170
тіршілік əрекетіндегі басқа саларындағы дербестігі де біршама арта-
ды.
Өскемен қаласының «№34 дарынды балаларға арналған
мамандандырылған мектеп-лицей» ММ-нің биология пəнінің
мұғалімі О. А. Астраханцева қолданатын əдістердің бірі –
оқушының оқу жұмысының тəсілдерін дамыту кезінде сабақта оқу
тапсырмаларының артылып қалуы. Осы қағидаттың жүзеге асы-
рылуы оқушылардың барлық ынтасында тапсырмалардың толық
көлемін атқарып үлгермеуінде жəне сонымен олардың жете түсінген
іріктеуіне, мазмұнының таңдауына ынталандырылады. Осы іріктеудің
барысында олар өз мүмкіндіктеріне, тапсырманың күрделілігіне,
оны орындау үшін қажетті уақытқа бағдарлануға тиіс. Осын-
дай көзқарас оқушыларға өз оқу қызметінің рефлексиясын жүзеге
асыруға мүмкіндік береді, оларда өзін-өзі ұйымдастыру дағдыларын
(еңбектің ғылыми ұйымдастыруын) дамытады. Артықшылық
қағидаты бағалаудың рейтингтік жүйесін енгізу үшін негіз бола-
ды жəне педагогтің тəжірибесі көрсеткендей, оқушыларға олардың
нəтиже үшін жауапкершілігінің жетерліктей жоғары шамасының
үйлесуінде таңдау еркіндігінің өнеге боларлық жағдайын құрайды,
сонымен қатар, əр оқушыны танымдық қызметке жұмылдыра оты-
рып, жұмыстың жоғары қарқынын қамтамасыз етеді.
Нəтижеге (құзыреттілік көзқарастың) бағдарланған білім
беру идеяларын жүзеге асыруы білім алушыда қалыптасуға тиіс
құзыреттілікті анықтаумен байланысты. ҚР-ның 12 жылдық білім беру
тұжырымдамасында олардың қатарына келесілер енді:
– коммуникативтік;
– ақпараттық;
– проблемаларды шешу (өзіндік менеджмент жəне проблемаларды
шешу).
Сондай-ақ, осы құзыреттіліктер білім алушылардың оқу қызметін,
өзінің тəрбиесі мен дамуын басқарудағы белсенді қатысуына
негізделген.
Басты құзыреттіліктер тек үдерістік құраушылардан ғана емес,
құндылықтар жəне уəждерден, сондай-ақ, адамның тіршілік əрекетінің
əлеуметтік жəне тəртіптік нормаларынан тұрады жəнеде барлық осы
құрылымдық элементтерді қалыптастыру үшін алғышарт болаты-
ны [31] көрсетіледі. Автор орта білімнің МБС-ның негізінде басты
құзыреттіліктердің құрылымдық құрауыштарын ашады.
Сонымен, ақпараттық құзыреттілік келесі құрауыштардан тұрады:
– оқу қызметін жүргізу үшін қажетті ақпаратты іздестіру, талдау
жəне іріктеу;
171
– оқу қызметте пайдалану үшін алынған ақпаратты өңдеу жəне
түсіндіру;
– оқу қызмет үдерісінде өңделген ақпаратты пайдалану.
Коммуникативтік құзыреттілік келесі құрауыштардан тұрады:
– оқу жəне өмірлік міндеттерді шешу үшін ауызша жəне жазбаша
байланыстың əралуан тілдік құралдарын қолдану;
– байланыстық міндеттерді шешуге барабар əртүрлі стильдер мен
жанрларды таңдау;
– оқу жəне əлеуметтік-мəдени қатынас жағдайларында өнімдік
өзара əрекеттесуін жүргізу; байланыс қызметінде өз қатысуын өзі
бағалау жəне осы негізде өзін-өзі түзету.
Мəселелерді шешу құзыреттіліктердің құрамына келесі құрауыштар
кіреді:
– мəселені анықтау жəне қызмет мақсаттарын қою, қабылданған
шешімді жүзеге асыру үшін қажетті шарттарды анықтау;
– таңдауды есепке алумен тəртіп мəдениеті нормаларын жəне оқу
қызметін жоспарлау;
– алға қойылған мақсаттар мен міндеттерге барабар технология-
ларды таңдау негізінде қызметті ұйымдастыру;
– рефлексияны жүргізу жəне ұйымдастырылған қызметті жəне
оның нəтижелерін бағалау.
