Жаратылыстану сабақтарында ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қолдану

Компьютері бар мұғалімнің оқу процесін күшейтуге, оны көрнекі және динамикалық етуге ерекше мүмкіндігі бар. Жаратылыстану сабақтарында ақпараттық технологияларды қолдану білім сапасын арттыруға ықпал етеді.

Білім беру жүйесіндегі ақпараттық орта үшін АКТ негізгі құралы тиісті бағдарламалық қамтамасыз етумен және телекоммуникация құралдарымен жабдықталған дербес компьютер болып табылады, оқу материалының сапасын арттыруға және білім берудің тиімділігін күшейтуге мүмкіндік береді.

Оқу процесінде заманауи ақпараттық технологияларды қолдану бір уақытта әртүрлі қабілеттері мен мүмкіндіктері, оқуға деген ынтаның әртүрлі деңгейі бар оқушыларды оқытуды ұйымдастыруға мүмкіндік береді.

Компьютерлік технологияны қолдану түбегейлі жаңа оқытуды дамытуға кең мүмкіндіктер ашады, ол басқарылатын, бақыланатын және оқушының жеке ерекшеліктеріне бейімделеді. Бүгінгі таңда заманауи мұғалім АКТ саласында білімді ғана емес, сонымен қатар оларды кәсіби қызметінде қолдану бойынша маман болуы керек.

АКТ – ны қолдана отырып, жаратылыстану сабақтары – бұл сабақтың сапалы жаңа түрі, онда мұғалім АКТ әдістемесін оқу материалының әдіснамасымен үйлестіреді. Бұл ретте ақпараттық-коммуникациялық технологиялар сынып оқушыларының жас және психологиялық ерекшеліктерін, оқыту мақсаттарын, денсаулық сақтау аспектісін ескере отырып, оқытуға сараланған түрде енгізілуге тиіс [6.3].

Оқытудың ең қол жетімді құралы – PowerPoint бағдарламасында жасалған презентация түрінде проектор арқылы ақпаратты көрсету технологиясы. Шебер мұғалім презентацияны оқушыларды білім беру қызметіне тартудың қызықты әдісіне айналдыра алады. Сонымен қатар, презентация сабақтың өзіндік жоспарына, оның логикалық құрылымына айналуы мүмкін. Оны сабақтың кез-келген кезеңінде немесе сабақтың кез-келген түрінде қолдануға болады: жаңа материалды енгізу, оқыту және бекіту, білімді практикада қолдану, сынақ немесе бақылау, үй тапсырмасы.

Презентация мұғалімге шығармашылық, даралықты көрсетуге, сабақ өткізуге ресми көзқарасты болдырмауға мүмкіндік береді. Жаратылыстану бойынша оқу материалын презентация түрінде ұсынуда қолданылатын әдістер мен әдістер, оқыту практикасы, нәтижелерді талдау мұның ықпал ететінін көрсетеді:

- ақпараттық қолдау;

- оқу материалын көрнекі түрде көрсету;

- уақытты үнемдеу және материалдық қаражат;

- жаратылыстану ғылымының теориялық негіздерін тиімді меңгеру және оқушылардың танымдық белсенділігін арттыру арқылы қолдану;

- пәнге қызығушылықты арттыру;

- ойлау тәсілдерін дамыту: талдау, синтездеу, салыстыру, жалпылау;

- ақпаратты өңдеуді жүзеге асыру біліктерін дамыту; берілетін ақпаратты қысқаша түрде жаңғырту;

- компьютерлік графиканы, мультимедиа технологиясын пайдалану есебінен эстетикалық тәрбие беру;

- жеке және ұжымдық оқу-танымдық іс-әрекетте ақпараттық технологияларды пайдалану тәжірибесін алу [7.5].

Презентацияны қолдана отырып оқытудың әдістері мен әдістері жоғарыда айтылғандардың орындалуын қамтамасыз ету үшін мұғалім презентацияға сабақтың технологиялық құрылымын қосып, оның мазмұнымен интерактивті жұмысты қамтамасыз етуі керек.

