайым  нысан  сілтемелерін  сипаттауға    ыңғайлы. Бұл 
жағдайда нысандар өкілдерінің әрқайсысы жазбалар өрістерінің тиісті 
мәндерімен сипатталған бірдей құрылымға немесе қасиетке ие. Мысалы 
кестеде мынадай сипаттамалары белгілі, оның әр колледж студенттер 
тобының туралы ақпаратты қамтуы мүмкін тегі, аты және әкесінің аты, 
жынысы,  жасы  және  білім.  Себебі  бір  кестедегі  доменнен  неғұрлым 
күрделі логикалық деректер құрылымдарын сипаттау мүмкін болмаса, 
кесте байланыстары қолданылады. 
Сыртқы  бұқаралық  ақпарат  құралдарында  деректерді  физикалық 
орналастыру  деректерді  қарапайым  файлдармен  оңай  жүзеге 
асырылады. 
Реляциялық  деректер  моделінің  артықшылығы  компьютерде 
физикалық  іске  асырудың  қарапайымдылығы,  түсінікті  және 
қолайлылығы  болып  табылады.  Пайдаланушылардың  кеңінен 
қолданылуының  негізгі  себептеріне  айналған  қарапайымдылығы  мен 
айқындығы.  Деректердің  бұл  түрін  өңдеудің  тиімділігі  проблемалары 
техникалық  тұрғыдан  толықтай  шешілді.  Реляциялық  үлгінің  басты 
кемшілігі  -  иерархиялық  және  желілік  қатынастарды  сипаттаудың 
күрделілігі.
 
142