Методические рекомендации «читательская деятельность школьника»

88 
 
және олардың неге ұнағанын негіздеуге болады.
 
Барлық пікір бергенде жалпы 
бір  немесе  бірнеше  кейіпкерлердің  сипаттамасын  береді.  Оқушы  кітабының 
қаһармандарының, іс-әрекеттерінің, ерліктері туралы әңгімелейді.
 
Адамдардың 
жақсы  қасиеттерін  -  олардың  мейірімділігін,  батылдықтарын  таңғалдырады 
және теріс кейіпкерлерге деген жеккөрушілігін білдіреді, олардың моральдық, 
алдамшы,  қорқынышпен  қорланады.  Ең  қызықты  пікірлер  салыстыру  болған 
кезде,  басқа  кітаптардан  немесе  өмірден  белгілі  фактілермен  салыстыруға 
болады. 
3. 
Есепке  алу  кезінде  оқушы  кітапты  бағалауы  керек.  Мүмкін,  басқа 
құрдастарына  өз  тілектеріңізді  немесе  кеңестеріңізді  жазыңыз,  кітапты 
оқығаннан  кейін,  не  үйреткенін  айтып  беріңіз.
 
Мүмкін  ол  осы  кітапты  қайта 
оқып  бергісі  келуі  мүмкін,  не  себепті  қайта  оқығысы  келетіні  жайлы  жазуы 
керек.  Ақыр  соңында  сіз  кітаптың  тіліне  қатысты  өз  пікіріңізді  жаза  аласыз 
және өзіңізге ұнаған үзінді туралы мысал келтіріңіз. 
Төменде оқушыларды еске түсіруге көмектесетін сұрақтардың 
мысалдары берілген: 
Бұл кітап не жайлы? 
Кітап авторы туралы не білесіз? 
Шығарманың тақырыбы мен негізгі идеясы қандай? 
Шығарманың қай жерлерінде сізде қатты әсер қалдырды? 
Неліктен автор өз шығармасына осы атауды таңдады деп ойлайсыз? 
Сізге кітап ұнады ма? Несімен? 
Сізге қандай кейіпкерлер ұнады? Неліктен? 
Сіз қандай кейіпкермен достасқыңыз келеді? Неліктен? 
Негізгі кейіпкерлерді қалай сипаттайсыз? 
 
Кітапта сипатталған оқиғалар қашан және қай уақытта болды? 
Кітапта маңызды тарихи оқиға бар ма? 
Бұл тарихи кезең туралы басқа кітаптар мен фильмдерден не білесіз? 
Автордың назарын қандай табиғи ерекшеліктеріне көңіл бөледі? 
Неліктен? 
Кітапты оқып болған соң не ой келді? 
Есте не қалды,не  ерекше болды? 
Кітап сізде ойынызды байытты? Ол қандай сұрақтармен ой туғызды? 
Бұл кітап сізді неге үйретеді? 
Оқушылар пікірлердің әртүрлі түрі бар екенін түсіндіруі керек: кітап 
жайлы пікірді күнделікке қалай жазу керек; мұғалімнің, кітапханашының 
нұсқаулары бойынша жазылған, өз өтініші бойынша; хат (досына, сыныптасқа, 
жұмыс авторына, баспа үйіне (баспагердің өтініші бойынша), мектепке немесе 
мектептің газетіне жазба және т.б.). 
Әдістемеде  және  мектептегі  практикада  «рецензия»  термині  жиі  «пікір» 
терминінің  синонимі  ретінде  пайдаланылады.
 
Бірақ  егер  олардың  лексикалық 
мағынасы  бойынша  бұл  сөздер  өте  жақын  болса,  терминологиялық 
терминдерде  (сөйлеуді  дамытуға  қатысты)  олар  дифференциацияны  талап 
етеді. Бұл оқушыларға түсіндіру маңызды. 

89 
 
Оқушының  рецензиясына  тек  мазмұнның  ғана  емес,  сонымен  бірге 
жазушының  көркемдік  шеберлігін  де  бағалауға  мүмкіндік  беретін  әдеби 
шығармалардың  талдауы  табылады.
 
