Оқулық Алматы, 014 3 Əож кбж ш

254
255
Білім беру саласын ақпараттандыру, оның ішінде бастауыштың 
оқыту  үдерісінде  ақпараттық-қатынастық  технологияларды  тиімді 
пайдалану  оқу  сапасын  жоғары  деңгейге  көтеруге,  оқушылардың 
терең,  мазмұнды  білім  алуларына,  мұғалімдердің  кəсіптік  іс-
əрекеттерін  дамыта  отырып,  оқыту  үдерісін  қызықты  жəне  тиімді 
ұйымдастыруға  жағдай  жасайтындығы  айқындалды.  Осыған  орай, 
мектептегі дəстүрлі сабақтардан өзге, жаңаша сабақтар ұйымдастыру 
қажеттілігі  жəне  мұғалімнің  қызметі  мен  рөлі  өзгеретіндігі 
байқалады.  Сондықтан  заман  ағымына  қарай  күнделікті  сабақта 
компьютерлік  технологияларды  қолдану  айтарлықтай  нəтижелер 
беретіндігі айқындалды.
Білім  беру  жүйесін  ақпараттандыру  мəселесіне  байланысты 
шетелдік, ресейлік, қазақстандық ғалымдар жан-жақты еңбек етуде 
жəне осы мəселе бойынша  ғалымдардың бірнеше құнды еңбектері 
бар.
Мектеп  жасындағы  оқушылардың  дамуы  үшін  компьютерді 
қолдану  туралы  бұрыннан  белгілі    Массачусет  технологиялық 
институтында (АҚШ) С. Пейперттің  жұмысы болып саналады. Оның 
басшылығымен 1968 жылдан Ж. Пиаженің теориялық концепциясы 
негізінде  мектеп  жасындағы  жəне  мектепке  дейінгі  балалардың 
интеллектуалдық  қабілетін  дамыту  бойынша  зерттеу  жүргізілді. 
Жұмыс  негізіне  екі  идея  алынды: 1) интеллектуалдық  дамудағы 
маңызды өзгеріс мəдениеттілікті өзгерту арқылы ғана жүзеге асыуы 
мүмкін;  2) мəдениеттілікті неғұрлым жедел өзгертетін сенімді жол 
-  компьютердің  жедел  қарқынмен  қолданылуы.  Осы  зерттеулердің 
нəтижесінің бірі – балалар үшін «ЛОГО» бағдарламасын түзу болды.  
Қазір бүкіл əлемде бұл бағдарлама педагогикалық тəжірибеде кеңінен 
қолданыс тауып, біздің елімізде де барған сайын кең  таралып отыр.
Бізге  белгілі,  басқа  да  эксперименттік  зерттеулер 1980 жылы 
адам ресурстары жөніндегі ғылыми-зерттеу ұйымы мен Монтгомери 
(АҚШ,  Мэриленд  штаты)  округының  мұғалімдері  мен  əкімшілігі 
бірлесіп  жүргізген  жұмыс.  Оған 165 бастауыш,  толық    емес  орта 
жəне  толық  орта  мектептің  оқушылары  қатысқан.  Эксперимент 
үдерісі кезінде мына мəселелер қарастырылды: біріншіден, əр түрлі  
тапсырмалар қай сыныптарда табыспен жүруі  мүмкіндігін анықтау, 
екіншіден,  олардың  қол  жеткізген  табыстарын    компьютермен 
жұмыс  істеуі  шектеулі,  информатика  мен  есептеуіш  техникадан 
əзірлігі өте төмен  оқушылармен бағалау міндетін іске асыру. Осы 
зерттеулердің  нəтижелері  кейіннен  АҚШ-тың  басқа  штаттарында 
қайталанып, жүргізілді.
Ресейлік  ғалымдардың  білім  беру  жүйесін  ақпараттандыру 
мəселесі бойынша зерттеу еңбектеріне тоқталайық.
ТМД  елдерінде,  оның  ішінде  Ресейде,  білім  беру  жүйесін 
ақпараттандыру  кең  көлемде  жүзеге  асуда.  Мысалы,  ақпараттық-
қатынастық 
технологияның 
негізін 
салушылардың 
бірі 
И. В. Роберт. Оның еңбектері ақпараттық-қатынастық технологияны 
бастауыш  мектептің  бастауыш  сыныптарында  қолданудың 
көптеген мəселелеріне байланысты. Ол еңбектерді талдай отырып, 
біз  компьютерлік  технологияны  бастауыш  сынып  оқушыларын 
математикалық  есептерді  шығаруға  үйретуде  компьютерлік 
технологияның  ететін  əсері  зор  екенін  анықтадық.  Екінші 
бір  ресейлік  ғалым  И.  Е.  Вострокнутовтың  еңбектері  оқыту 
барысында компьютерлік технологияны қолданудың педагогикалық 
принциптерін  жəне  ол  технологияны  оқушыларды  жекелеп  оқыту 
барысында қолданғанда қойылатын талаптарды анықтаған. 
