Мемлекеттік тілді үйрету: әдіс, тәжірибе, инновация

23
қазыналық кәсіпорынын құру туралы» Қазақстан Республикасы 
Үкіметінің № 1545 қаулысы шығып орталық өз жұмысын баста-
ды. «Ш. Шаяхметов атындағы Тілдерді дамытудың республика-
лық үйлестіру – әдістемелік орталығы» осылайша ашылды. Ал 
облыстардағы оқыту орталықтарын ашу жөнінде не бір қаулы, не-
месе жарғы таппадық. Біздің сүйенетіндеріміз Қазақстан Респуб-
ликасының Мемлекеттік хатшысы О.Әбдікәрімовтің тапсырмасы, 
ҚР Премьер-Министрі Д.Ахметовтің 2006 жылғы 30 маусымдағы 
кеңесте  берілген  №24-5/007-425  хаттамасына  сәйкес  және  Пре-
мьер-Министр кеңсе басшысы А. Тлеубердиннің 2006 жыл ғы 7 
қыр  күйектегі №24-5/007-425 (3-тармақ) хаттамасына сәйкес, Қа-
зақстан  Республикасы  Конституциясының  7-ші  және  93-бапта-
рын орындау мақсатында және облыс әкімінің қаулысы негізінде 
ашылдық. Соңғы кездері Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл 
ұлттық бюросы, Тексеру комиссиялары, Прокуратуралардың тек-
серіс барысында қашан, қалай, қайтып деген сұрақтардың астына 
алғанда мына заң бойынша жұмыс жүргізіп жатырмыз деп көр-
сететін құжатымыз жоқ. Мәселен, орталықтардың нормативтік- 
құқықтық  құжаттары  болмағандықтан,  қызметтік  мәні  дұрыс 
анық талмады. Орталықтар Мәдениет және спорт министрлігінің 
ұсы нысымен құрылса да, ҚР «Мәдениет туралы» заңында тілдің 
мәдени құндылық екені көрсетілмеген. Мәдениет және спорт ми-
нистрлігінің Тілдерді дамыту және қоғамдық-саяси жұмыс коми-
тетіне Мемлекеттік бағдарламаның бірінші және үшінші бағыт-
тарының нысаналы индикаторларының орындалуы туралы есеп 
беріп отырсақ та, Комитетпен тікелей құқықтық байланысымыз 
жоқ. Бұл мәселелер министрліктің және Тіл комитеті басшыла-
рының алдында бірнеше рет көтерілген болатын, алайда шешімін 
таппады.  Республикадағы  оқыту  орталықтарының  меншіктік 
ұйымдық-құқықтық  нысандары  әртүрлі:  мәселен,  мемлекеттік 
коммуналдық  қазыналық  кәсіпорын;  жауапкершілігі  шектеулі 
серіктестік;  коммуналдық  мемлекеттік  мекеме.  Орталықтардың 
меншіктік ұйымдық-құқықтық нысандарының әртүрлі болуынан, 
оларға қойылатын талаптар да бірдей емес.  
Орталықтардың ұйымдық-құқықтық нысанын, құрылымын, жұ-
мыс тәртібін реттейтін құжаттар (регламент), біліктілік талаптары 

