Мазмұны кіріспе

1.1. Астана қаласының географиялық, саяси-экономикалыұқ орны......................6

1.2. Астана қаласының физика географиялық жағдайы..........................................8

1.2.1. Табиғат жағдайлары (Рельефі, геологиялық құрылымы)....................10

1.2.2. Климаттық жағдайлары...........................................................................12

1.2.3. Астана қаласының топырақ өсімдік жамылғысы.................................13

1.2.4. Жер беті және жер асты сулары.............................................................15

2 ТАРАУ

2.1. Астана қаласының даму тарихы.......................................................................18

4.1. Астана қаласының шаруашылық құрылымы...................................................41

Далалы зонада қазіргі заман үлкен қаласының, астанасының пайда болу себептерімен және іздерін анықтау, оның халқын, шаруашылығын және болашақта даму перспективаларын талдап жазу жұмыстың міндетіне жатады.

Қазақстан Республикасының астанасы тәуелсіздік және өркендеу символы ретінде экономикамен халықтың молшылығын табысты өсуінің көрсеткіші болғандықтан оны баяндау, анықтау тақырыптың актуалдылығы болып табылады.

Астана жаңа тәуелсіз мемлекеттің Астанасы ретінде соңғы уақытқа шейін әлемге мүлдем таныс емес еді. 1997 жылы бұрынғы шағын қала Астаналық мәртебені алғанан кйін көз алдымызда бурқана жаңа қалалық рухани, сипатқа ие болып, есікілік пен жаңалықты үйлестіре өскені сөзсіз. Мұны саясат, мәдениет және тарих үлгісі ретінде біздің қаламызбен танысқысы келетіндерге неге көрсетпеске.

Қазақстан саяси картасында 1991 жылы КСРО құлағаннан кейін пайда болады, ал 6 жыл өткен соң призидент Назарбаевтың жарлығымен Республиканың астанасы Аламатыдан Астанаға көшірілді. Астананың ауысуы өте жылдам уақыт аралығында жүзеге асырылды, ол тіпті шығыста ештеңе жылдам салынбайды жақсақ пікірге қарама – қайшылық тудырып еді. 1997 жылы Үкімет шешім қабылдасымен Алматыдан Астанаға мемлекеттік шенеуниктер мінген пойыздар ағыла бастады. Қалаға салтанатты түрде – Мемлекеттік рәміздер - Ту мен Елтаңба әкелді, ал 1998 жылы Қазақстан Астанасының ресми презентациясы болды. Жоғарда айтқандай тоқсаныншы жылдары ортасында Қазақстан Республикасы Призиднет Нұрсылтан Назарбаев көпшілік көптеген алаида шұғыуыл түрде, оңтүстікте орналасқан Астананың Республиканың орталығына ауыстыруды қажет деп тапты. Астана ауыстырудың скбептері аз айтылған жоқ, тек бір нәрсе анық еді ештеңеге қаракмаи қазақстанның жаңа Астанасы қалыптасты. Астана елдің эканомикалық саяси және мәдени өмірінің орталығына аиналды. 1998 жылы 6 – мамырда Ел басы Нұрсылтан Назарбаевтің Жарлығымен Ақмола атауы Астана болып өгертілді.

Астананы ауыстыру сөсіз тосын да сирек оқиға. Әрине бір адамның ұғымының шеберлігінде. Мемілекет ауқымында бүл әдеттен тыс болсада соншалықты бас шайқап таң қаларлықтай жұмыс құбылыс емес. Қоныс аудару да адам өміріндегі айрықша оқиғаға саналды. Кейбір адамдарда еш уақытта көшуге деген қажеттілік тумайды, енді біреулер жиі көшіп қонуға мәжбүр. Мемілекеттер де өздерінің бас қалаларын ауыстырып жатады, әдетте мұндай ауыстырудың барша фактілері дәлелді және уәжді болып келеді. Осындай ауыстырудың қажеттілігі ел тұрғындарның қалыптасуна қарағанда мемілекеттің пайдасынан жиірек туындайды. Бірақ бұл жерде, ең бастысы еліміздің астанасы Астананы көшіруге мәжбірлеуші, аңғарлада түсінікті болада беретін кейбір себептер сілемін сезіне білу қажет.