Бүгінгі  күні  республика  көлемінде  де  ақпараттандыру 
мəселесімен  айналысып  жатқан    бірқатар  ғалымдардың  ғылыми 
мектептері бар. Олар:
- профессор Б. Б. Баймұхановтың еңбектерінде оқыту үдерісінде 
компьютерлік  технологияларды  енгізу  мəселелері  қарастырылды, 
осының  негізінде  оқыту  үдерісінде  əртүрлі  бағдарламалық 
құралдарды  қолданудың  əдістемесі  жасалған  (Б.  Д.  Сыдықов, 
Р. С. Шуақбаева, Р. Б. Бекмолдаева, А. Ө. Байдыбекова жəне т.б.);
-  профессор  Е.  Ы.  Бидайбековтың  еңбектерінде  студенттерді 
ақпараттық  технология  құралдарын  қолдануға  əдістемелік 
тұрғыдан  дайындау,  информатика  пəнін  оқыту  жəне  информатик 
мамандарды дайындау мəселелерімен айналысқан  (Ж. Қ. Нұрбекова, 
Г.  Ж.  Ниязова,  Ш.  Шекербекова,  А.  Ибашова,  Э.  А.  Абдукаримова 
жəне т.б.);
-  профессор  Ж.  А.  Қараевтың  еңбектерінде  ақпараттық-қа-
тынастық  технологияны  жалпы  орта  мектептің  оқу  үдерісінде 
пайдалану,  орта  жəне  жоғары  оқу  орындарында  информатиканы 
оқыту мəселелері қарастырылған (М. Б. Есбосынов, Ж. С. Сардарова,  
С. Т. Мұхамбетжанова, Б. Т. Абықанова жəне т.б.);
-  профессор  Г.Қ.Нұрғалиеваның  еңбектерінде  білім  беруді 
ақпараттандыру 
жағдайында 
электрондық 
оқулықтарды 

256
257
дайындаудың  педагогикалық  негіздері  мен  түрлі  оқыту  мақсатын-
дағы  бағдарламалық  құралдарды  жасау  мəселелері  қарастырылған. 
Білімді  ақпараттандырудың  педагогикалық  тұжырымдамасын 
Д. М. Жүсіпалиева, Ш. Т. Абишева, Ш. Х. Құрманалина, Г. Б. Ахметова, 
А. С. Қадырова, А. І. Тəжіғұлова жəне т.б. өз еңбектерінде анықтады.
Б.  Баймұханов,  Б.  Д.  Сыдықов  өздерінің  «Компьютерлік  оқу 
əдістемелік  кешенді  құрудың  негізгі  дидактикалық  принциптері» 
деп  аталатын  еңбектерінде  былай  дейді:  заманауи  ақпараттық 
технологияларды  пайдалану  оқушылардың  жеке  ерекшеліктерін 
ескере отырып білім берудегі дараландыру проблемаларын шешуде 
жаңа мүмкіндіктер ашады.
Н.  Е.  Исабек  зерттеу  жұмысында  студенттерді  компьютерлік 
графиканы кəсіби іс-əрекеттерде пайдалануға даярлау жүйесін жасау 
жəне оны жүзеге асырудың педагогикалық шарттарын айқындаған.
Осы ғылыми еңбектердің ішінде орта мектептерде компьютерлік 
технологияны  қолдану  жəне  электрондық  оқулықтарды  пайдалану 
арқылы  білім  сапасын,  оқушылардың  танымдық  белсенділігін 
арттыру мəселелеріне байланысты бірқатар еңбектерге тоқталайық.   
Ж.  Қараевтың  пікірінше,  орта  мектептерде  оқыту  үдерісінде 
компьютерді  пайдаланғанда  түрлі-түсті  реңдегі  кестелерді, 
диаграммаларды,  қозғалыстағы  денелерді  сипаттауға,  үдерісті 
имитациялауға,  тіпті  оның  ағымын  математикалық  модельдеу  
арқылы  дəл  əрі  көрнекі  сипаттауға  болады.  Демек,  компьютерді 
пайдаланып,  оқытудың  мазмұнын  анықтауға,  дəстүрлі  техникалық 
құралдардың  шамасы  келе  бермейтін  кейбір  нəтижелерге  жетуге 
болады.