Мультимедиялық оқыту презентацияларының нұсқаларын оларды қолдану мақсаттарына және оларды әртүрлі типтегі жаратылыстану сабақтарының құрылымында қолдану мүмкіндігіне байланысты қарастырамыз.

1. Кез-келген түрдегі сабақтың барлық кезеңдерінде оқушылардың оқу-танымдық іс-әрекетін ұйымдастыруды сүйемелдеу. Презентация-бейне тізбегі – бұл ақпараттық объектілердің қалыптасқан жиынтығын берілген ретпен көрсететін слайдтар жүйесі. Онда мұғалім бұрын тақтаға жазған, карточкалық тапсырмалар түрінде ұсынылған, кестелерде көрсетілген және т.б. ақпарат бар, яғни оның мазмұны сабақтың мазмұнын бейне сүйемелдеуді қамтамасыз етеді. Презентация ақпараттық объектілерді қолдана отырып, ішінара іздеу және зерттеу жұмыстарын ұйымдастыруға, тәуелсіз жұмыстарды орындау үшін тапсырмаларды қоюға көмектеседі. Табиғаттағы белгілі бір процестің немесе құбылыстың нақты бағытын көрсететін фотосуреттер тізбегін көрсетуге болады. Бұл дәстүрлі зерттеу әдістерімен салыстырғанда сапалы артықшылықтарды қамтамасыз ететін деңгейде жаратылыстану курсының маңызды ұғымдарын суреттеуге мүмкіндік береді. Олар көрнекіліктің едәуір артуына, оқушының танымдық белсенділігінің белсенділігіне, ауызша – логикалық және бейнелі ойлау механизмдерінің үйлесуіне негізделген.

Оқу біліміне қойылатын дәстүрлі талаптар (есте сақтау, көбейту) біртіндеп білімді іздеу сияқты негізгі ақпараттық дағдыларға қойылатын талаптарға айналады (есте сақтау, білу, табу және қолдану).

Мысалы, органикалық химиядан алғашқы сабақтарды беру қаншалықты қиын екендігі белгілі, өйткені балалардың көпшілігінде кеңістіктік қиял қалыптаспаған, олар кеңістіктегі молекула моделін елестете алмайды. Сабақтың осы кезеңінде кеңістіктік фигураларды визуализациялауға ықпал ететін баға жетпес көмек, компьютерлік презентациялар бар.

2. Оқушыларды жаңа материалды белсенді және саналы түрде меңгеруге дайындау, тірек білімді өзектендіру, сабақта оқылғанды бастапқы бекіту.

3. Жаңа білімді меңгеру. Презентация – бұл мұғалімге жаңа материалды өте жанды және қызықты етіп көрсетуге көмектесетін көрнекі ресурс. Ол түсіндіру кезінде сабақтың көп уақытын алатындығын және графика мен анимацияны қолдана отырып, ең аз уақытты көрсететінін қамтиды. Оқу ақпаратын дереу беруге болады немесе оның басы бар фрагменті ғана мүмкін болады. Қалған элементтер мұғалім материалды түсіндірген кезде пайда болады. Мұндай презентация оқушыларға мұғалімнің сөздерінен басқа білім қосады немесе оларды суреттейді. Презентация схемаларды, модельдерді түсіндіруді жеңілдетеді (сіз оларды құрастырудың дәйектілігін көрсете аласыз) және күрделі мәселелерді түсінуге көмектеседі, өйткені мұғалім мен оқушылар материалға бірнеше рет түсініктеме беріп, оны мүмкіндігінше егжей-тегжейлі зерттей алады.

4. Білімді жан-жақты тексеру, үй тапсырмасын тексеру, сонымен қатар қайталау, жалпылау және бақылау немесе тексеру жұмысына дайындық. Көрсетілген кезеңдерде презентацияны қолдану сабақтың қарқынын, орындалған тапсырмалардың әртүрлілігі мен көлемін арттыруға, олардың дұрыс орындалуын тексеруді ұйымдастыруға мүмкіндік береді.