Бұл  сын  пікір  берушінінің  тексерушіден 
жақсы оқыған, әдеби және сөйлеу дамуы, әдеби білім, автордың негізгі идеяны 
жүзеге  асыратын  көркемдік  құралдарды  іздеу  және  табу  мүмкіндігін  талап 
етеді.  Бұл  білім  оқушының  (әдебиет  бағдарламасына  сәйкес)  жоғары 
сыныптарға жинақталған.
 
Рецензия автордан әдеби шығармалар құрылымының 
заңдарын  білуді,  егер  ол  көркем  шығармалары  туралы  мәселе  болса,  егер 
сахналық  қойылым  жасалса,  егер  рецензия  спектакльге  берілген  жағдайда, 
телебағдарламаның  ерекшеліктерін  білуді  талап  етеді.
 
Сондықтан,  олар  тек 
рецензия  жоғары  сынып  оқушылары  үшін  ғана  мүмкін,
 
олар  тек  шығарма 
желісін  ғана  түсіну  емес,  кейіпкерлердің  іс-әрекеттерін  бағалауға  (пікірде 
міндетті көрсетілу керек), сондай-ақ көркем шығармалар талдауға (бұл міндетті 
түрде шолуда) қажет. 
Мәселен,  оқылған  кітапты  қарап  шығу,  көрген  спектаклді, 
кинофильмдерді,  телебағдарламаның  алдын-ала  қарауы  -  бұл  жанрдың 
ерекшелігіне  қарай  автордың  позициясын,  көзқарастарын  және  автордың 
мүдделерін  білдіруі  тиіс.
 
Пікір-шығарма  оқушының  жеке  тұлғалық  ойын 
білдіру  үшін  үлкен  мүмкіндіктер  береді.
 
Сондықтан,  жеке    тұлғалық 
мотивацияланған эмоционалдық құндылықтың көрінісі негізінде арнайы тілдік 
шығармалары  ретінде  қарастырылады.
 
Зерттеу  барысында  бағалаудың 
дәлелдері  негізінен  оқушылардың  әдеби  білімдерін  (идея,  тақырып,  сюжет, 
композиция  және  т.б.)  меңгерген  дәрежесі  мен  осы  білімге  негізделген 
жұмыстарды  талдау  қабілетімен  анықталады.  Бұл  білімді  қаншалықты  көп 
пайдаланады, пікірді неғұрлым рецензияға жақынырақ жүргізеді. 
Оқу  барысында  оқушылардың  пікірлерін  талдау  әдісін  (оң  және  теріс) 
қолдану ұсынылады.
 
Жұмыстың бұл түрі, сонымен қатар, алынған білімдер мен 
дағдыларды  тексерудің  әдісі  болып  табылады  және  оқушылардың  еске  салу 
талаптарын меңгеруіне мүмкіндік береді.
 
Пікірлерді талдау бір-бірімен, сондай-
ақ  бірқатар  параметрлермен  және  бірізділікпен  орындалуы  мүмкін,  бұл  сізге 
міндеттерді  біртіндеп  қиындатады.
 
Мұндай  жұмыста  оқушылардың  шолу 
жасалып  жатқан  жұмысымен  танысуы  қажет.
 
Талдаушы  оқушының  пікірін 
дыбыстап оқылуында емес, әр оқушының алдында қағаз түрінде қабылданып, 
сыныптағы  балалар  санына  көбейтілгені  жөн  (немесе  әр  партаға  бір 
көшірмеден) [40]. 
ПУБЛИЦИСТИКАЛЫҚ МӘТІНГЕ ҚАТЫСТЫ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ОҚУ ІС-
ӘРЕКЕТІ БОЙЫНША ҰСЫНЫСТАР 
Мәтінмен  өзара  әрекеттесуді  ұйымдастыру  кезінде  мұғалім  оқушыға 
оқу  іс-әрекетінің  үш  түрін  ескеру  ұсынылады:  үлгіні  оқу,  үлгіні  талдау,  үлгі 
бойынша мәтін құрастыру. 
Үлгі  бойынша  публицистикалық  мәтінді оқудың  технологиялық  циклын 
[41] 
қолдану қажет: 
Мәтінге  (мәтін  алды)  дейінгі жұмыс  -
 
оқу/тыңдауға  дайындық:  мәтінді 
қарау - сыртқы форманың мазмұны туралы бастапқы ойлау - ассоциацияларды 
бар  болуын  немесе  жоқтығын  түсіну,  оқырмандардың  үміттерін  белгілеу