24
туралы бекітілген нормативтік-құқықтық құжат жоқ. Оқыту орта-
лықтарының құрылуына тек хаттамалық шешімдер ғана негіз бо-
лып отыр, ары қарай жұмысын реттейтін ресми құжат жоқ (қаулы).
Болашақта:
- Мәдениет және спорт министрлігі немесе Тіл комитетінің заң-
герлерінен құрылған комиссия оқыту орталықтарының құрылы-
мы туралы нормативтік құжаттарды анықтап, дұрыс шешімін та-
уып берсе;
- Мәдениет және спорт министрлігі мен Білім және ғылым ми-
нистрлігі  бірлесе  отырып,  оқыту  орталықтары  педагогтарының 
біліктілігін арттыру және аттестаттау мәселелерін шешу жолда-
рын қарастырса;
-  Ересектерге  тілдерді  оқыту  орталықтарының  ұйымдық-құ-
қық тық  нысаны,  құрылымы,  қызметтік  мәні,  функционалдық 
міндеттері, біліктілік талаптары бойынша республика деңгейінде 
Типтік ереже (типовые правила) бекітілсе.
- «Ш. Шаяхметов атындағы орталық заңды тұлға ретінде құ-
рылғандықтан,  қалған  орталықтар  неге  осы  орталықтың  фили-
алы  болмасқа.  Аталған  мәселелерді  үйлестіріп,  бір  жолға  қою 
–  Тілдерді  дамыту  және  қоғамдық  саяси  жұмыс  комитетінің                             
«Ш. Шаях метов атындағы Тілдерді дамытудың үйлестіру – әдіс-
темелік орталығына» жүктелсе деген ұсынысымыз бар.
Сөз соңында оқыту орталықтарының директорларына тағы бір 
айтар ұсынысым бұл ұсынысты 11 жыл бойы айтып келемін Ор-
талықтардың меншіктік ұйымдық-құқықтық  нысанын мүмкіндік 
болса, Коммуналдық-мемлекеттік мекеме қылып қайта құрсаңыз-
дар, себебі жекешелендірудің екінші кезеңінде Орталықтарымыз-
дың  жағдайы  алдыңғы,  былтырғы  жылдардағыдай  қайталануы 
мүмкін.
Мемлекеттік  бағдарламада  көзделген  нысаналы  индикатор-
ларды орындау бағытында үлкен жұмыс атқарып жатқан оқыту 
орталықтарының  қызметін  заңдық  тұрғыда  реттейтін  норма-
тивтік-құқықтық  құжаттардың  қабылдануына  ықпал  етерсіздер 
деген үмітпен сөзімді аяқтаймын.

25
   А.Т.Әбдіхалықов
                    ҚАЗТЕСТ жүйесін дамыту 
          жөніндегі басқармасы
                        Тест тапсырмаларын қалыптастыруды
                   ұйымдастыру ғылыми-әдістемелік
              зертханасының меңгерушісі
Ересек азаматтарға қазақ тілін оқыту әдіснамасын 
стандарттау және жүйелеу мәселесі: ҚАЗТЕСТ тәжірибесі, 
нәтижелер, статистика
Қазақстан Республикасында тілдерді дамыту мен қолданудың 
2011-2020  жылдарға  арналған  мемлекеттік  бағдарламасының 
(бұдан  әрі  –  Мемлекеттік  бағдарлама)  мемлекеттік  тілді  меңге-
рудің басым бағытын іске асыру үшін мемлекеттік тілді меңгер-
ген елдегі ересек тұрғындардың үлесін 2017 жылға қарай 80%-
ға  және  2020  жылға  қарай  95%-ға  арттыру  міндеті  қойылған. 
Аталған үлесті Қазақстанда азаматтардың мемлекеттік тіл – қазақ 
тілін меңгеру деңгейін бағалау жүйесі – ҚАЗТЕСТ тапсырудың 
нәтижелері арқылы анықтау белгіленген. ҚАЗТЕСТ жүйесі 2006 
жылдан бастау алады, 2008 жылдың 11 қыркүйегінде Қазақстан 
Республикасы Үкіметінің қаулысымен жүйені дамыту мен енгізу 
тұжырымдамасы қабылданды. Жүйенің негізгі бағыты күнделік-
ті әлеуметтік ортада азаматтардың қазақ тілін қолдана білу дәре-
жесін  анықтау,  яғни  қазақ  тілінің  функционалдық  қолданысын 
бағалау. Тілдің күнделікті тұрмыста қолданылу дәрежесін баға-
лау арқылы тіл меңгерудің көлемін білу әлемде кең етек жайған. 
Атап айтсақ, ағылшын тілін білудің деңгейін анықтайтын IELTS 
– (Ағылшын тілінен халықаралық тестілеу жүйесі), TOEFL (Ше-
тел тілі ретінде ағылшын тілінен тест) жүйелері, орыс тілі бойын-
ша TРКИ – (Шетел тілі ретінде орыс тілінен тест) жүйесі және 
тағы басқа да жүйелер мен тестілеу бағдарламалары қолданыста. 
Барлығының негізгі бағыттары ¬ тіл үйренушінің сол тілдердегі 
ақпараттарды тыңдап немесе естіп түсіну, оқи білу мен сол тілде