131
Ядро қуатының түрлі номиналды процессорды жүйелік тақтада пайдалану
үшін тақтада орнатылатын ауыстырып-қосқыш көмегімен немесе BIOS
арқылы 0,1 В қадамымен қуатты қолмен басқаруға болады.
VRM сызбасы процессор контактілері бойынша талап етілетін қуатты
өзі анықтағанда, қазіргі басты тақталарда қуат номиналын автоматты түрде
анықталады. Тақталардағы қуатты анықтау үшін жарық диодтары
орнатылады.
Қосымша компоненттерге процессордың температурасы туралы ақпарат
беретін датчик, басты тақта, желдеткіштің айналу жылдамдығы т.б.
жатады. Көптеген қазіргі басты тақталар аз энергия тұтына отырып,
бірнеше
үнемді
режимдердің
жұмыс
істеуін
аппаратты жəне
бағдарламалық түрде қамтамасыз етеді (мысалы, күту режимі).
Басты тақтаның міндетті түрдегі құрылғысы тактілік генератор болып
табылады,
ол
ДЭЕМ-ның
барлық
электронды
құрылғыларын
синхронизациялау үшін жұмыс жиілігінің торына беріледі. Процессорға,
ОЕҚ-на, видеокартаға жəне PCI слотына талап етілетін жиіліктер
номиналын селективті түрде орнату үшін, олардың өзгеру коэффициентін
ауыстыратын арнайы сырғанақты коммутатор пайдаланылады.
Компьютерде басқа шинаны синхронизациялау үшін жəне процессорда
осы жиілікті іштей көбейту үшін генератордың салмақ түсетін негізгі
жиілігін (FSB шинасының жиілігі) бөлу процесі жүргізіледі. Әрбір шина
үшін тактілік генератор тірек жиілікке қатысты 33 МГц арқылы өзгеретін
бөлудің бір коэффициентімен қатар, бірнеше коэффициентін қамтамасыз
етеді. Түрлі типті процессордардың жұмысы үшін FSB шинасына арналған
жиілікті көбейткіш пайдаланылады.
Кернеу номиналының шегін бақылағаннан кейін жəне ДЭЕМ-ның қуат
блогынан ақаусыз жағдай туралы сигнал болған кезде тактілік генератор
процессордың жұмыс режиміне өтуі үшін бастапқы орнату сигналын
жасайды.
Шлейф ұзындығын қысқарту үшін жинақтағыштарды бақылау жалға-
ғыштары дисководты бекіту үшін тақта бетіне бөлікке жақын орналасады.
Басты тақтада əдетте қосымша контроллерлер орнатылады (модемдік,
желілік, SCSI, дыбыстық т.б. контролллеры). Орнатылған дыбыс өзгерткіш
құрал негізі алты каналды акустиканы қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Бұл жағдайда тақта жалғағыштар (линиялық енгізу-шығару, микрофон),
сонымен қатар MIDI-порт болады.
AGPслот тек видеокартаны орнату үшін ғана пайдаланылады. Кейде
басты тақталар көп энергия тұтынатын жəне жылу бөлетін видеокарталар
үшін AGP Pro жалғағыштарымен қойылады.
132
ДЭЕМ-ның басқа қосымша функционалды тораптары PCI кеңею
жалғағыштарына орнатылатын жеке баспа тақталарда орындалады (4.5
сурет).
PCI стандарты түрлі типтегі жəне түрлі қуат күші бар ДЭЕМ үшін
тақталардың үш тақтасын ұсынады. 5В қуаты бар тақта негізінен
стационарлық компьютерлерге арналған, ал 3,3 В қуатты тақта – портативті
компьютерлер үшін құрастырылады.
Plug and Play технологиясы жаңа құрылғыларды орнату жəне
конфигурациялау процесін айтарлықтай жеңілдетті. Пайдаланушыға тек
тақтаға PCI бос тұрған жалғағышын қосу керек, ал BIOS жүйесі қажетті
ресурстарды автоматты түрде бөледі.
ДЭЕМ конфигурациясын анықтау уақытында BIOS PCI-шинада
құрылғының бар екенін анықтайды, олар адерсетрді белгілеп, олардың
инициализациясына рұқсат береді.
