3. ҚОРЛАРДЫ БӨЛУ
«МЕКТЕПТЕГІ ҚОРЛАРДЫ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ» ЕЛДІК ШОЛУЫ: ҚАЗАҚСТАН 2015 © ЭЫДҰ ЖӘНЕ ДҮНИЕЖҮЗІЛІК БАНК, 2015
Сол уақытта ұжымды басқару саласында мектеп директорларының икемдерін дамыту мен
мектеп аттестациясын мұғалімдерді жұмылдыруға ыңғайларды бақылау үшін маңызды. Тағы бір
маңызды шектеу – жергілікті деңгейде кадрлар жинауды іске асырған кезде шешімнің бейтарап
қабылдануын қамтамасыз ету үшін ерекше үлкен маңызға ие мектептің басшылық кадрларын
жинауда таңдау шектеулерінің болмауы (ЭЫДҰ, 2008a). Соңында, білімнің жергілікті органдары
басшыларының вето құқығы кейбір жағдайларда ең жақсы кадрларды жұмылдыруда кедергі
жасауы мүмкін.
Қолайлы дамуды мектептері жоғары біліктілікті мұғалімдер мен директорларды
жұмылдыруда қиыншылықтарға тап болатын ауыл мекендеріндегі бар жұмысты мадақтау жүйесі
алды (арнайы жеңілдіктер мен нағыз көмек). Ол жұмыс шарттарын жақсарту жағынан ауыл
мектептерін қолдайды және мұғалімдерді жалдауға ең орталықсыздандырылған ыңғайында пайда
болуы мүмкін мұғалімдердің біркелкісіз бөлінуінің мәселесін азайтуы мүмкін. Алайда ауылды
мекендегі (сынып көлемі әдетте кіші болатын) әдетте көп мұғалімдерге қатысты, сынып көлемінен
шыға, қосымша қызметті (мысалы, дәптерлерді тексеру, сынып басшылығы)орындаумен
байланысты жалақыға кейбір үстемақыларды қысқарту тәжірибесі ауылды мекенде жұмыс істеу
үшін теріс ынталар кесірінен даулы болып табылады.
Лауазымдардың нақты құрылымы мұғалімдердің жоғары нәтижелерін қабылдайды және
мадақтайды
Қазақстанда мұғалімдер үшін мұғалімдерді сертификаттаумен (мұғалімдерді аттестациялау)
байланысқан, төрт деңгейді қамтитын, лауазымдардың нақты құрылымы құрылды. Лауазымдар
құрылымының болуы, көп бөлігінде, екі маңызды атқарым орындайды: ресми лауазым мен
қосымша сыйақы көмегімен тәжірибе мен терең педагогикалық икемдерді қабылдау; мұғалімдер
икемдеріне сәйкес, мектептерге қажетті рөлдер мен міндеттердің ең қолайлы таңдау мүмкіндігі,
себебі ең тәжірибелі және нәтижелі мұғалімдерге мектептегі ерекше қызметтер жүктеліне алады
(мысалы, бастайтын мұғалімдерге тәлімгерлік, 4 бөлімді қараңыз). Бұл мансапты баспалдақ
бойынша қозғалудың басты қағидаты еңбек болып табылатыны туралы маңызды идеяны
көрсетеді, және сабақ беруді жалғастырып келе жатқан мұғалімдерді мадақтау мүмкіндігін береді.
Лауазым құрылымында мұғалімдердің ең жоғары санаттарына ауысу шамасы бойынша олар
өз білімдерін тереңдетеді, күрделірек және тиімдірек сабақ беруді көрсетеді, мектептегі бағалау
мен оқу бағдарламасы сұрақтары бойынша міндеттерді өзіне алады, серіктестеріне көмектеседі
деп және т.б. күтілуде. Мансапты баспалдақтың келесі дәрежесіне өту кезінде мектептегі әлеуетті
ең кең қызметтердің түрлілігін ескере отырып, лауазым құрылымы лауазым әртараптандыруының
жоғарылауына жағдай жасайды. Әртараптандыру үшін мұндай мүмкіндіктер қазақстандық
мектептерінде бар, мысалы, мектептердегі мұғаілмдердің басқарушы міндеттері, оқу-әдістемелік
бірлестікке қатысу мен бастайтын мұғалімдер үшін тәлімгерлік түрінде. Олар жағымды уәждеме
әсеріне ие боатын сияқты. Алайда лауазым құрылымындағы әр түрлі санаттар мектептердегі
белгілі бір атқарымдар мен міндеттермен нақты байланысқан емес.
Теңділік сұрақтарына көңіл бөлінеді, бірақ сонда әртүрлілік ескеріледі
Білім беру нормативті құжаттары мектептердің барлық оқушылары үшін тең ыңғайларды
қамтамасыз ететін стандарттарды анықтайды. Оқытудың әр аспектісі түсінікті және нақты
формада реттелінеді, білім үдерісінің құрамдасынан (мысалы, мұғалімдер, оқу уақыты, оқу
материалдары) ғимараттардағытемпература сияқты ең қарапайым сұрақтарға дейін. Ресурстардың
көпшілігі сыныптан басқа, әдетте оқушылардың мінездемелері көрсетілмейтін нақты нормалар
негізінде үлестіріледі. Осылайша, нормалар тең мүмкіндіктерге жағдай жасайды, өйткені
мектептердің көбісі салыстырмалы ресурстарды алулары тиіс. Нысандарды аралап жүрген кезде
сарапшылар мектептер тарапынан нормаларды толық шамада пайдалану бойынша үлкен күш
салуларды атап өтті.
Теңділік пен стандарттау сұрақтарына көп көңіл бөлінгеннен басқа, мектептік білім
жүйесінде сонымен қатар оқушылардың кейбір санаттары ерекше қатынасты талап ететіні
