173
оқушылар олардан, қажет болғанда, көмек сұрай алады. Министрлер
тəлімгерлермен қоса жартыжылдыққа жұмыс жоспарын құрады. Онда
жоспарлы жалпымектептік іс-шаралармен қатар, балалардың өздері
ұсынған іс-шаралар енгізіледі.
Оқушылардың өзін-өзі басқаруы жыл сайын өтетін Гимназия күнін
жүргізгенде жүзеге асырылады. Сол күні барлық іс-шаралар өзін-өзі
басқару органымен жүргізіледі, ал мұғалімдер ассистенттер рөлінде
болады. Осы күні таңғы сағат 08.00-ден кешкі сағат 20.00-ге дейін іс-
шаралар өткізіледі. Бір мезгілде көптеген іс-шаралар өтеді: зияткерлік
марафон, экономикалық марафон, фирмалардың тұсаукесері, плакат-
тарды қорғау, тілшілер конкурсы, шахмат бойынша жарыстар, еңбек
биржасы жұмыс атқарады жəне т.б. Іс-шаралардың барлық бары-
сы баспасөз министрлігімен сағат сайын жарияланып отырады. Күн
соңында аукцион өткізіліп, онда жалпы қорытындылар, яғни Гимназия
Күнінде берілген экондар есептелінеді. Оқушылар да, мұғалімдер де,
түлектерде де Гимназия Күнімен қаңағаттанады.
Мектеп түлектері осы күн жайлы ертерек хабардар болады. Олар
өз ынтасы бойынша қалап алған учаскеде қызығушылықпен жұмыс
істейді. Сонымен, мектептің əр буынының сабақтастық, байланыс
қағидатының жүзеге асырылуы айдан анық болады. Мектептің өзін-өзі
басқаруында жұмыс істеген барлық балалар оқуын жалғастырған оқу
мекемелерінің қоғамдық өміріне белсенді қатысатынын айта кету қажет.
Балалар өзін-өзі басқаруға қатыса отырып, басқарушы дағдыларын,
күрделі өмірлік жағдайда əрекет ету ептіліктеріне ие болады.
Біз жүргізген тəжірибелер оқушылардың өзін-өзі басқару ұйымы
мұғалімдер мен оқушылардың тек дұрыс өзара қарым-қатынасы
жағдайында ғана болуы мүмкін екендігін көрсетті. Өзін-өзі басқару,
тəртіп сияқты бір ретік іс-шарамен немесе мектептің бұйрығымен
енгізілмейді. Осы жерде, бірінші кезекте, мұғалімдер мен оқушылардың
біріккен жұмысы қажет. Оқушылардың істеріне тура кірісу – өзін-өзі
басқару қағидатын бұзу болады, бірақ осы жерде шет қалуға болмайды.
Бұл олардың дербестілігі мен бастамасының дамуына ықпал етпейді.
Мектептегі оқушылардың өзін-өзі басқарудың негізгі қағидаттары,
яғни оның үлгілері келесідей болуға тиіс:
1. Деңгейлік иерархиялық қағидаты.
Мектептегі өзін-өзі басқарудың құрылымы элементтердің көптеген
санынан (көлемінен) тұрады, оның əрқайсысы, өз кезегінде, сондай-ақ
мектептегі өзін-өзі басқару элементтері (бас жəне тұрлаусыз) арасында
əртүрлі қатынастармен бөлек күрделі жүйе болады.
2. Құрылымдық қағидаты.
Оқушылардың өзін-өзі басқаруын құру үшін оның элементтері
174
алуантүрлігінің арасында негізгі құрылымдық бөлігін, яғни оның
бірлігін жəне өзіне-өзінің тепе-теңдігін қамтамасыз ететін тұрақты
байланыстардың жиынтығын айқындаудың маңызы зор. Құрылым
қызмет шарттарының кез келген сыртқы жəне ішкі өзгерістерінде
өзгерусіз болып қалатынын көрсету керек. Осы уақытта, мектеп
оқушыларының белгіленген байланыстарының арасында, кездейсоқ
сипатта болатын өзін-өзі басқару элементтері де болуы мүмкін.
Құрылымдық қағидаты, əдетте, осы кездейсоқ байланыстардың
байқалуының себептерін анықтаумен қатар, үлгіленетін объектінің
даму барысын анықтайтын қажетті, тұрақты байланыстарының байқалу
себептерін анықтауға мүмкіндік береді.
3. Мектептегі оқушылардың өзін-өзі басқару жүйесін құрудағы
адамгершілік қағидаты.
4. Оқушылардың өзін-өзі басқаруын құрудағы өзі-өзі билеу
қағидаты.
Осы қағидаттың жүзеге асырылуы əр оқушыға өзінің жеке бейнесін
құрастыру, өзінің өмірлік жолын жобалау үшін мүмкіндіктер туғызады.