Жүйелік тақтада оперативті баптауларды сақтау үшін қуаттың
автономды көзі бар CMOS есте сақтау құрылғысы орнатылады, сондықтан
оның ішіндегілер ДЭЕМ өшкеннен кейін де жойылып кетпейді. Өте аз
энергия жұмсалуына байланысты ақпараттың жадта 15 жылдан аса уақыт
сенімді түрде сақталады жəне сағат сызбасын қуаттандыратын 3В
гальваникалық қуат көзінің сыйымдылығына байланысты болады. Егер
тақтада аккумулятор орнатылған болса, онда ол үнемі компьютер қосылып
тұрған кезде зарядталып тұрады. BIOS мəзірінің көмегімен CMOS-қа
өзгеріс енгізе отырып, пайдаланушы басты тақта жұмысын,
4.5 сурет. PCI слотына тақтаны орнату:
1 — бітеуіш; 2 — жалғағыш; 3 — бекіту бұрамасы; 4 — тақта; 5 —
жалғағыштар; 6 — тақтаның бекіту кілті; 7 — жүйелік тақта
133
жұмсақ жəне қатты диск параметрлерін, уақыт интервалын орнатуға (бұл
уақыт өткеннен кейін компьютер күту уақытына өтеді) жəне бұдан өзге де
көптеген процесстерді қолмен орната алады.
Төтенше жағдайлар кезінде (мысалы, құпиясөзді ұмытып қалу) CMOS-
қа ақпаратты жіберу қуатты микросызбадан ажырататын жалғағыш
(перемычка) көмегімен жүзеге асады.
Басты тақтаның жүйелік блогында орналастырылған индикаторларды,
кнопкаларды жəне динамикаларды қосатын шағын жалғағыш-вилкалар
болады. Осындай жалғағыштар жүйені аппаратты конфигурациялау
тапсырмасы кезінде жəне оптикалық дисководтардың аудиолық жолдарын
тақтамен байланыстыру үшін перемычкаларға арналған контакты ретінде
қызмет атқарады.
4.2.3.Оперативті есте сақтау құрылғысының
(ОЕҚ) модулі
Оперативті жад модулі микросызбаның біржақты немесе екіжақты
орналасуымен тікбұрышты баспа табақ негізінде дайындалады. Олар
формфакторларымен ерекшенеледі жəне келесідей түрлі констукциялары
бар: SIMM (Single In-line Memory Module — бірқатарлы контактілері бар
жады модулі); DIMM (Dual In-line Memory Module — екіқатарлы
контактілері бар жады модулі); SO DIMM (Small Outline DIMM — DIMM
кіші өлшемі). Жад модулі жалғағыштарының контактылері алтынмен
немесе никель жəне палладий құймасымен жабылады.
SIMM модулі бір жақ бойымен орналасқан жалпақ тақта болып
саналады; басты тақтаның жалғағышына оларды ілгек көмегімен
жұмыстық (тік) қалыпта келесі бұрылыспен бұрышқа орналастырады.
SIMM модулінің екі типі бар: 9 биттік (8 бит мəліметтер жəне 1 бит
жұптықты бақылау) разрядты 30-контактымен; 32 бит (бақылаусыз) немесе
36 бит (жұптықты бақылаумен) разрядты 72-контактылы. Сондықтан, 32-
битті шина үшін SIMM 32-контактылы модульдің төрт банкасы немесе бір
72-контактылы модульдің бір банкасын пайдалану талап етіледі; 64-
разрядты шина үшін 72-контактілі модульдің екі банкасы пайдаланылады.
DIMM модулінің екі түрі болады: 168-контактылы (SDRAM
микросызбасын орнату үшін) жəне 184-контактылы DIMM (DDR SDRAM
микросызбасы үшін), олар орнатылатын өлшемдері бойынша бірдей,
жүйелік тақтаның жалғағышына тік қондырылады жəне ілгекпен бекітіледі.
Өтпелі кезеңде басты тақталар DIMM-модулінің екі түрі үшін жалға-
ғыштармен жабдықталды, бірақ қазіргі уақытта SIMM жəне 168-
контактылы DIMM модульдері ДЭЕМ-да ескірген жəне олар қолданыл-
майды.
Достарыңызбен бөлісу: |
