Оқулық «Білім беруді дамытудың Федералдық институты»

жүктеу 6,23 Mb.

бет	106/142
Дата	21.12.2022
өлшемі	6,23 Mb.
	#40728
түрі	Оқулық

1 ... 102 103 104 105 106 107 108 109 ... 142

Шишмарев Технологиялық үрдістерді автоматтандыру. Оқулық (1)

Ӛлшеудің жҥйелі қателіктері
Ӛлшеудің кездейсоқ қателіктері

Ӛрескел қателіктер – бұл абсолюттік шама бойынша рұқсат етілетін шамадан асатын қателіктер және ӛлшеу нәтижелерін айқын бұрмалайды. Олар аспаптың дұрыс емес бапталғаны кезде, межелік шатасқан кезде (соққы, түрткі және т.б. нәтижесінде), бақылау аспаптары нашар бекітілгеннен, табаны берік емес кезде және т.б. пайда болады.
Ӛлшеудің жҥйелі қателіктері – барлық бӛлшектердің ӛлшеміне тұрақты мәнімен және белгімен енетін қателіктер. Бұл қателіктер белгілі заң бойынша ӛзгертілуі мүмкін және аспап пен ӛлшенетін бӛлшектердің дұрыс емес орнатылуы, аспап құрастырылымы мен межелудің жетілмегендігі, ӛлшем үрдісі кезінде температураның ӛзгертілуі және басқа факторлардың нәтижесінде пайда болады.
Ӛлшеудің кездейсоқ қателіктері – бұл әрбір бӛлшекте мәні мен белгісі бойынша үлкен немесе шағын болуы мүмкін қателіктер. Олараспап құрастырылымының жетілдірілмегендігінен, есептеудің қателіктерінен, ӛлшеу күшінің теңселуінен, аспап бӛлшектері пішінінің ӛзгеруінен, аспап бӛлшектерінің үйкелісінен және т.б. пайда болады.
Қателіктердің әсерін азайту үшін ӛлшемдерді бӛлудің мӛлшері ӛлшенетін мәннің шегі ӛрісінің 1/6 аспайтын құралмен тұрақты күш салу және (20 ± 2)°С температура жағдайында жасау керек. Құрал жарамды болу қажет (аспаптың паспорт бойынша қолдану мерзімі ӛткен жоқ). Оның тексеруін белгіленген уақыт ӛткеннен кейін орындайды. Ең үлкен мәнге ӛлшемнің жүйелі қателіктері ие: температуралық және бӛлшектің орнатуы кезде. Температуралық
қателіктердің әсерін азайту үшін ӛлшемді құрал және ӛлшенетін бӛлшектің біркелкі температурасы жағдайында жасау керек. Әйтпесе ӛлшенетін мӛлшерге түзетпе енгізу қажет.
^Δl⁼^l[αдет ⁽²⁰^-^tдет⁾^-^αинстр ⁽²⁰^–^tинстр^)]
^{Мұндағы l — ӛлшенетін мӛлшер, мм; α}дет ^{— бӛлшек материалының}^{сызықтық}^кеңеюі^{коэффициенті;}^tдет ^—^{бӛлшектің}^{температурасы,}
^{°С; α}инстр ^{— құрал материалының сызықтық кеңеюі коэффициенті;}^tинстр ^{— ӛлшеуіш құралдың температурасы (цех температурсына тең}алынады), °С.
Ӛлшеу кезінде бӛлшек бекітілмесе, ӛлшеуіш құрылғыларға бӛлшектердің орнату қателіктері базалаудың қателігіне сәйкес. Кӛп жағдайда, шағын шегі жағдайында жасалынған бӛлшектерді ӛлшеген кезде, бӛлудің мӛлшері үлкен ӛлшем құралдарымен пайдаланған жақсы, ӛйткені мұндай аспаптар оңай және арзандау.
Бұған ӛлшеуіш сояуыштың жылжуы бӛлшектегі ӛлшенетін мӛлшерінің шегінен артық болғандай орнатылатын элементтерің орналасқан жері сызбасын қолдану арқылы қол жеткізуге болады. Мысалы, 60° бұрышпен призмаға орнатылған бӛлшектің диаметрін ӛлшеген кезде (сурет 13.4, б.) сояуыштың жылжуы ΔА-да бӛлшек мӛлшерінің тербелістері жағдайында 1,5ΔА құрайды, яғни бӛлшектің мӛлшері 0,02-ге ӛзгерсе, онда сояуыш 0,03-ге жылжиды. Осылайша, бӛлшекті бӛлудің мӛлшері 0,002 құрайтын аспаппен ӛлшегенше (ӛйткені аспаптың бӛлу мӛлшері бӛлшектің ӛлшенетін мӛлшеріне деген шектен алты есе аз болу керек) ӛлшемді бӛлудің мӛлшері 0,005 құрайтын аспаппен орындағаны жӛн.
Бақылауды автоматтандырудың барлық құрылғылары ӛлшенетін бӛлшектің орнатуы үшін, ӛлшеуіштік тетігі үшін, тетікпен берілетін дыбыстық белгіні күшейтуге арналған аралық құрылғылардан тұрады, кейбір кезде сигналды тоқтату үшін, сұрыптайтын құрылғыны немесе бӛлшекті ӛңдейтін және бақылайтын білдекті басқару үшін атқару құрылғылардан, сондай-ақ жарықты немес дыбыстық сигнал жәнебӛлшектерді санауға арналған құрылғылардан тұрады. Бақылауды автоматтандырған кезде ӛлшенетін параметрілердің қате кӛрсетуін бастайтын аспаптардың уақытында реттелуі және қолданбауы үшін бақылау аспаптардың қадағалауын алдын алу қажет. Қол бақылаудан автоматтандырылған бақылауды ӛтудің экономикалық нысаналылығын келесі ӛрнек бойынша анықтайды:

^Аа ^≤^[(Сз.р ^-^Cз.a^)m⁺^Ар^/Тр^]^Та^,

^{мұндағы,}^Аа ^—^{бақылаудың}^{автоматтандырылған}^{құралдарының}^құны,^теңге;^Сзр ^—^бір^{объектіні}^қол^{бақылауға}^алған^кезде

^{орындаушылардың}^{жалақысына}^{шығындар,}^{теңге/дана;}^Сз.а ^—жӛндеуші бірқатар автоматтық құрылғыларға қызмет ететінін есепке алып, бір объектінің автоматты бақылау кезіндегі жалақыға шығындар, теңге/дана; m — жылына бақылауға алынатын ^{объектілердің}^{бағдарламасы}^{дана/ж.;}^Ар ^—^қол^{бақылауы}^{құралдарының}^құны,^р.;^Тр^,Та ^—^сәйкес^қол^жәнеавтоматтандырылған бақылау құралдарының қызмет ету мерзімі, жыл.

жүктеу 6,23 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 102 103 104 105 106 107 108 109 ... 142