М. Д. Джадринаның айтуы бойынша, басты құзыреттіліктердің
дамуы оқушылармен пəндік БЕД игеру үдерісінен бөлек болмай-
ды. Пəндік мазмұнның мəнмəтінінде оқу-тəрбие үдерісінің ба-
рысында біртіндеп оқушының «меншігі» бола бастайтын басты
құзыреттіліктердің дамуы өркендейді. Оқушылардың мектепте алған
білімдерін жəне жинақталған өмірлік тəжірибесін белгілі тығыз бай-
ланыста табысты шешімдерін қабылдау үшін ықпалдау дайындығы
білім беру нəтижесі болып табылады. Орта білім «аяқталуындағы»
білім беру нəтижелері мектептегі оқушылардың оқу мен тəрбие
үдерісінің өзіндік өнімі болуда, олар тұлғаның едəуір сапалы
өзгерістері жөнінде дəлелдейді жəне оның мінез-құлығында, өмір
салтында көрінеді.
Бірақ оқушының белсенді рөлі оқу үдерісімен шектелмейді. Орта
мектеп оқушыларының өзін-өзі басқаруы жəне бірге басқаруы педа-
гогикада дəстүрлі түрде маңызды теориялық жəне тəжірибелік про-
блема ретінде қарастырылды. Əртүрлі негіздерде құрылған жəне
қызметтің əралуан ауқымы бар əртүрлі балалар қоғамдық ұйымдары
оқушыларды жұмылдырудың бір түрі болды. Мектепішілік ауқымның
мысалы ретінде Өскемен қаласының «№ 2 мектеп-балабақша-гимназия
кешені» ММ-де құрылған жəне көп жылдар бойы əрекет ететін «Экон
172
Республикасы» балалар қоғамдық ұйым бола алады ( ҚОСЫМША МА-
ТЕРИАЛЫН қараңыз).
Мəлім болғандай, жоғары оқу орынның Оқу кеңесі қызметінің
жəне оны таңдау тəртібінің Типтік ережелеріне сəйкес, ЖОО-мен
осы ұжымдық басқару органның құрамына тек ЖОО басшысы,
оның орынбасарлары, құрылымдық бөлімшелерінің жетекшілері,
оқытушылар ғана енбей, сонымен қатар ЖОО студент өкілдері де кіре
алады. Оқу кеңесінің құзыреттіліктеріне, демек, оның құрамына енетін
тұлғалардың да құзыреттіліктеріне ЖОО құрылымын бекіту; жоғары
оқу орынның Жарлығына өзгертулер мен толықтырылар енгізу;
ЖОО-ның оқу-тəрбие, ғылыми-зерттеу жəне шаруашылық қызметін
ұйымдастыруының барлық негізін қалаушы мəселелері жөнінде
шешімдерді қабылдау; ЖОО-ның қызметкерлерін, шығармашылық
ұжымдарды үкіметтік наградаларға жəне құрметтік атақтарына ұсыну
жөніндегі мəселелерді қарастыру жəне т.б. сияқты маңызды мəселелер
жатады [38].
Білім алушының белсенді субъект, саналы азамат ретінде да-
муы, оның əлеуметтік өмірінде талап етілетін құзыреттіліктердің кең
спектірін игеруі оның жас, күштері мен қабілеттерінің ерекшеліктеріне
қарай білім беру мекемесі қызметінің кейбір жақтарымен басқару
тəжірибесіне де қатысуынсыз мүмкін емес.
ҚОСЫМША МАТЕРИАЛ
«Экон Республикасы» балалар қоғамдық ұйым қызметінің мазмұны
мен нысандары гимназияда қоғамның нарықтық қатынастарға көшу
жағдайларында оқушыларға экономикалық білім беруді енгізумен
негізделген болатын. Гимназияда экономикалық білім түлектердің
өмірдегі, қоғамдағы табысты бейімделуінің маңызды факторы ретінде
қарастырылады. Мектепте қыркүйек айында Экон Республикасының
президенті сайланады. Өз бағдарламаларын (минимум-бағдарламасын
жəне максимум-бағдарламасын) əзірлеген жəне оны жалпы талқылауға
ұсынған 9-10 сыныптардың кез келген оқушысы президентке үміткер
бола алады. Сайлауға 5 сыныптан бастап Республиканың барлық аза-
маттары, сондай-ақ, педагогтары қатысады.
Осыдан кейін президент оқушылардың іскер қасиеттеріне сəйкес
үміткерлерді таңдай отырып, министр кабинетін қалыптастырады.
Экон Республикасында ғылым жəне білім, ішкі істер, спорт, еңбек,
денсаулық сақтау жəне басқа министрліктер қызмет етеді. Əр
министрліктің жұмысын ересектер – тəлімгер-мұғалімдер бақылайды,
Достарыңызбен бөлісу: | 