Астананы көшіру Қазақстанда бірінші астананы біз әуел бастан геосаяси тұрғыда Қазақстанды нығайтуға бағытталған қадам ретінде қабылдағанбыз.Сөйтіп біз өзіміздің бейбітшіл сыртқы саясатымыздан сан салалы бағыттылығын қуаттадық.Осы әрекетімен Қазақстан Солтүстікпен және Оңтүстікпен, Шығыспен және Батыспен құқұқтық ынтымақтастыққа паш етті.Бұл еліміздің Еуропамен Азия арасындағы орта түсжақдайын артықшылығын барынша нығайтуға мүмкіндік береді. Екіншіден біздің таңдаумызда қауіпсіздік мәселесі орын алды. Бұл тұрғыда тәуелсіз мемлекеттің астанасы сыртқы шегарадан алыстау жерде мүмкіндігінше елдің ортасына таман жерде тұруы тиісті. Астананы ауыстыру Қазақстанның экономикасын одан әрі дамыту тұрғысында тиімді. Осының арқасында қалықпен өндіргіш күштердің Республика аймағы бойынша біржақты орыналасуын біртіндеп түзету, солтүстікпен орталық өңірде шетелдік тың жаңалықтарды, ғылымдандырылған өндірісті, озық ауыл шаруашылық машиналарын жасауды әрі өңдеуші ауыл өнеркәсібінің кең желісін қауірт өркендету іс жүзінде мүмкін болды. Өз кезегімізде бұл Қазақстанның өнеркәсіптік даму деңгейін де арттырмақ еңбек ресурстарын тиімді пайдалануға және жұмыспен мейілінше толығырақ қамтамасыз етуге мүмкіндік бермек ті.(Евр.т.20. б) Астана Қазақстанның жаңаруның нышаны.Оның көпұлты халқының жасампаз күш қуатының куәсі.Бұл соншалықты жеңіл тимеген заманның өзінде жаңа астанасын туғызған бел шешіп көрсеткен халықтың өзінің күш жігеріне деген сенімінің белгісі 1994. жылы Қазақстан астанасы Ақмола көшіруге шешім қабылдайды. Сондықтан 1996 жылдың бір күндендерікезегі келгенде Ақмолада ереін экономикалық аймақ (ЕЭА) құруға арналған арнайы кеңсе өткізіледі.

1996 жылы 6 –қазанда Ақмола қаласының аумақтық шекарасы ішінде Ақмола арнайы экономикалық аймағын құру туралы тиісті жарлыққа қол қойлып, осы жарлықпен Ақмола Бөлекбаевты оның тұңғыш төрағасы етіп тағайындалды.Осылайша арнайы эканомикалық аймақ арқылы жаңа астананың қалааралық бюджетін түзуге және сауықтыруға мүмкіндік жасалды. Ақмола ЕЭА жемісті қызметінің нәтижесінде қала эканомикалық аймақ қызметінен түсетін пайданың 60%алатын болды. Облыс бюджеті де сырт қалған жоқ, оған ЕЭА қаржы түсімдерінің 40%бөлінді. Сөйтіп ұзаққа созылған сергелдең мен бұлталатқан кейін Ақмола қаласының еркін эканомикалық аймағы жобасы астаналық инфроқұрылымды қауырт та белсенді қалыптасуда және қаланың аудандарынсалуда күшті серпін берді.

Астана қаласы евразия материгінің орталығында орналасқан. Егеменді Қазақстан Республикасының астанасы. Ол Қазақстанның сыртқы өлкесінің орталығында Есіл өзенің оң жағалауында, жоғарғы ағымында орналасқан. Оның территориясы Ақмола обылысының оңтүстігінде болып, Жеке саяси әкімшілік бөлінуі болып табылады. Астана қаласы 5-ші сағаттық белдеуде орналасқан. -Астана қаласының географиялық коррдинаттары 53⁰ се 72 ⁰ ш.б.

