4. БӨЛІМ ҚОРЛАРДЫ ПАЙДАЛАНУ
«МЕКТЕПТЕГІ ҚОРЛАРДЫ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ» ЕЛДІК ШОЛУЫ: ҚАЗАҚСТАН 2015 © ЭЫДҰ ЖӘНЕ ДҮНИЕЖҮЗІЛІК БАНК, 2015
мектептің аттестаттау нәтижелері оқу жылы бір әр түрлі параллельдегі ұпайларында
айырмашылық анықталды, олар қабілеттер бойынша топтасумен немесе мұғалімдердің
сапасындағы айырмашылықпен байланысты болуы мүмкін (4.4. Кесте). Оның үстіне, PISA-2012
деректері Қазақстанда 15 жастағы оқушылардың үлкен үлесі қабілеттері бойынша топтасатынын
көрсетеді, ал 15 жастағы оқушылардың тек 2,4 пайызы қабілеттері бойынша топтасу
қолданылмайтын мектептерде оқитынын, ал мектеп директорының куәлігіне сәйкес оқушылардың
76,7 пайызы математика бойынша кейбір немесе барлық сыныптарында қабілеттері бойынша
топтасатын мектептерде оқитынын көрсетеді (ЭЫДҰ, 2013а). Қабілеттер бойынша топтасу
нәтижелі оқушыларға қосымша артықшылықтар бере отырып, бірақ әділетсіздікті тиімділігін
артпай қиындата отырып, үлгерімі нашар оқушыларға тиімсіз екені анықталған (Гаморан, 2010).
4.4-
кесте Сыныптар бойынша аттестаттауда төртінші сыныптағы балалардың ұпайларындағы
айырмашылық
Пән
Секция
Математика
Орыс тілі
4A
сыныбы
91.3%
95.0%
4B
сыныбы
78.3%
82.6%
4C
сыныбы
54.0%
54.0%
Ескертпе: Тесттер мектепті аттестаттау уақытында жүргізілген
Дереккөз: Мектептерге бару уақытындағы сарапшылардың бақылаулары.
Қабілеттері бойынша топтастыру бастауыш сыныптарда «көпжыл» оқу кезінде зиянды
болуы мүмкін, ол 1-ші сыныпта біліктілігі азырақ мұғалімге бекітілген балаларды қолайсыз
жағдайға қоюы мүмкін. Басқа сөзбен айтқанда, егер балаларды төрт жыл ішінде бір мұғалім
оқытатын болса немесе егер, қандай бір себеппен мұғалімнің біліктілігі жоқ болып табылатын
болса, төрт жыл ішінде осы мұғалімде оқитын балалар, бастапқыда білікті мұғалімге бекітілген
және сол осы уақытқа дейін оқытып келе жатқан оқушыларға қарағанда, сапасы төменірек білім
алады.
Жыныс бойынша бөлу
Оқушыларды белгіленген пәндерде жыныс бойынша бөлу пәндік кабинеттердің тиімсіз
пайдалануына әкеп соғады. Мемлекеттік білім беру стандарттарына сәйкес 5-11 сыныптарда
оқытылатын таңдау бойынша пәндерде (еңбек, қолөнер және технология) ұлдар мен қыздарды
сынып көлемін ескермей, бөлу керек. Бір жылда оқитындардың бір немесе екі сыныпы ғана бар
мектептердегі бұл бөлу осы сыныптардағы оқушылар мен мұғалімдердың төмен қатынасына әкеп
соғады. Бұдан басқа, бұл әдетте қыздар оқитын дағдыларды ұлдардың үйренуіне деген
мүмкіндігін шектейді. «Ұлдарға арналған» пәндерді қыздар, ал «қыздарға арналған» пәндерді
ұлдар қабылдай алады деп сарапшыларға айтқан екен, бірақ іс жүзінде олай болмаған.
Негізгі мектепте кейбір пәндерде жыныс бойынша бөлулер оқушыларды тең
мүмкіндіктерден айырады. Негізгі мектепте ұлдар және қыздар ағашты өңдеу (ұлдар үшін) немесе
пішу және тігу (қыздар үшін) сияқты пәндер бойынша біргендерлік топтарға барады. Бұған білім
беру нормаларымен рұқсат етілген. Сарапшыларға сыныптар қыздар үшін де ұлдар үшін де ашық
деген екен, алайда оқушылар стереотипсіз пәндерді таңдамайды, бұл бір жыныстан құралған
сыныптардың қалыптасуына әкеп соқтырады. Бұл тәжірибе кәсіптік таңдау және өмірлік
ұстанымдар туралы гендерлік стереотиптерді ұстанады және ұлдар мен қыздарды дағдылардың
кең қатарын дамыту мүмкіндігінен айырады. ЭЫДҰ-ның көп елдерінде ұлдар да қыздар да
бірлескен білім беру топтарында екі піндерді де оқиды. Дегенмен 15 жастағы оқушылардың
үлгерімі мен оқу жетісткітерінде ұлдар мен қыздардың арасында айырмашылық аз (1-Тарауды),
жыныс бойынша бөлу, бәрінен бұрын, кәсіпті таңдаудағы алдын ала болжау салдарынан еңбек
нарығындағы сәттіліктерге ықпал ететін болады, әйел жынысты оқушылар үшін төменірек еңбек
ақысымен салалар тарапы да болуы мүмкін.