Осында сенімділік тұлғалық-бағдарланған көзқарас феномені ретінде
пайдаланылады.
Масасина В. А., Мухамадиева К. Ж.
СҰРАҚТАР МЕН ТАПСЫРМАЛАР
1. П.Я.Гальперин бойынша əрекеттің бағдарлық, атқарушы жəне
бөліктерінің мəнін ашыңыз.
2. Өздеріңіздің оқу қызметіңізге қатысты оны ұйымдастарудың үш
негізгі кезеңін сипаттаңыз.
3. Оқыту үдерісінен алынған мысалдарда Ю. К. Бабанскийдің
«оқыту жəне оқу арасындағы өзара əрекет байланысының ажырауы
осы үдерісті тұтастығынан айырады, яғни оны негізгі белгілерден
жəне болуы мүмкін шарттарының біреуінен айырады, ол оқыту үдерісі
ретінде тоқтайды» деген пайымдауын көрсетіңіз.
4. Сіздің оқу қызметіңіздегі уəждер жүйесін сипаттаңыз.
5. Білім алушыда қалыптасуға тиіс құзыреттер/құзыреттіліктердің
əртүрлі жіктелуін əдебиеттен табыңыз.
Осы жіктелулерді өзара салыстырыңыз, жалпысын жəне əртүрлігін
анықтаңыз.
6. Негізгі құзыреттіліктердің құрылымдық құраушылары. Соны-
мен, ақпараттық құзыреттілік келесі құраушылардан тұрады.
7. Оқытудың (проблемалық оқыту, П. Я. Гальперина-
Н. Ф. Талызинаның ойлау əрекеттерін кезеңдік қалыптастыру,
175
Ж. А. Караевтың оқытудың үш деңгейлі əдістемелік жүйесінің
педагогикалық технологиясы жəне басқаларын) немесе тəрбиенің
(А. С. Макаренконың қатаң ұжымдық тəрбие технологиясы,
И.П. Ивановтың ұжымдық шығармашылық тəрбие, О. С. Газман-
ның баланың психологиялық-педагогикалық қолдау жəне
сүйемелдеуі жəне басқаларын) қандай да бір технологиясын
таңдаңыз. Таңдалып алынған білім беру технологиясының мəні
жəне ерекшеліктерімен танысыңыз.
Білім алушылар мен тəрбиеленушілердің оқу үдерісінде/тəрбие
үдерісінде таңдалып алынған білім беру технологиясын пайдала-
ну кезінде басқарушы рөлінің анықталу ерекшеліктерін, олардың
дербестілік жəне белсенділік дəрежесін сипаттаңыз.
2.4. Шиеленістер жəне білім беру мекемесімен басқару
Шиеленіс (лат.тілінен сonfl ictus) сөзі кең түсінігінде тараптардың,
пікірлердің, күштердің қақтығысы ретінде түсіндіріледі [17, 567 б.].
Бірақ, психологтар айтқандай, əртүрлі жəне оның ішінде қарама-
қайшы тараптардың, пікірлердің, күштердің болуы адамдарға өнімді
өзара əрекеттесуге кедергі жасамайды, өз бетінше шиеленістің
бұлжымайтын көзі болмайды. Шиеленістің пайда болуына тұлғаның
немесе топтың мүдделерін, мəртебесін, рухани құндылығын қозғайтын
қарама-қайшылықтарға əкеп соқтыратыны [81] көрсетілген. Сондай-
ақ, дұшпандық, агрессивтілік, қорқыныш жəне басқа кері эмоциялар да
шиеліністің «қосылу механизмдері» бола бастайды. Шиеленістер еңбек
үдерісінің ажырамас бөлігі болады деп айтуға болады; оларды өту си-
паты жəне белгілі дəрежеде шешу ерекшелігі білім беру мекемесінің
басшысы үшін топтық даму деңгейінің жəне қызметкерлердің біріккен
қызметінің айырмашылықтарының диагностикалық мезеттерінің
қызметін атқарады.
Осының салдарынан педагогикалық менеджментте шиеленіспен
басқару да аса маңызды орын алады. Еңбек ұжымының мүшелері
арасындағы қарбаластықты толық бағаламау, басшының олардың
тұлғааралық қарым-қатынасының күрделілігін ұғынғысы келмеуі, тек
қызметкерлер қызметінің өндірістік тарапына ғана көңілін тоқтатуы
– ұжымдағы барлық қатысушылар жұмылатын шиеленістерге əкеп
соғады. Бұл кəсіби міндеттердің атқару сапасын ғана күрт төмендете
қоймай, сонымен қатар қызметкерлердің психосоматикалық
денсаулығының бұзылуына əкеп соғады. Осының себебінен ұйымнан
кəсіптілігінің деңгейіжоғары мамандар кете бастайды.
Достарыңызбен бөлісу: | 