1994 жылы шілдеде астананы Республиканың қиыр оңтүстігінде орналасқан Алматы қаласынан солтүстікке, 1000шақырымнан астам жерде жатқан, далалық Ақмолаға көшіруге шешім қабылдады. Ақмола Алматымен салыстырғанда қазақстанның орталығында болатын. Қала ірі магистральдік көлік бойында –оңтүстік солтүстікке қосатын теміржол және автомабильжолдарында орналасқан. Астана Республикасының барлық үлкен қалалармен бұл жолдар және басқа Астана –Повладар, Астана –Қытай –Ақтөбе – Атырау, жолдары торабында орналасқан. Бұдан басқа қала Қазақстан үшін көптеген шетелге шығудың мейлінше төте жолы трансеуразия аралығында таяу қоныстанған /12/.

Ақмола облысының әкімшілік – экономикалық картасы

Сурет-

Осы орасан көлемді аймақта жазық дала ландшафтының сан түрі кездеседі.Облыстың оңтүстігін Сарыарқаның ұсақ шоқылары, орталық бөлігінде жазық даламен өзендер алабы. Көкшетау қыратының сілемдері алып жатыр. Ақмола облысының аса ірі өзендері деп Есіл мен Нұраны бөліп көрсетуге болады /12/.

Сурет-

Орталық- Қазақстан аласа таулы белдеуінен Солтүстікке қарай екі үлкен рельеф баспалдағы күзетіледі. Орта баспалдақ денудатциялық жазықтан құрайды. Төменгі баспалдақта денудациялық жазық болып оның ішінде жекелеген төбешіктер көтеріліп тұрады. Сарақаның биік емес төбешіктері Шортанды, Алексеев және Макинск аудандарының териториясында кездеседі. Олар желеген тізбекті қырқалы немесе салыстырмалы биік төбешіктері болған төбешікті бедерден құралған. Аласа таулар және төбешікті таулар кайназой эрасында белсенділенген кесек тас тәрізді тектоника әсерінен пайда болған. Ұсақ шоқыларының екі түрі кездеседі. Су айрықтың және өзен алды беткейіндегі. Біріншісі тізбек сияқты көтерілулер немесе жеке төбешіктер, олар палеозой тау жыныстарынан тұрады. Едәуір төменірек деңгейдегі және эрозия базисінен төмендегі өзен бойындағы ұсақ шоқырлар қазіргі заман денудация бетін құрайды, өзен жағалауында және кейбір жерлерде Ишим өзенінде. Облыс территориясында Ериментау таулары ерекше ажыратылып тұрады. Ол мередиян бағытта созылған, палеозой тау жыныстарынан құралған құзды тізбектер сериясынан тұрады. Қоршаған ортадан орташа биіктігі 400-500 метр. Бұл аласа таулы массивінің рельефінің оның беткейлерін экспозициясы құраған тау жыныстарының құрамына сәйкес рельеф тән болды. Кварциттер, граниттер таралған учаскелерге ең өткір ерекше рельеф пішіндері сәйкес келеді. Тақтатастар, құмтастар мен конгломмраттар таралған учаскелерге рельефтік жайпақ жұмсақ пішіндері сәйкес келеді.

Облыстың оңтүстік және оңтүстік-шығыс бөліктерінде жеке тізбектер түрінде Сарыарқаның етектері шығады. Оларға биік емес аралдық таулар кіреді.

Геологиялық құрлысы. Жерінің геологиялық құрлымы каледон және герцин қатпарлығы кезінде қалыптасқан. Палеозой эрасының соңында континенттік түзілу кезеңі басталды.Өте ұзақ мерзімге созылған текістелудің нәтижесінде пайда болған таулы өлке Мезазой эрасында бірте -бірте қыраттарға айналды. Облыс жері, негізінен, палеозойдың метаморфталған тақта тастарынан, кварциттерінен, құм тастарынан, альбитофирлерінен, әк тастарынан, конгломераттарынан түзілген. Солармен бірге интрузиялық (гранит, диорит, габбро, тағы басқа) және эффузиялық жыныстар кең таралған Байырғы платформалық қабатын жыныстарды неогенмен төрттік дәуірлердің сарғылтым шөгінділерінің қалың қабаттары жатыр.Кең байтақтарынан алтын, уран, боксит, сүрьме, мыс, молибден, кобальт, көмір, каолин сазы, кварц құрамы, құрылыс материалдары, тағы басқалары өндіріледі /17,18/.