Э.  А.  Абдыкаримова    «Компьютерлік  модельдеудің  негізінде 
мектеп  физикасын  оқытудың  əдістемесі»  атты  кандидаттық 
диссертация  жұмысында  компьютерлік  модельдеудің  алатын  орны 
мен  рөлін  анықтап, «Атомдық  физика»  жəне  «Атом  ядросының 
физикасы»  тарауларындағы  құбылыстар  мен  үдерістердің 
компьютерлік модельдерін жасаған.
Р.  Б.  Бекмолдаева    жаратылыстану-математикалық  бағдарлы 
мектептерде  туынды  тақырыбын  компьютерлік  технологияны 
қолданып  оқыту  арқылы  оқушыларды  математикалық  анализдің 
ғылыми  негіздері  туралы  жүйелі  білімдермен,  біліктермен, 
дағдылармен қаруландыру жүзеге асатынын дəлелдеген.
ОҚУ ҮДЕРІСІНДЕ АҚПАРАТТЫҚ-ҚАТЫНАСТЫҚ 
ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ҚОЛДАНУ ЖӨНІНДЕГІ 
ЗЕРТТЕУЛЕРДІ ТАЛДАУ
Ⱦ
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ȼɿɥɿɦɞɿ ɚԕɩɚɪɚɬɬɚɧɞɵɪɭ ɫɚɥɚɫɵɧɞɚ ɠԛɪɝɿɡɿɥɝɟɧ ɡɟɪɬɬɟɭɥɟɪ 
Ȼ.Ȼɚɣɦԝɯɚɧɨɜɬɵԙ 
ԑɵɥɵɦɢ ɦɟɤɬɟ-
ɛɿɧɞɟ ɨԕɵɬɭ 
ԛɞɟɪɿɫɿɧɞɟ 
ɤɨɦɩɶɸɬɟɪɥɿɤ 
ɬɟɯɧɨɥɨɝɢɹɥɚɪɞɵ 
ɟɧɝɿɡɭ ɦԥɫɟɥɟɥɟɪɿ 
ԕɚɪɚɫɬɵɪɵɥɞɵ, 
ɨɫɵɧɵԙ ɧɟɝɿɡɿɧɞɟ 
ɨԕɵɬɭ ԛɞɟɪɿɫɿɧɞɟ 
ԥɪɬԛɪɥɿ 
ɛɚԑɞɚɪɥɚɦɚɥɵԕ 
ԕԝɪɚɥɞɚɪɞɵ 
ԕɨɥɞɚɧɭɞɵԙ 
ԥɞɿɫɬɟɦɟɫɿ 
ɠɚɫɚɥԑɚɧ 
(Ȼ.Ⱦ.ɋɵɞɵԕɨɜ, 
Ɋ.ɋ.ɒɭɚԕɛɚɟɜɚ, 
Ɋ.Ȼ.Ȼɟɤɦɨɥɞɚɟɜɚ, 
Ⱥ.Ԧ.Ȼɚɣɞɵɛɟɤɨɜɚ 
ɠԥɧɟ ɬ.ɛ.). 
 
ȿ.ɕ.Ȼɢɞɚɣɛɟɤɨɜɬɵԙ 
ԑɵɥɵɦɢ ɦɟɤɬɟɛɿɧɞɟ 
ɫɬɭɞɟɧɬɬɟɪɞɿ 
ɚԕɩɚɪɚɬɬɵԕ 
ɬɟɯɧɨɥɨɝɢɹ 
ԕԝɪɚɥɞɚɪɵɧ 
ԕɨɥɞɚɧɭԑɚ 
ԥɞɿɫɬɟɦɟɥɿɤ 
ɬԝɪԑɵɞɚɧ ɞɚɣɵɧɞɚɭ, 
ɢɧɮɨɪɦɚɬɢɤɚ ɩԥɧɿɧ 
ɨԕɵɬɭ ɠԥɧɟ 
ɢɧɮɨɪɦɚɬɢɤ 
ɦɚɦɚɧɞɚɪɞɵ 
ɞɚɣɵɧɞɚɭ 
ɦԥɫɟɥɟɥɟɪɿɦɟɧ 
ɚɣɧɚɥɵɫԕɚɧ  
(ɀ.Ԕ.ɇԝɪɛɟɤɨɜɚ, 
Ƚ.ɀ.ɇɢɹɡɨɜɚ, 
ɒ.ɒɟɤɟɪɛɟɤɨɜɚ, 
Ⱥ.ɂɛɚɲɨɜɚ, 
ɗ.Ⱥ.Ⱥɛɞɭɤɚɪɢɦɨɜɚ 
ɠԥɧɟ ɬ.ɛ.).  
