ОблыСтыҚ ҚОғАМдыҚ-саяси газет

4

oral_oniri@inbox.ru

Бейсенбі,  14 қаңтар 2016 жыл

ЖОЛДАУДЫ ҚОЛДАУ

е

лбасы  бұл  мақаласы  ар­ 

қылы  барша  қазақстан­

дықты  Ұлт  жоспарын  жү­

зеге  асыруға  және  реформалар­

ды  жүргізуге  барынша  белсенді 

қатысуға  шақырды.  Осыған  орай  

құқық  саласының  мамандары  да 

жаңғыртылған  жаңа  жүйе  бойын­

ша жұмыс істеуге кірісті.        

Қазіргі  қолданыстағы  Кодекс 

15  жыл  бұрын  қабылданып,  аза­

маттық істердің сотпен қаралу не­ 

гізін  нақты  қалаған  болатын.  Дей­ 

тұрғанмен  өткен  уақытқа  шолу 

жасайтын болсақ, Кодексті алғаш­

қы  қабылдаудан  бері,  яғни  1999 

жылдан  бастап  50­ден  астам  рет 

өзгеріс  енгізіліп,  соның  ішінде 

соңғы  үш  жылдың  өзінде  20­дан 

астам  өзгеріс  енгізу  туралы  Заң­

дар қабылданды. Осыған орай Ко­ 

декстің жаңа басылымы дайында­

лып,    былтыр  31  қазанда  Елбасы 

жаңа  Азаматтық  іс  жүргізу  кодек­

сіне  (мәтін  бойынша  –  Кодекс) 

қол  қойды.  Аталмыш  нормативтік 

акт биылғы жылдың 1 қаңтарынан 

бастап заңды күшіне енді.

Жаңа  Кодекстегі  аса  маңызды 

өзгерістердің бірі – үш сатылы сот 

жүйесіне  көшу:  қала,  аудандық 

соттар  –  бірінші  саты,  облыстық 

соттар – апелляция, Жоғарғы сот – 

кассация.  Апелляциялық  сатыда 

азаматтық  істер  алқалы  құрамда 

қаралса  (жеке  шағымдар  мен  оңай­

латылған  өндіріспен  қаралған  іс­

терді  санамағанда),  кассациялық 

саты Жоғарғы  сотта болады. Кас­

сациялық сатыда заңды күшіне ен­

ген  және  апелляциялық  сатыдан 

өткен сот актілері қаралуы мүмкін.

Жаңа  Кодекстің  нормаларына 

сәйкес  тараптардың  бітімгерші­

лікке  келуі  сот  өндірісінің  ма­

ңызды  міндеттерінің  бірі  болып 

танылды.  Осыған  орай  бітімгер­

шілікке  келу  рәсімін  реттейтін 

бөлек  тарау  көзделген.  Бұрын  сот  

әділдікті  сақтай  отырып,  бір  ғана 

рет  бітімгершілікке  келуді  ұсы­

нуға  құқылы  болған,  содан  кейін 

дауды  шешуге  кіріскен.  Жаңа  Ко­

дексте  бұндай  шектеулер  жоқ. 

Бітімгершілікке  келген  жағдайда 

ынта  ретінде  мемлекеттік  бажды 

қайтару  көзделіп  отыр.  Әр  саты­ 

да    қайтарылуға  жататын  баж  со­

масы әр түрлі. Сонымен қатар ме­

диацияны  қолдану  мүмкіндіктері 

кеңейтілді.  Медиация  кәсіби  ме­

диатормен  ғана  емес,  тараптар­

дың  ұсынысы  бойынша  сотпен 

де  жүргізілуі  мүмкін.  «Партисипа­

тивтік  рәсім»  атаулы  жаңа  инсти­ 

тут  енгізілді,  бұл  –  адвокаттар­ 

дың көмегімен рәсімделетін бітім­

гершілік келісім.