4. БӨЛІМ ҚОРЛАРДЫ ПАЙДАЛАНУ
«МЕКТЕПТЕГІ ҚОРЛАРДЫ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ» ЕЛДІК ШОЛУЫ: ҚАЗАҚСТАН 2015 © ЭЫДҰ ЖӘНЕ ДҮНИЕЖҮЗІЛІК БАНК, 2015
Оқу уақытын басқару біршама алаңдатушылық туғызады
Мектепте бірнеше ауысымдарды қолдану оқуға кері әсер етуі мүмкін
Қазақстанда қолданылатын бірнеше ауысымда оқыту ресми оқу уақытын қысқартуы
мүмкін. Екі немесе үш ауысымда жұмыс істейтін мектептер бір аптаға оқу сағаттарының қажетті
санын, 1-ші сыныптар үшін 24 сағаттан бастап, ал 11 сыныптар үшін 39-ға дейін сағаттарды
қолданумен жоспарлау кезінде қиындықтарға тап болуы мүмкін. Бұл сондай-ақ материалды оқу
мен меңгеруге берілетін уақытты шектейді. Іс жүзінде балалардың көбісі берілген сағаттар
санынан аз оқиды, мектепте орын жетіспейтін жерлерде кейде төрт сағат ғана оқиды. Зерттеулер
көрсеткендей, оқу уақытының ұзақтығы оқушылар алатын білімдер мен дағдылардың көлеміне
ықпал ететін факторлардың бірі болып табылады (Громада және Шубридж, 2015).
Оқу күнін ұйымдастару оқуға да ықпал етуі мүмкін. Бірнеше ауысымда сабақ беру, кейде
балаларға зейін қою деңгейі өте төмен кезде, өте ерте немесе тым кешке оқуға тура келеді
(Громада және Шубридж, 2015). Бірнеше сменалармен ауырланған мектептерде оқу бастауыш
сыныптардың кейбір оқушыларын тәуекелге тап қылады. Бірнеше ауысымда жұмыс істейтін
мектептердегі екінші ауысымда оқитын бастауыш сыныптардың оқушылары шамамен 14:00-ден
шамамен 20:00-ге дейін баруы керек, бұл 8-10 жастағы балалар үшін орынсыз кеш. Бірнеше
ауысымда жұмыс істейтін мектептердің норматвитік талаптарына сәйкес 1-ші сынып оқушылары
тек бірінші ауысымда ғана оқи алады, ал барлық бастауыш сыныптарда оқитындар екінші
ауысымда оқуы мүмкін.
Оқу күнтізбелігі жергілікті жағдайлар мен қажеттіліктерін ескеріп, түзетілмейді
Мектептер мен жергілікті атқарушы органдарда жергілікті жағдайларға сәйкес оқу
күнтізбелігін түзетуге еркіндік жоқ. Оқу күнтізбелігіне қатысты ұлттық нормалардың (оқу жылы
басталғанда, демалыстар немесе жазғы демалыстардың ұзақтығы) мектептер мен жергілікті
органдар деңгейінде жергілікті жағдайларға байланысты түзетулер енгізу үшін икемділігі аз.
Бұған мысал оқу күнтізбелігіне ықпал ететін климаттық және топографиялық жағдайлардағы
үлкен айырмашылық болып табылады. Дегенмен мектептер ауа-райына байланысты кей жағдайда
жабылады, және бұл егжей-тегжейлі нормалармен реттеледі, икемді оқу күнтізбелігі ауа райы
жағдайларының мектепке баруға ықпалын төмендететін еді.
Оқу жылы тиімсіз бөлінетін шығар
Бастауыш сыныптарда оқитын оқушылар үшін оқу уақыты жағдайы нашар отбасылардан
шыққан оқушылар үшін жеткіліксіз шығар. Бастауыш мептепте жеткіліксіз оқу уақыты оқудың
кейінгі сатыларында оқу жетістіктерінің төмен деңгейіне әкеп соғуы мүмкін. Қазақстандағы
балалардан олар екі немесе одан да көп тілдерді меңгеретіні, сондай-ақ математика мен табиғи
ғылыми пәндерді қоса алғанда, басқа да пәндердің негізін үйренетіні күтіледі. TIMSS-2011 және
PISA-2012
1
зерттеулері 4-ші және 8-ші сыныптардағы және 15 жастағы оқушылардың кейбір
пәндеріне берілген уақыт оқу уақыты және үлгерімі туралы ақпарат береді. Сол бір уақытта
уақыттың көбеюі өз-өзімен оқушылар жетістігінің жақсаруына кепілдік бермейді, ерте оқуға
берілген уақыттың жеткіліксіздігі төмен үлгерімнің себебі болуы мүмкін. Салыстырмалы кесте
мынаны көрсетті:
4-ші және 8-ші сыныптарда математика пәніне жеткіліксіз назар аударылуы
оқушылардың математика бойынша төмен жетістіктерге әкелуі мүмкін. Нәтижесі
жақсы елдердегі 4-ші сынып оқушылармен салыстырғанда, Қазақстандағы төртінші
сынып оқушыларда математиканы үйрену мүмкіндіктері өте аз (математиканы оқу
жылына 162 сағат болатын орта дүниежүзілік көрсеткішпен және 208 сағат болатын
бірінші орын алатын Сингапурмен салыстырғанда, жылына 140 сағат (аптасына 4,2
сағат). Осылайша, Қазақстанда 8-ші сынып оқушылары жылына 117 сағат ішінде
математиканы оқиды (аптасына 3,5 сағат), бұл 138 сағат болған орта дүниежүзілік
көрсеткіштен төмен және сондай-ақ жылына 137 сағат болатын төмен бірінші орын
алатын Кореядан төмен (Мартин және басқалары, 2012). 4-сыныпта жаратылыстану
Достарыңызбен бөлісу: |