Fi
1 ,0
0,9
0,8
0,7
0,6
0,5
0,4
0,3
0,2
0,1
40 45 50 55 60 65 70 75 80 Va, км/ч
Сурет 4.2. Лездік жылдамдықтардың кумулятивті қисығы
4.4 Бақылау сұрақтары
1 Қозғалыстың лездік жылдамдығы нені білдіреді?
2 Қозғалыстың лездік жылдамдығын не сипаттайды?
3 15%-дық қамтылудағы лездік жылдамдық нені анықтайды?
4 50%-дық қамтылудағы лездік жылдамдық нені анықтайды?
5 85%-дық қамтылудағы лездік жылдамдық нені анықтайды?
6 Көлік құралдары қозғалысының лездік жылдамдығын өлшеу реті.
5 СТАЦИОНАРЛЫҚ БЕКЕТТЕГІ РЕТТЕЛМЕЛІ ЖОЛ ҚИЫЛЫСЫНДАҒЫ КӨЛІКТЕР КІДІРІСІН ОҚЫП ҮЙРЕНУ
Жұмыс мақсаты: Жол қиылысындағы көлік құралдарының орташа кідірісін анықтаудың тәжірибелік әдістемесін меңгеру.
5.1 Қысқаша теориялық мағлұматтар
Қозғалыстың кідіріуін нақты жағдайларда екі негізгі топтарға бөледі - жолдар мен көшелер қималарындағы және қиылыстардағы. Қималардағы кідірістер маневрленген немесе баяу қозғалушы көлік құралдарымен, жүргіншілер қозғалысымен, тоқтап тұрған автокөліктер кедергісімен, сондай-ақ көліктер кептелісімен байланысты болады. Анағұрлым ұзақ кептелістер әсіресе қалаларда жол-көше желісінде, жол қиылыстарда болады. Олар көлік құралдарын немесе жүргіншілерді реттелуші жол қиылысында конфликттік бағыт бойынша өткізу қажеттігімен, бағдаршамдардың тыйым салынған сигналдары кезіндегі кідірулермен анықталады. Қалаларда мұндай кідірістерге жалпы уақыттың 70 пайызы және одан да көп уақыт жұмсалады. Кідіру уақыты тек ұзақтығымен ғана анықталмайды, сондай-ақ қиылыстардағы қозғалыстың баяулауына кеткен уақыт пен тоқтағаннан кейінгі жылдамдық алуға кеткен уақыт шығынымен анықталады.
Көліктердің жол қиылыстарында кідіруінің уақыты жол қозғалысын ұйымдастыруда басты көрсеткіш болып саналады. Бұл көрсеткіш оқшауланған қиылыс үшін де, сондай-ақ жолдардың кез-келген реттелуші желілері үшін де қолданылуы мүмкін. Егер жеке реттелуші қиылыс үшін кідірісті әрбір өтуші көліктің кідірісіне шартты мән түрінде өлшесе, онда жол желісіндегі кідірістерді бағалауда көрсеткіш ретінде жолдағы әрбір көліктердің әр сағаттағы кідірістерінің жалпы уақыты алынады
Типтік міндет ретінде қиылыстардағы көлік құралдарының кідірістерінің ұзақтығын анықтау болады. Нақты, дәл, тура нәтижелер әрбір тоқтаған көліктердің тоқтау ұзақтығын тіркеу кезінде алынады. Мұндай бақылау түрі өте күрделі. Осыған орай реттелуші және реттелмейтін қиылыстарға, басқа да жағдайларға да (мысалы, жиі түрдегі көлік қозғалысы бар теміржол жолының кіре берісінде, қарама-қарсы қозғалушы көлігі бар тар жол бөлігінде) қолданылушы әдіс қажет етіледі. Көлік құралының орташа кідірісі
 , (5.1)
мұнда: n – белгілі бір бақылау кезеңіндегі орындалған өлшеулер саны;
nпр – сол уақыт кезеңіндегі жол қиылысын басып өтуші көліктер саны;
j – қозғалыс бағытының нөмірі (қиылысқа кіре берістегі);
i – өлшеулер нөмірі.
Әдетте 5 минуттық бақылау кезеңінде 15 сек сайын қозғалыссыз тұрған көліктерді санау ұсынылады.
Осы әдіс бойынша зерттеулерді бір немесе екі синхронды түрде жұмыс істеуші секундомерлермен қолданушы екі бақылаушы орындайды. Әр бақылаушы өзіне қатысты ғана хаттама жүргізеді, одан соң оларды барлық есептеулер жасауға мүмкіндік беретін бір ортақ хаттамаға біріктіреді.
Хаттама (кесте 5.1) әдістің мәнін анық көрсетеді. Хаттаманың әр жолы 1 минут ішіндегі бақылауларды айқындайды. Бақылаушылар әр өтушілерді екі қиылысқа, көлік құралдарын тоқтап тұрған және мүлдем тоқтаусыз қозғалушы деп екі топқа бөледі. Тоқтау ұзақтығын өлшеу дәлдігі мына түрде қамтамасыз етіледі, яғни бірінші бақылаушы 15 минуттық уақыт кезеңінде бақылау жүргізіп, әр период соңында тоқтап тұрған көліктер санын жазып отырады.