5. Бақылау және тексеру жұмыстарын жүргізу. Мысалы, суреттердегі диктант. Оқушыларға биологиялық объектілердің фотосуреттері немесе суреттері дәйекті түрде көрсетіледі және олардың әрқайсысына сұрақ қойылады, оған жауап осы суреттен табылуы керек.

6. Үй тапсырмасы. Біршама бастауыш сынып оқушыларының PowerPoint бағдарламасында жұмыс істеу технологиясы жақсы деңгейде екенін ескере отырып, сіз оқушыларға дәстүрлі тапсырманың орнына презентация дайындауды ұсына аласыз. Тәжірибе көрсеткендей, әр сыныпта үй тапсырмасының осындай дәстүрлі емес нұсқасын таңдаған оқушылар бар. Бұл жағдайда уақыт шығындарының ұлғаюын және бастауыш сынып оқушыларының жұмыспен қамтылуын ескере отырып, жұмысты жұппен орындауға рұқсат етіледі. Презентация авторлары өз жұмыстарын (кейде жеке слайдтар – жаңа тақырыпты зерттеуде тірек білім ретінде қажет немесе қиындық тудыратын оқу материалымен) сабақта қуана көрсетеді. Мұғалімнің міндеті-мұндай балалардың бастамасы мен күш-жігерін назардан тыс қалдырмау және олардың жұмыстарының қолданылуын табу [8.11].

Презентациялар бастауыш сынып оқушыларын оқытудың дәріс-семинарлық жүйесіне жақсы сәйкес келеді. Педагогикалық әдебиеттерде дәрістердің 25 түрі бар (оның ішінде мектеп үшін дәстүрлі емес), олардың арасында мультимедиялық деп те аталады. Мультимедиялық дәрістер тақырып бойынша сабақ жүйесіндегі орнына, оқу материалының мазмұнына және оқушылардың оны оқуға дайындық деңгейіне, шешілетін білім беру, дамыту және тәрбиелік міндеттеріне байланысты әр түрлі болуы мүмкін: дәріс – әңгіме, дәріс – пікірталас, дәріс-ақпарат, теориялық дизайн дәрісі, шолу, кіріспе, жалпылау, нұсқаулық дәрістер және басқалар.

Осылайша, PowerPoint бағдарламасының техникалық әлеуеті дәрісті мазмұнды, қызықты, көрнекі, интерактивті етуге мүмкіндік береді [8.12].

Жұмыстың мұндай ұйымдастырылуы орта мектеп оқушылары үшін қызықты және мәтінмен жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыруға, ең бастысын бөлуге, мазмұнын құрылымдауға және оны нақты көрсетуге мүмкіндік береді.

Оқушылардың компьютерге деген ынтасын қолдана отырып, оқушыларды оқу процесіне осындай дәрісті жасауға тартуға болады.

Оқыту практикасында дәрістерді оқу сабақтарының басқа түрлерімен біріктіруге болады: семинарлар, зертханалық және практикалық сабақтар. Мұнда презентацияны қолдану орынды және орынды: тапсырмалар шарттарын, оқушылардың жеке жұмыс үшін алған тапсырмаларын көрсету, олардың орындалуын тексеру кезінде. Түсіндірілген тапсырманы көрнекі қабылдауды қамтамасыз ететін соңғы әдіс фронтальды жұмыс барысында тақырып бойынша көптеген практикалық тапсырмаларды қарастыруға мүмкіндік береді. Тапсырманың мәтіні мен оны сүйемелдейтін ақпарат барлығына қол жетімді болғандықтан және қажет болған жағдайда нақтылануы мүмкін болғандықтан, оқушылар жауапты мұқият тыңдайды және тапсырманың дұрыстығы мен толықтығын бағалауға белсенді қатысады.

