Методические рекомендации «читательская деятельность школьника»

94 
 
• синтагмалық бойынша сөздерді белгілі бір мағыналық топтарға 
біріктіру; 
•  тілдік материалға негізделген мәтіндерді табиғи түрде қарастыру; 
•  мәтінді дауыстап дұрыс екпінмен және интонациямен мәнерлеп  оқу [43].  
Г.В. Роговой бойынша оқуға үйренудің екі кезеңі ұсынылады:  
- 
дауыстап оқып үйрену,  
- 
өз бетінше оқып үйрену.   
Дауыстап оқуға үйрену барысында мынадай режимдері қолданылады: 
I  
режим. Эталон негізінде дауыстап оқу. 
Эталон  мұғалімнен  де,  жазудан  да  шығуы  мүмкін.  Екі  жағдайда  да, 
дауыстап  оқу  анықталған  белгілі  бір  әріп-дыбыстық  аналитикалық  кезең 
басталмай  тұрып,  күрделі  құбылыстар  мен  мәтінді  түзетуге  арналған 
дыбыстарды  білдіреді.    Эталон  екі  түрде  айтылады:  жалпы  мәтінді  мәнерлеп, 
содан  кейін  кідіріспен  оқу,  эталонға  еліктеуге  тырыса  отырып  («кідіріспен 
оқу»).  Қорытындылай  келе,  оқушылар  мәтінді  толықтай  оқып,  алдымен 
сыбырлап,  содан  соң  дауыстап  оқиды.  Дәлдік  көрсеткіші  болып  интонация 
және қарапайым мағыналық мәселелерді шешу болып табылады. 
Дегенмен,  эталон  негізінде  дауыстап  оқуға  қиянат  жасаудың  қажеті  жоқ, 
өйткені имитацияның үлкен үлес салмағы қабылдауды баяулатуға әкеліп соғуы 
мүмкін. Сондықтан бұл режимді эталонсыз дербес оқумен біріктіру керек. 
II режим. Уақытында дайындалып эталонсыз дауыстап оқу.  
Бұл  режим  оқушылардың  графикалық  мәселелерді  қабылдауын  барынша 
белсендіреді,  олардың  жауапкершілігін  арттырады.  Мұндай    жұмыстың 
бірізділігі: 
1. 
«Рецепция»  мәтінді  кейіннен  таңбалау  арқылы  өз  бетінше  оқуға 
арналған. Мұнда оқу интонацияны табудың құралы ретінде, яғни дауыстап 
оқу кезеңі ретінде пайда болады. 
2.  «Өзара  бірлесіп  оқу».  Жұптасып  жұмыс  істеу  барысында  оқушылар 
алдымен бір-бірінің мәтінін түзетеді, содан кейін бір-бірінің мәтінін оқып 
отырады.  Өзара  бірлесіп  оқу  оқуға  деген  жалпы  қызығушылығын 
арттырады. 
III режим. Алдын ала дайындықпен эталонсыз оқу. 
Мұнда біз жүйелі екі кезеңді бөліп аламыз: эталонсыз және өңделген жаңа 
мәтінді алдын-ала дайындықпен оқу. 
Бұрын  өңделген  мәтіндерді  дауыстап  оқып  шығу,  ең  алдымен,  оқудың 
еркіндігі мен көркемділігін дамытуға бағытталған. Оны тақырып бойынша 3-4 
мақала жиналған кезде жұмыстың соңында мерзімді түрде жасау керек. Мұндай 
оқуды  өзіндік  «күшті  байқау»  түрінде  жасау  керек,  ол  «үздік  оқырманға 
арналған конкурс» түрінде ұйымдастырылуы мүмкін.  
Сонымен қатар, жаңа мәтіндерді оқу уақытқа дайындықсыз жүзеге асады. 
Мұндай оқу, әдетте мәтіннің бейтаныс бөліктерінің қабылдау және түсіну үшін 
қоса  берілген  потенциальды  сөздікті  тануға,  оқушылардың  бейтаныс 
материалды  ажыратуға,  шет  тілінде  табиғи  оқу  жағдайларына  барынша 
жақындай  түседі.  Дауыстап  оқудың  бұл  түрі  ойлау  процестерін  белсендіруді 
қамтиды. 