Үлкен дәлдікті қамтамасыз ету үшін бұл бақылауларды 10 тіпті 5 сек сайын да жазып отыруға болады. Бірақ бұл жағдайда жұмыс көлемі көбейеді, қате кету ықтималдылығы да көбейеді.
Екінші бақылаушы міндеті - әр минуттағы тоқтаған және аялдау ұзақтығына көңіл бөлмей тоқтаусыз жүріп өткен көліктерді санау болып табылады.
Кесте 5.1
Кідірістердің ұзақтығын өлшеу хаттамасының үзіндісі
Уақыт
сағ, мин
|
Келесі кезеңнен бастап, тоқтаған көліктер саны (бірінші бақылаушы жазбасы)
|
Көлік құралдарының саны (екінші бақылаушы жазбасы)
|
0-15
|
16-30
|
31-45
|
46-60
|
тоқтаған
|
тоқтаусыз өтіп кеткен
|
|
|
|
|
|
|
|
Көп жолақты тас жол көшелеріндегі зерттеулер кезінде дәлдікті қамтамасыз ету үшін әр бақылаушы бір ғана жолақты қамтуы тиіс. Хаттамалар мәліметтері бойынша әр жолақ үшін жалпылама мәліметері мен соңғы есептеулері бар құрама хаттама құрады. Бұл зерттеулерде сондай-ақ сәтімен бейне жазба да қолдануға болады.
5.2 Жұмысты орындау реті
Кідірістерді анықтау кезіндегі операциялар тізбегі келесі түрде:
Бақылаудың берілген уақытында жүруді күтудегі қиылыстың алдында тұрған автомобильдерді санау;
Әрбір 15 сек сайын 5 мин аралығында өлшемдерді қайталау (15 секунтан артық тұрған автомобильдер 2 рет, 3 рет есепке алынады);
Көрсетілген 5 мин ішінде берілген бағыт бойынша қиылысты жүріп өткен автомобильдердің жалпы санын тіркеу (соның ішінде тоқтаусыз өткендер де);
4) Алынған өлшемдерді келесі түрде берілгендей кестеге енгізу қажет (кесте 5.2);
Кесте 5.2
Көлік құралдары кідірісін зерттеу хаттамасы
Объект атауы -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Бағыты -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Жолақ нөмірі ------------------------------------------- Бекет нөмірі ------------------------------------------------------------
Бақылау мерзімі және уақыты----------------------------------------------------------------------------------------------------
Бақылаушының аты-жөні ------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Бақы-лау уақы-ты
|
Көрсетілген уақыт сәтіндегі қиылысқа келіп тұрушы көліктер саны, с
|
Қарастырылушы бөліктен қиылыс арқылы өтуші көліктердің жалпы саны
|
15
|
30
|
45
|
60
|
тоқтаушы
|
тоқтаусыз
|
Бірінші минут-та
|
|
|
|
Екінші минут-та
|
|
|
|
…
|
|
|
|
Бесінші
минут-та
|
|
|
|
Қорытынды
|
nСТ
|
nпр1
|
nпр11
|
5) қиылыстың берілген бағытындағы көліктердің орташа кідірісін (5.1.) формуласы бойынша анықтау.
Кідірісті әр қиылысқа кіруші жол үшін де және қозғалыстың әрбір жолағы үшін де жеке-жеке анықтайды. Бұл үшін қиылысқа кіретін әрбір жол үшін өлшеулер жүргізу қажет. Өлшеулер екі бақылаушы арқылы жүргізіледі. Олар бір ғана немесе екі синхронды жұмыс істеуші секундомерлермен қолданады.
Көліктердің орташа кідірісін анықтаудың нәтижесін (5.1) формуласы бойынша алынған, келесі формула бойынша анықталатын есептік мәнімен салыстыруға болады
 , (5.2)
мұнда: tтый - реттеу айналымының рұқсат етпеу белгілерінің (қызыл мен сары) жалпы жану ұзақтығы, с;
Tц - реттеу айналымының ұзақтығы (белгілі бір негізгі дабылдың екі бірдей қатар қосылу сәттері арасындағы уақыт кезеңі), с.
Есепте жол бағдаршамдары бар қиылыстардың жоспар бойынша сұлбасы, фазалық аралық сұлбасы, бағдаршамдар жұмысының сызбасы, бақылаулар хаттамалары, есептеулер нәтижелері мен орындалған жұмыс бойынша қорытындылар болуы тиіс.
5.3 Бақылау сұрақтары
Қозғалыс кідірісі дегеніміз не?
Көшелер мен жолдар айрықтарындағы кідірістер қалай туындайды?
Қиылыстардағы кідірістердің негізгі себептері.
Көлік құралдары кідірісінің уақыты немен анықталады?
Қиылыстардағы көліктердің кідірісінің орташа уақытын не сипаттайды?
Реттелуші жол қиылысындағы көліктердің орташа кідірістерін тәжірибелік тұрғыда анықтау реті.
Достарыңызбен бөлісу: | 
