220
221
Онда оқушылар сыныбы жекелеген тұлғалардан тұрады, яғни
олардың əрқайсысының өзіне тəн психологиялық жəне адамгершілік
ерекшеліктері, өзінің қызығушылығы жəне бейімділігі, шындықты
көруі болды. Мұндай құбылыстың себебі тəрбиелей жəне дамыта
отырып оқыту тұлғаға тікелей емес, оның дамуында «ішкі жағдай»
арқылы əсер етті.
Ішкі əлемнің əртүрлілігі əр баланың ерекшелігін анықтайды.
Оқушылардың оқуын ұйымдастыруда, мұндай факторларды
жеткіліксіз есептеу «орташа оқушының» пайда болуына əкелді.
Əрбір оқушының ішкі дүниесінің бірегейлігі, оның ерекше
дүниетануы оқушының танымдық мүмкіндіктерінің пайда болуын
қамтамасыз етеді. Мектепте мұндай ерекшеліктерді ескеру оқытудың
қызметтік жəне мотивациялық аспектілерін жоғарылатуда көрінетін
əрбір оқушының дұрыс нəтижелерге жетуінде басты рөл атқарды.
Оқытуда, оқушылардың барлық ерекшеліктерін ескеруді жүзеге
асыратын құрал – дифференциация болып табылады.
Дифференциациялап оқыту – бұл əр оқушының қабілетін,
бейімділігін, қызығушылығын ескере отырып жеке басын дамытуды
қамтамасыз ететін білім берудің жүйесі.
Оқыту жəне білім берудегі дифференциация дегеніміз:
білім берудің мазмұнын, түрін, əдісін, темпін, көлемін таңдау
арқылы əр оқушыға білім меңгеруіне қолайлы жағдай жасалатын
оқу іс-əрекетін ұйымдастыру.
əр түрлі білім алу қажеттіліктерді қамтамасыз етуге арнап
оқыту жүйесін бағдарлау.
Дифференциацияның мəні – оқушыларды бөлу емес, оларды
біріктіруде дер кезінде дифференциалды көмек көрсету.
Дифференциацияның тиімділігі – мұғалім оқушылардың
жұмысын бақылап қана қоймай, осы уақытта жеке оқушылармен
жекеше жұмыс жасайды. Оқушылар үш режимде жұмыс істей алады:
мұғаліммен бірігіп, жеке жəне өз бетімен мұғалімнің жетекшілігімен.
Дифференциалды оқыту технологиясының тарихи даму
кезеңдері.
Мектептің білім беру тарихы, дифференциация барлық
жағдайда оқушыларды оқытуда қолданылғандығын дəлелдейді.
Мектептік білім беру пайда болғанда, мемлекеттен жеке алынған,
əрбір дəуір талаптарына сəйкес дифференциалды оқыту мəселесі
де дамыды. Мысал ретінде біздің отандық мектептерімізде,
бұл мəселесінің пайда болу жолын үш кезеңге бөлуге болады:
бірінші кезең – 1918-1930 жылдары, дифференциалды оқытуды
ұйымдастыруға жалпы амал, тəсіл іздеу; екінші кезең – 1930-1990
жылдар, мектептік білім беруді ұйымдастыруда эгалитарлы амал
контекстінде дифференциалды оқыту пікірінің дамуы; үшінші кезең
– 1990-2000 жылдар, мектептік білім беруді бұқарашылдандыру
жағдайында дифференциалды оқытуды жүзеге асыру үшін жаңа
амалдарды анықтау.
XX мыңжылдықтың 20 жылында, яғни алғашқы кезеңде
– бұл мектеп тəжірибесінде жəне педагогикалық теорияда
дифференциалды оқыту пікірін жүзеге асырудың бастамасы 1922
жылы Дальтон-план бойынша жұмыс басталады. Дальтон-планының
көмегімен оқыту үдерісіне оқушылардың мүмкіндіктерін ескеретін
бағдарламалар енгізілді жəне құрылды. Оқу бағдарламаларын
күрделілік деңгейіне бөлу, нақты пəн бойынша біліміне нұсқау,
оқушылардың жеке ерекшеліктерін қамтамасыз ету жəне олардың
дальтон-план бойынша жұмысы дифференциалды оқыту принципіне
жауап береді. Сонымен қоса, ол оқушыларды деңгейлік дайындаудың
қазіргі талаптарына үндес.
20 жылдардың ортасына қарай өмірге енгізілген жаңа тəсіл
өңделді. Кеңестік мектепте дифференциалды оқытудың алғашқы
формасы дарынды дəрежесі бойынша дифференциация болып табы-
лады. Дарынды балалармен жұмыстың тəжірибесінде əдебиеттер
мен əдістемелер болмағандықтан дифференциалды оқытудың
аталған формасы баланың психикасына,
яғни тым ашушаң, қызбалы
болуына əкелді. Бірақ оның жағымды да жақтары болды: үлгерімі
нашар жəне даму жағынан кем балаларды есіркеу жəне соған байла-
нысты əдістемелер қолданылды.
Дифференциалды оқытудың келесі формасы – еңбекке баулу
курсымен үйлестіруде қабілеті бойынша дифференциация. Бұл
тəсілдің негізгі кемшілігі: жалпы білімділігін бағаламау.
Бұл кезең дифференциалды оқытудың екі формасымен
ерекшеленеді:
дарынды дəрежесі бойынша дифференциация;
еңбекке баулу курсымен үйлестіруде қабілеті бойынша
дифференциация.
30 жылдары кеңестік үкімет барлық оқу-тəрбие үдерісінде
қатаң тəртіп белгілеуді жою туралы қаулы қабылдайды. Барлық
орта білім беру мекемелеріндегі оқушыларды жалпы білім беруге