Бақылау сҧрақтары
Жартылай автомат», «автомат», «автоматтық желі», «автоматтық цех» деген не?
Заманауи жұмыс машиналары қандай негізгі қағидалар бойынша топтастырылады?
Арнай мамандандырылған және арнайы автоматтар және жартылай автоматтарды қандай жағдайларда қолдану кӛзделген?
Агрегаттық станоктар не үшін қолданылады?
Кӛпоперациялыӛқ станоктар қолдану аясы қандай?
Автоматты желінің типтік жоспарлау сұлбасы қалай суреттеледі?
Автоматтық желілер үшін технологиялық әдістер және ӛңдеу бағыттары қалай таңдалады?
Автомат станоктарды басқару жүйеінің қызметі қандай?
Роторлы машинаның құрылымы қандай?
Роторлы машинаның қандай негізгі құрастырылымдары бар?
Роторлық автоматты желі қалай жұмыс ісстейді?
Роторлы желілерде металл ӛңдеу үрдістері қалай автоматтандырылады?
11-тарау ӚНЕРКӘСІПТІК РОБОТТАР ЖӘНЕ РОБОТТАЛҒАН ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ КЕШЕНДЕРДІ ҚОЛДАНУ
Роботтар туралы жалпы мәлімет
Роботтар және роботтық техника қысқа да, нұсқалы жолды жүріп ӛтті. Заманауи роботтардың пайда болуын АҚШ-та бағдарламалық басқарылатын алғашқы ӛнеркәсіптік басқарылатын техника пайда болған 1959 жылға жатқызуға болады. 1962 жылы «Юнимейшн» және «Американ Машин энд Фаундри» ұйымдарымен шығарылған ең алғашқы ӛнеркәсіптік «Юнимейт» және «Версатран» роботтары пайда болып және мынадай технологиялық үрдістерге қызмет кӛрсетуге арналды: қысым арқылы құйма құю, соғу, механикалық ӛңдеу, жонушы пісірме, беттік жабындау жүргізу. Олардың автокӛлік және ӛнеркәсіп саласында қолданылуы экономикалық жағынан тиімді болып табылды: «Юнимейт» және «Версатран» роботтарын сатып алуға жұмсалған шығындар 1,5-2,5 жылда ӛтелімденді (1 данасына 25-35 мың. дол.). «Машинери мэгэзин» журналында басылымға шыққан мақалалардың бірінде айтылғандай, америкалық металл ӛңдеуші ӛнеркәсіпте кәсіподақ құрамында тұрмайтын, түскі үзіліс кезінде кофе ішпейтін, тәулігіне 24 сағат жұмыс істейтін және жәрдемақы мен зейнетақы тӛлемдеріне қызығушылық танытпайтын ӛндірістік жұмысшының жаңа типі пайда болғандығы туралы айтылады. Бұл жұмысшы бірнеше минут ішінде жаңа жұмысты жылдам игеріп алады және оны әрдайым тамаша орындайды, ыстыққа, шаңға және иістерге шағымданбайды және ӛнеркәсіптік жарақаттар да алмайды. Ол — ӛнеркәсіптік робот. Роботтарды түрлібелгілеріне қарай бӛлуге болады. Ең жалпылама және құрамдылары болып, олардың қолдану мақсаттылығы, тапсырмаларды шешу санаты және басқарушылық
ерекшеліктері табылады.
Роботтық техника дамуымен роботтардың жаңа буынының қалыптасуы және олардың жаңа салаларға және аумақтарға енгізілуі еш күмәнсіз, олардың қолдану мақсаттылығы, тапсырмаларды шешу санаты бойынша топтастырылуы аяқталмаған болып табылады, және, белгілі бір деңгейде, роботтар даму жолының сипаттамасын кӛрсетеді, ал сондықтан да дамушы ретінде белгіленуі мүмкін.
Қолдану мақсаттылығы және тапсырмаларды шешу санаты бойынша барлық буындағы роботтар екі үлкен топқа бӛлінеді: ӛнеркәсіптік және зерттеу (сурет 11.1).