Сабақтың оқыту, дамыту және тәрбиелік функцияларын жүзеге асыру оқушылардың PowerPoint бағдарламасында презентациялар жасау бойынша өзіндік жұмысы арқылы мүмкін болады.

Презентацияларды қолданудың кең таралған тәсілдері:

- жеке оқушылардың презентация түрінде ресімделген жеке шығармашылық тапсырманы орындауы, оны кейіннен көрсетуі;

- презентация рефератты қорғауда сүйемелдеу ретінде;

- презентация сабақтағы жобалық іс-әрекеттің түпкі өнімі ретінде, жоба әдісімен ұйымдастырылған тақырып мазмұнын игеру.

Бұл жұмыс түрлерін 4 сынып оқушылары орындай алады, бірақ олар барлық оқушылардың осы жұмысқа қатысуын қамтамасыз етпейді. Әдетте, бұл жағдайда презентация жасау сабақтан тыс уақытта жүзеге асырылады, ал сабақта оны көрсету. Презентацияны жасауға оқушыларды сабаққа да тартуға болады [9.25].

АКТ-ны, атап айтқанда презентацияларды қолданудың ең жақсы білім беру әсері пәндік оқытуда олар оқытудың басқа инновациялық білім беру технологияларымен бірге қолданылған кезде және сабақ сценарийіне органикалық енгізілген кезде қол жеткізіледі. Білім беру технологиясы сабақтың құрылымын, мұғалім мен оқушылар қызметінің алгоритмін айқындайды, барлық әдістемелік құралдардың кешенді қолданылуы мен өзара іс-қимылын, сабақтың мақсаттары мен міндеттеріне, оқушылар контингентіне сәйкес басқаруды қамтамасыз етеді. Осындай жағдайларда презентацияларды пайдалану оң білім беру әсерін қамтамасыз етеді.

Презентацияны қолдану мұғалімге оқушыларды белсенді танымдық іс-әрекетке ынталандыруға және жобаға батыру бойынша тиімді жұмысты қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Оқушылар PowerPoint мүмкіндіктерін өздерінің жобалық жұмыстарының нәтижелерін көрнекі түрде көрсету үшін пайдаланады.

Интерактивті тақталар мектептерде белсенді түрде енгізіле бастайды және мұғалімдердің алдында оларды дамыту міндеті тұр. Кәдімгі тақтамен салыстырғанда интерактивті тақтаны қолданудың артықшылықтары айқын. Әрине, интерактивті тақта сабақты қызықты, ақпаратқа толы, нәтижелі және өте тиімді етуге мүмкіндік береді

Жаратылыстану сабағының мысалында интерактивті тақтаны қолданудың бірқатар артықшылықтарын атап өтуге болады.

1. Сабақтың тиімділігін арттыру.

PowerPoint презентациясын интерактивті тақтаның бағдарламалық жасақтамасымен бірге пайдалану сабақты серпінді етіп, жаңа материалды түсінуді жақсарта алады. Интерактивті тақтамен жұмыс оқу материалын шығармашылық пайдалануды қарастырады.

2. Оқушыларды оқу-танымдық процеске белсенді тарту.

Сабақта интерактивті тақтаны қолдану арқылы оқушылардың оқу процесіне деген ынтасы мен қызығушылығы артуы мүмкін. ID қолдану тәжірибесі көрсеткендей, бұрын оқуға ерекше қызығушылық танытпаған оқушылар интерактивті тақтаға жауап беруге ынталы. Интерактивті тақта баланың жетекші модальділігін ескеретін оқытудың сараланған тәсілін жүзеге асыру аясында маңызды рөл атқара алады. Интерактивті тақта ақпаратты қабылдаудың барлық арналарына сәйкес келеді (аудио, визуалды, кинестетикалық). Оқушылар өздерінің тактильді қабілеттерін тақтаға тигізіп, оған маркермен жазу арқылы жүзеге асыра алады. Тыңдағанды ұнататындар жалпы талқылауға назар аудара алады. Ал көрнекі материалды жақсы қабылдайтындар – мұғалімнің тақтаға жазғанын және көрсеткенін бақылау.