95 
 
Дауыстап  оқуға  үйрету  режимдерінің  барлығы  да  жиынтық  түрде 
қолданылуы тиіс[44].  
Шет тілінде оқуға үйрету. Оқу түрлері.
 
 
Кез-келген  тілде  оқудың  әмбебап  әдісі  болмайды.  Бірақ  жолдары 
жалпылама болуы мүмкін: фонетика арқылы әріптер мен дыбыстарды түсінуді, 
үйренуді бастауға болады. 
 
5-
сыныпта мұғалім күшейтуі керек: 
- 
сөздікпен жұмыс істеуді; 
- 
сөзді қалыптастыру ережелерін білуден туындайтын тілдік ойлау 
механизмдерін дамытуды; 
Оқуды үйретуде әртүрлі стратегияларды практикада қолдану: толыққанды 
түсіну  (зерделеп  оқу),  негізгі  мазмұнды  түсіну  (таныса  оқу),  шолып  оқу 
(мәтіндегі қажетті ақпаратты іздестіру, оны дауыстап оқып шығу, астын сызу, 
көшіріп жазу). 
6-
7 сыныптарда мұғалім жұмыс істейді: 
- 
Үйренушілердің  жеткілікті  деңгейде  меңгеруі;  таныса  оқу  (түсініксіз 
сөздерді  қамтитын    мәтіндерді  оқу  және  түсіну,  мәтін  негізінде  сөздің 
мағынасы табу, сөз тудырушылығы, оның ана тілімен ұқсастығы). 
-  
шолып оқу элементтері. 
- 
болжамның  мүмкіндігі  -  «Оқу  үстінде  оймен  озып  кету» -  Оқудың  кез-
келген түрінде  табысты қабылдау мен түсіну үшін белсенді ойлау қызметінің 
ажырамас бөлігі ретінде. 
 
Ағылшын  тілінде  оқыту  кезінде  мұғалім  фабульды  мәтінді  қолдануы 
керек: үзілген- фабульды және үзіліссіз- фабульды. 
Үзіліссіз- фабульды мәтінде тақырыпты дамыту авторлық шегініспен үзілмейді 
және ең аз ақпараттармен қамтамасыз етіледі. 
Үзілген-  фабульды  мәтіндерде  сюжеттің  дамуы  фондық  ақпараттармен  және 
авторлық құқықтармен тығыз байланысты. 
Сабақтарда көбінесе үзілген-фабульды жазбалардың үш жоспары қолданылады: 
- 
фондық  -  оқиғалардың  тарихын,  әр  түрлі  ақпараттарды,  түсіндірмелерді 
қамтиды; 
- 
сюжеттік - оқиғалардың дамуын, 
- 
авторлық - авторлық бағалау, қауымдастық, ауытқулар. 
Фабульды  мәтін  мынадай  бақылауды  қолдануға  мүмкіндік  береді:  әрекет 
иесінің не басқаның көрінісін сипаттаңыз, оқиғаның қайда өткенін, әңгімедегі 
адамдар  туралы  бірнеше  тіркестер  айту.  Бұл  әдіс  оқушылардың  мәтінде 
айтылған фактілерді қаншалықты түсінгенін анықтауға бағытталған.  
Егер  мәтін  өте  ұзақ  емес  (20-25  жол)  болса,  онда  оқушылар  негізгі 
мазмұнынын шет тілінде айта алады. Алайда, бұл жағдайда, әлсіз оқушылардың 
мәтін  мазмұнын  айта  алмау  қаупі  бары  анық.  Бұл  мәтінді  жақсы 
түсінбегендіктен емес, олардың ауызекі сөйлеу дағдыларының дамымағанынан 
болады. Сондықтан бұл әдісті абайлап қолданған жөн. 
Жаттығуларға арналған мәтіндерді әлемнің адекватты бейнесін көрсететін, 
сондай-ақ  жас  ерекшеліктеріне  сәйкес  келетін  мүмкіндігінше  қызықты, 
қолжетімді,  ақпаратты  жағынан  таңдау  қажет.    Мәтіндер сөйлеудің  мағыналы