11.1 Сурет. Роботтар классификациясы
Ӛнеркәсіптік роботтар (ӚР) — бұл роботтар адам денсаулығына зиян және қауіпті болып табылатын ауыр, біртекті жұмыстарды, сонымен қатар, еңбек сыйымдылықты, жүктелімді және шаршататын ақыл-ой жұмыстарын да (жобалау, ақпараттық қамсыздандыру, басқару) орындауға арналған.
Нақты қолдану саласына сәйкес ӛнеркәсіптік роботтардың бірқатар түрлері қолданылады.
Қазіргі таңдағы мейлінше дамыған ӛнеркәсіптік роботтар ӛнеркәсіптің түрлі саласындағы негізгі және кӛмекші операцияларды автоматтандыруға арналған: кӛлік және аспап жасау, тау-кен ӛнеркәсібі, мұнай-химия саласы, металл ӛңдеу, атомдық және т.б.
Ӛнеркәсіптік роботтар, ӛз кезегінде, ӛндірістік-технологиялық белгілері бойынша үш топқа бӛлінеді: ӛндірістік немесе технологиялық (ӚӚР), технологиялық үрдістің негізгі операциялары үшін; кӛтергіш-тасымалдаушы немесе кӛмекші (КТКР), алу-тасу- қою сияқты қозғалыс әрекеттерін орындайды; әмбебап (ӘӚР) түрлі негізгі және кӛмекші операциялар үшін қолданылады.
Мамандануы бойынша ӛнеркәсіптік роботтар арнайы, яғни қатаң белгіленген технологиялық операцияларды орындайтын немесе
технологиялық құрылғының нақты бір үлгісіне қызмет кӛрсететін; мамандандырылған, немесе мақсатты, бір түрдегі технологиялық операцияларды орындауға арналған (пісіру, жинау, бояу және т.с.с.) немесе басқарушылық әрекеттері жалпылама біріктірілген технологиялық құрылғылар үлгісіне қызмет кӛрсететін; әмбебап, немесе кӛпмақсатты, түрлі технологиялық құрылғылар үлгілерінің топтары және түрлі технологиялық операция түрлерінің негізгі және кӛмкші түрлерін орындайтын түрлерге бӛлінеді.
Зерттеуші роботтар — бұл зерттелетін нысан туралы ақпараттар іздеу, жинау, ӛңдеу және берумен айналысатын роботтар. Бұндай нысандарға адам үшін қолжетімсіз немесе қиын жетілетін салалар (ғарыш кеңістігі, мұхит тереңдігі, жер ӛзегі, экстремалдық зертхана жағдайлары) немесе бӛлімдер жатады, онда кӛлемі жағынан ӛте үлкен ақпараттардың анықталуы, қайта ӛңделіп және талдау жасалуы жасалады, мысалы, ақпараттық ізденіс және тыңшылық, ӛнер және әдебиет.
Заманауи ізденуші роботтарға мысал ретінде ғарыш және планеталарды зерттеуді келтіруге болады. Кӛптеген жылдар қатарынан ғарыш кеңістігін роботтардың сезінуінің куәі болып келеміз. 1959 жылы қазанда «Луна-3» кеңестік автоматика станциясының кӛмегімен Айдың екінші жағын алғаш рет фотосуретке түсіру мүмкін болды, осылайша, ай бедерін зерттеуге жол ашылды. «Луна-16» автоматтық бекетінің кеңестік ғарыш аппараты 1970 жылдың 24 қыркүйегінде Жерге айдан алынған топырақ үлгілерін жеткізді. Осындай балама операция 1972 жылдың ақпан айында «Луна-20» бекетімен жүзеге асырылды. «Луна- 17» және «Луна-21» автоматтық бекеттерімен Ай бетіне жеткізілген және супервизерлік режимде адам-оператормен басқарылатын
«Луноход-1» (1970 ж) және «Луноход-2» (1973 ж.) сезінуші ғарыш роботтары Айдың бедері туралы құнды ақпаратты алып және оны Жерге жеткізді. Бұл ғарыштық қана емес, сонымен бірге роботтық техникалық маңызы бар ұлы сынақтар ғарыштық роботқа берілетін тапсырманың қаншалықты күрделі болғанымен, орындалмауы мүмкін емес екендігін кӛрсетті.
Достарыңызбен бөлісу: |