Жаңа  Кодексте  істі  қарауға  да­ 

йындалу  мерзімі  7  күннен  15  жұ­

мыс  күніне  дейін  ұзартылды.  Бұл 

мерзімді  бір  айға  дейін  ұзарту 

мүмкіндігі  бекітілді.  Бұл  жаңалық 

дайындық  сапасын  көтеру  мақса­ 

тында  көзделіп  отыр.  Себебі  осы 

кезеңде  «дәлелдемелерді  толық 

ашу»  қағидасын  іске  асыру  жос­ 

парлануда.  Ақиқатты  даусыз  ай­ 

қындауға  мүмкіндік  беретін  дә­

лелдемелер  ретінде  бейнетіркеу­

ші  жазулар,  фото  және  бейне  тү­ 

сірілімдер,  сондай­ақ  тағы  басқа 

да  электронды  немесе  материал­

дық ақпарат тасушы материалдар 

танылуы  мүмкін.  Дәлелдеуге  жат­

пайтын  жайлар  тізімі  де  кеңей­ 

тілді.  Мысалға,  1  қаңтардан  бас­

тап,  заңды  күшіне  енген  үкімдер­

мен  қатар,  сот  алды  тергеу  ба­

рысында  анықталған  жайлардың 

да  преюдициялық  күші  болады, 

егер  тұлға  ақтауға  жатпайтын  не­ 

гіздер  бойынша  қылмыстық  жа­

уапкершіліктен  босатылған  бол­

са.    Ал  процессуалдық  мерзімдер 

жаңадан  саналатын  болады,  яғни 

бұрын  календарлық  күнмен  са­

налса,  енді  ол  жаңа  заңға  сәйкес 

жұмыс  күндерімен  саналады.  Бі­ 

рінші сатыдағы сот шешіміне апел­ 

ляциялық  шағым  келтіру  мерзімі 

15  күннен  бір  айға  созылып,  кас­ 

сациялық  шағым  келтіру  мерзі­ 

мі  апелляциялық  тәртіпте  қаралу 

күнінен  бастап  6  айға  дейін  со­ 

зылуы    мүмкін.  Бұдан  басқа  бұй­ 

рық  арқылы  іс  жүргізу  саласы  да 

кеңейтілді,  мысалы,  тараптарды 

шақырусыз,  жазбаша  дәлелдеме­

лер  негізінде  оңайлатылған  тәр­ 

тіппен  заңды  тұлғалардың  500 

АЕК,  жеке  тұлғалардың  100  АЕК 

сомасы шеңберіндегі талаптар қа­ 

ралуы  мүмкін.  Ведомстволық  ба­

ғыныстылық  бойынша  да  бірқа­

тар  өзгерістер  енгізілді.  Жаңа 

Кодексте Астана қаласындағы сот­

та  инвестициялық  дауларды  қа­ 

райтын  арнайыландырылған  сот 

құрамын  құру  көзделген.  Соны­

мен  қатар  Жоғарғы  сотта  ірі  ин­

весторлардың  қатысуымен  дау­

ларды  қарайтын  апелляциялық 

алқаның  құрылуы  көзделген.  Заң­ 

ды күшіне енген сот актілерін жа­

ңадан анықталған мән­жайлар бо­ 

йынша  қайта  қарау  тәртібіне  де 

өзгерістер  енгізілді.  Арыз  беру­ 

шіге  белгілі  болмаған  және  бел­

гілі  бола  алмаған  іс  үшін  елеулі 

мән­жайлар нақтыланды. Бұл мән­ 

жайлар  қылмыстық  қудалау  ор­

гандарының  немесе  мемлекеттік 

органдар  қаулыларымен  негіз­ 

делуге  тиіс.  Сонымен  қатар  жа­

ңадан анықталған мән­жайлар құ­ 

рамы  толықтырылды.  Аталған  не­ 

гіздер  құрамына:  дауды  шешу 

барысында  преюдициялық  күші 

болған  сот  актінің  бұзылуы,  сот 

шешіміне  негіз  болған  мәміле­

нің  негізсіз  деп  тану  шешімінің 

заңды  күшіне  енуі,  сот  шешімін 

шығаруда  қолданылған  заңдар­

дың  немесе  басқа  да  норматив­

ті­кұқықтық  актілердің  ҚР  Конс­ 