ɀ.Ⱥ.Ԕɚɪɚɟɜɬɵԙ 
ԑɵɥɵɦɢ 
ɦɟɤɬɟɛɿɧɞɟ 
ɚԕɩɚɪɚɬɬɵԕ-
ԕɚɬɵɧɚɫɬɵԕ 
ɬɟɯɧɨɥɨɝɢɹɧɵ 
ɠɚɥɩɵ ɨɪɬɚ 
ɦɟɤɬɟɩɬɿԙ ɨԕɭ 
ԛɞɟɪɿɫɿɧɞɟ 
ɩɚɣɞɚɥɚɧɭ, ɨɪɬɚ 
ɠԥɧɟ ɠɨԑɚɪɵ ɨԕɭ 
ɨɪɵɧɞɚɪɵɧɞɚ 
ɢɧɮɨɪɦɚɬɢɤɚɧɵ 
ɨԕɵɬɭ ɦԥɫɟɥɟɥɟɪɿ 
ԕɚɪɚɫɬɵɪɵɥԑɚɧ 
(Ɇ.Ȼ.ȿɫɛɨɫɵɧɨɜ, 
ɀ.ɋ.ɋɚɪɞɚɪɨɜɚ,  
ɋ.Ɍ.Ɇԝɯɚɦɛɟɬɠɚɧ
ɨɜɚ, 
Ȼ.Ɍ.Ⱥɛɵԕɚɧɨɜɚ 
ɠԥɧɟ ɬ.ɛ.).
 
Ƚ.Ԕ.ɇԝɪԑɚɥɢɟɜɚɧɵԙ 
ԑɵɥɵɦɢ ɦɟɤɬɟɛɿɧɞɟ 
ɛɿɥɿɦ ɛɟɪɭɞɿ 
ɚԕɩɚɪɚɬɬɚɧɞɵɪɭ 
ɠɚԑɞɚɣɵɧɞɚ 
ɷɥɟɤɬɪɨɧɞɵԕ 
ɨԕɭɥɵԕɬɚɪɞɵ 
ɞɚɣɵɧɞɚɭɞɵԙ 
ɩɟɞɚɝɨɝɢɤɚɥɵԕ 
ɧɟɝɿɡɞɟɪɿ ɦɟɧ ɬԛɪɥɿ 
ɨԕɵɬɭ ɦɚԕɫɚɬɵɧɞɚԑɵ 
ɛɚԑɞɚɪɥɚɦɚɥɵԕ ԕԝɪɚɥ-
ɞɚɪɞɵ ɠɚɫɚɭ ɦԥɫɟɥɟɥɟɪɿ 
ԕɚɪɚɫɬɵɪɵɥԑɚɧ. Ȼɿɥɿɦɞɿ 
ɚԕɩɚɪɚɬɬɚɧɞɵɪɭɞɵԙ 
ɩɟɞɚɝɨɝɢɤɚɥɵԕ 
ɬԝɠɵɪɵɦɞɚɦɚɫɵɧ 
ɠɚɫɚɞɵ 
(Ⱦ.Ɇ.ɀԛɫɿɩɚɥɢɟɜɚ,  
ɒ.Ɍ.Ⱥɛɢɲɟɜɚ, 
ɒ.ɏ.Ԕԝɪɦɚɧɚɥɢɧɚ ɠԥɧɟ 
ɬ.ɛ.) 
Орта мектептің оқыту үрдісінде 
математиканы оқытуда ақпараттық-
қатынастық технологияларды 
қолдану
Бастауыш мектептің оқыту 
үрдісінде математиканы 
оқытуда ақпараттық-қатынастық 
технологияларды қолдану 
 Э.А.Абдыкаримова: компьютерлік 
модельдеудің негізінде мектеп фи-
зикасын оқытудың əдістемесі.
 Ж.Т. Билялова: бастауыш сынып-
тарда математиканы оқытуда оқу 
есептерін пайдалану əдістемесі.
 Р.Б. Бекмолдаева: жаратылыстану-
математикалық бағдарлы мек-
тептерде туынды тақырыбын 
компьютерлік технологияны 
қолданып оқыту əдістемесі
 А.Ө.Байдыбекова: бастауыш 
сынып математикасын оқытуда 
компьютерді пайдалану əдістемесі
 Р.С. Шуақбаева:  жоғары сы-
нып оқушыларына көпжақтарға 
берілген есептердің шығару үйрету 
əдістемесі.  
 Ж.Ы. Сардарова: білім беруді 
жаңарту жағдайында бастауыш 
мектепті ақпараттандырудың тео-
риясы мен практикасы.