Құзыреттілік тәсіл аясында оқу-тәрбие процесін тиімді жоспарлау және мектептегі білім беру сапасын арттыру үшін қосымша мүмкіндіктер. Оның нәтижелері әртүрлі электронды оқулықтармен қамтамасыз етіледі:

Виртуалды зертханалық жұмыстарды жүргізу үшін жаңа материалды түсіндіру, бұрын өткендерді бекіту кезінде сабақтардың немесе олардың бөліктерінің дайын модельдерін пайдалану;

Жаңа материалды зерделеу бойынша жұмысты ұйымдастыруда бейнефрагменттер мен анимациялық роликтерді пайдалану;

Оқушылардың білімін тексеру. Компьютерлік бағдарлама жауаптардың дұрыстығы туралы дереу ақпарат береді, бұл оқу материалын игеруді тиімді бақылауға және уақтылы түзетулер енгізуге мүмкіндік береді.

Көптеген мультимедиялық оқулықтарда презентация редакторы бар, онда дайын сабақтар емес, көптеген медиа-иллюстрациялар, суреттер, фотосуреттер, үш өлшемді модельдер, анимациялар, түрлі интерактивті тренажерлер ұсынылады. Барлық осы нысандарды сабақтарға арналған әртүрлі презентацияларда жинауға болады (сабақтың түріне, сыныптың дайындық деңгейіне, мұғалім қойған міндеттерге байланысты). Мұғалім сонымен қатар таңдалған ақпараттық объектілерді қажетті ретпен жинай алады, зертханалық және тәуелсіз жұмыстарға материал дайындай алады [10.18].

Осылайша, бүгінде компьютер мұғалімдердің белсенді көмекшісіне айналуда, бұл танымдық қызметін басқаруға мүмкіндік береді. Мәтін, графика, дыбыс және қозғалмалы суреттер түріндегі ақпарат кәсіби қызметті игерудегі білімді, дағдыларды, дағдыларды кеңейтуге және тереңдетуге көмектеседі. Оқушылардың пәнді оқуға деген қызығушылығын оятады, оқытудың танымдық мотивациясын арттырады. АКТ-ны қолданатын сабақтар оқушылардың психикалық процестерін белсендіреді: қабылдау, зейін, есте сақтау, ойлау; танымдық қызығушылықтың қозуы әлдеқайда белсенді және тез жүреді. Адам өз табиғаты бойынша көзге көбірек сенеді және ақпараттың 80%-дан астамы визуалды анализатор арқылы қабылданады және есте сақталады. Ақпараттық технологияларды қолдана отырып, сабақтың дидактикалық мәні – қатысу эффектін құру («Мен оны көрдім!»), оқушылардың қызығушылығы, көбірек білуге және көруге деген ынтасы бар.

Қазіргі уақытта білім беру процесінде оқытуды компьютерлендірудің екі негізгі бағыты ерекшеленеді, олардың біріншісі компьютер мен компьютерлік технологияны қолдану білімін, дағдыларын қалыптастыруды қамтиды, екінші бағыт компьютерлік технологияларды оқыту құралы ретінде қарастырады. Осы бағыттар аясында біз цифрлық білім беру ресурстарының түрлерін қарастырдық. Біз проектор арқылы ақпаратты презентация түрінде көрсету технологиясына көп көңіл бөлдік, онда оларды қолдану мақсаттары мен жаратылыстану сабақтарында қолдану мүмкіндіктеріне байланысты мультимедиялық оқу презентацияларының бірқатар нұсқаларын қарастыра аламыз. Қазіргі білім беру процесінде интерактивті тақтаны, электронды оқулықтарды, тест базаларын пайдалану маңызды рөл атқарады.