титуциялық  кеңесімен  конститу­ 

циялық  емес  деп  танылуы  қо­ 

 сылды.  Прокурордың  қатысуы­ 

 мен  қаралатын  азаматтық  істер­

ді  анықтайтын  нормалар  да  өз­

гертілді.  Алдымыздағы  жылдың 

1  қаңтарынан  бастап,  прокурор 

мемлекет  мүддесіне  қатысы  бар 

оқиғаға,  тараптардың  бірі  өз  құ­

қығын  қорғай  алмайтын  тұлға  бол­ 

ған  жағдайда,  прокурордың  не­

месе  соттың  бастамасы  бойынша 

және  қоғамдық  мүддені  қорғау 

талап етілген жағдайда азаматтық 

істердің қаралуына қатысады. 

саяхат тАКЕЕвА, 

облыс прокуратурасы 

басқармасының  

аға прокуроры

Әділдік салтанат құрсын

2016 жылдың 6 қаңтарында еліміздің бас газеті – «Еге-

мен  Қазақстанда» Мемлекет басшысының «Ұлт жоспары – 

қазақстандық арманға бастайтын жол» мақаласы жария-

ланды. 

б

ір  айта  кетерлік  жайт, 

Елбасы  айқындаған 

бес  институционал­ 

дық  реформаның  екіншісі 

тұтастай  заңның  үстемдігін 

қамтамасыз  етуге  бағыттал­

ғандығы.  Сондықтан  да  бұл 

бағытта  бүгінгі  таңда  қыруар 

жұмыстар  атқарылуда.  Рефор­

ма  аясында  тағы  бір  басты 

мәселе  –  кәсіби  сот  жүйесін 

дамыту.  Азаматтардың  сот 

жүйесіне  сенімділігін  артты­ 

ру  көп  жағдайда  судьялар­

дың кәсібилік деңгейіне бай­ 

ланысты дейтін болсақ, Елба­

сы судьяларға қатысты қойы­

латын  біліктілік  талаптарын 

күшейтіп,  судья  лауазымына 

кандидаттарды іріктеу тетігін 

қатайтуды  жүктеді.

«100 нақты қадам» бағдар­

ламасы  –  еліміздің  жарқын 

болашағының  кепілі  екені  ай­ 

ғақ.  Маңызды  құжатта  бар­ 

Қазақстанның сот жү-

йесі тәуелсіздік алғаннан 

бері терең реформаларды 

басынан өткеріп келеді. 

Соның арқасында қазіргі 

уақытта сот жүйесінің 

өзіндік заңдық базасы 

қалыптасты, сот жүйесінің 

жұмысы әлемдік стандарттарға сәйкестендіріліп, 

соттың тәуелсіздігін кепілдендіретін құқықтық 

тетіктер де енгізілуде. Мемлекет басшысы 

Нұрсұлтан Назарбаев бес институционалдық 

реформаға қатысты  заң үстемдігін қамтамасыз 

ету мәселесін алға қойып, «100 нақты қадам» Ұлт 

жоспары бойынша кәсіби, білікті әрі тәуелсіз сот 

жүйесін дамытуды міндеттеп отыр.

Болашақты 

АйҚЫнДАйтЫн ҚұЖАт

лық  салаға  халықаралық  тә­

жірибені  енгізудің  жобасы 

нақты  көрсетілген.  Мысалы, 

сот  жүйесіне  енгізетін  жаңа­

лықтарға  тоқталсам,  бұған 

дейін  елімізде  5  сатылы  сот 

жүйесі жұмыс істеп келсе, ен­ 

ді оны 3 сатылы сот жүйесіне 

көшіру  көзделіп  отыр.  Бұл 

істердің қаралу мерзімін бір­ 

шама  қысқартып,  сот  жүйе­

сінің  дамуына  жол  ашары 

анық. Сондай­ақ онда сот са­ 

ласының  мамандарын  даяр­

лау  мәселесі де назардан тыс 

қалмаған.  Келешекте  Сот  тө­ 

релігі  институтына  академия 

атағы берілмек. Қысқасы, өр­

кениеттің  дамуымен  қатар, 

сот  билігіне  деген  жауапкер­

шілік  те  артып  келеді. 

Г. ЕсЛяМҒАЛиЕвА,

Жаңақала  аудандық 

сотының бас маманы

Ө

зім  бұрынғы  қаржыгер 

болғандықтан,  Елбасының 

«Бюрократтық  шығынсыз 

экономикаға  қадам  басу»  сынды 

талабын  қанағаттанғандық  сезім­

мен  қабылдадым.  Бюджет  түпсіз  те­ 

ңіз  емес,  мемлекеттік  қаржыны  осы 

қиын шақта үнемді және нақты жұм­ 

сау,  соның  ішінде  салықты  оңтай­

ландыру,  өзге  де  шараларды  жүзеге 

асыру    қажет.  Сондай­ақ  бизнес­ом­ 

будсмен  қызметін  нығайту  жөнінде­ 

 гі  ұсынысы  да  Отанымыздың  эко­ 

номикасын  қалыпты  деңгейге  көте­

руге  бағытталған  азаматтық  ұста­ 

Дер кезінде алынған шешім

ным.  Бұдан  басқа  «көлеңкелі  эконо­

миканы»  жарыққа  алып  шығу  бағы­ 

тындағы  болжамында  да  берік  негіз 

бар.  Иә,  қазір  елімізден  тыс  жер­ 

де  және  шетел  аумағындағы  қалта­

рыста  мол  тығулы  ақша  мен  дүние­

мүлік  бары  белгілі.  Егер  кез  келген 

азамат  заңды  және  заңсыз  тапқан 

қаржысымен  ерікті  түрде  бөліссе, 

оған  мемлекет  тарапынан  қандай 

ма  болсын  қысым  жасалмайтынын 

Нұрсұлтан  Әбішұлы  алдыңғы  Жолда­

уында  қадап  тұрып  айтты.  Меніңше, 

кей  жандардың  Елбасының  ұсыны­

сын  әрі  ескертуін  дұрыс  қабылдап, 

осынау  қилы  заманда  жасырын  ақ­

шасымен бөлісіп, экономикалық дағ­

дарысты  бәріміздің  бірлескен  түр­ 

де  еңсеруімізге  үлесін  қосарына  се­

нім артамын.

Елбасының  сыртқы  инвестиция­ 

лардың  көзін  табу,  аса  бай  шетел­ 

 діктерді  Отанымыздың  экономика­ 

сын  қаржыландыруға  тарту,  техно­

логиялық  даму  орталықтарын  құру 

және  басқа  талаптары,  ұсыныстары 

– алға қарай басудың нақты шартта­

ры.  Біз  Қазақстан  мемлекетін  осын­

дай  алмағайып  заманда  қаржылық 

және  экономикалық  дағдарыстан 

көп күйзелтпей алып шығу жолында­

ғы  Көшбасшымыз  Н.  Назарбаевтың 

сындарлы  бағытын  бірауыздан  қол­

даймыз.    

виктор тАРАсЕНКО,

«Еднання» украин  

ұлттық-мәдени  

орталығының төрағасы

Елбасымыз Н. Назарбаевтың 

биылғы Жолдауынан кейінгі 

«Ұлт жоспары – қазақстандық 

арманға бастайтын жол» атты 

мақаласы бұрынғыға қарағанда 

басқаша және дер кезінде 

халыққа ұсынылған пайымдау. 

Олар нақтылығы және жітілігімен 

айқындалады. Мұның өзі көңілге 

өте қонымды.

«Ұлт ЖОСпАРы-

ҚАЗАҚСтАНдыҚ  

АРМАНғА  БАСтАйтыН  ЖОл»

32 компания – «ұлттық чем-

пиондар» 2019-2020 жылдарға 

қарай ішкі тікелей инвестиция-

ларды шамамен 750 млн. дол-

лар көлемінде өсіруді, шамамен 

15 мың жұмыс орнын құруды, 

еңбек өнімділігін 30-50%-ға 

арттыруды және шикізаттық 

емес экспорт көлемінің өсімін 

260 млн. долларға дейін жет-

кізуді қамтамасыз етеді.