1.2.2. Климаттық жағдайлары.
Климаты тым континенттік, қысы ұзақ (5, 5 айға созылады), суық, жазы қоңыржай ыстық. Қаңтардың орташа температурасы -16-18⁰ с шілдеде 19-21⁰с. Тұрақты қар жамылғысы қарашаның ортасында қалыптасып, оңтүстігінде 130-140 күн, солтүстігінде 150-155 күн жатады. Қардың орташ қалыңдығы 20-220см. Жауын шашын шамамен орташа көрсеткіші солтүстігінде жылына 400 мм оңтүстігінде 250 мм (Энц-я 1 том)

Аймақтың климаты күрт континентальды әрі құрғақ. Ауаның температурасы жыл мезгіліне қарай шұғыл ауысып отырады. Қыста цельсий бойынша 30⁰ с дейін суытса, жазда 35⁰ с градусқа дейін қызады. Қыста күні қарлы борандар ұйытқиды, ауаның температурасы әсіресе ақпан айында күрт төмендейді. Жазда шаң борайды, аңызақ жел тұрады, күн әсіресе тамызда қатты ысиды.

Бірақ бір нәрсені айтып кетпеске болмайды. Қазір климат жылдан жылға өзгеріп бара жатыр. Ол баршамызға мәлім. Көне көздердің айтуынша бұрын Ақмола және орталық Қазақстанның басқа да қалалары қар астында қалады екен, қардың қалыңдығы кейде жер үйлерді көміп тастаса керек. Бірақ кейінгі жылдары қыста қар аз жауып, күн жылы болатынын көріп жүрміз. Жылдан жылға күн жылып қыс кеш түсе бастады.Ауа райының осындай құбылыстары өзгерісін елорданы Алматыдан Астанаға көшірген кезден бастап көшу дейміз. Осы орайда Астаналықтардың Алматылықтар жылуды өзімен ала келді деп қалжыңдап айтып жүргендер де бар /12,18/.

1.2.3 Астана қаласының топырақ-өсімдік жамылғысы.
Облыс аумағы Енділіктегі қара және күңгірт қоңыр топырақ енділікке жалғасқан болып кәдімгі және оңтүстік қара топырақ және күңгірт, қызғылт қоңыр және ашық қызғылт қоғыр топырақтар зоасына бөлінеді. Облыстың жер бедері төбе қыраты мен тау – төбе болып келетін жай қоңыржай дала солтүстік бөлігін кәдімгі қара топырақ зоналығында жайғасқан болады. Оның аумағы 487.6 мың га тең болып 90пайызын егіншілікке пайдаланылады.Осы зонаның негізгі топырағы кәдімгі орташа ауыр суглиникт қара топырақтар саналады. Қара шірік қабатының қалыңдығы(А+В ) 50-70см аралығында, қара шіріктің мөлшері 6-8 пайыз болады. Топырақ әрекетшең Калий мен тойылған (70-85пайызға дейін). Бұл топырақтың өзіне тиісті ерекшелігі болып құрамында әрекетшең фосфордың аз болуы және Калийй мен азоттың мөлшерінің орташа және көп болуы саналады. Осы подзона аумағында, әсіресе тау –төбе бөлігінде су эрозиясына ұшыраған жерлер көп болады. Подзонаның егіншілікке жарамайтын жерлерін негізіне қиыршықталған толық қалыптаспаған, шалғынды сорланған қара топырақтар жайғасқан болады.

Оңтүстік қара топырақ подзонасы төбе қыратты құрғақ дала аймағында таралған. Жер көлемі 2556.5 мың га кең. Айдалған жердің көлемі 85 пайызын қамтиды. Оңтүстік қара топырақ корбанатты ауыр саздақты топырақ негізгі топырағы болып саналады. Қара шірік горизонты 45-60см тереңдікте, қарашірік мөлшері 4-5пайыз болады. Корбанаттар көбінесе жер бетінде жайғасқан болады. 100-130см тереңдікте сорланған болып оның жоғары жағы сортаңдалған қабат жайғасқан болады. Сортаңдалған қабаттың жағарыда жайғасуы топырақ қабатына өсімдік тамырларына кіруіне зиянды әсер етеді. Оңтүстік қара топырақтардың құрамы сіңдірілген магний мен, ал кейбір уақытша натрий тойылған болып келеді. Осы подзонаның топырақтарға жел және су эрозиясына қарсы күресу шараларын қолдану керек. Оңтүстік тара топырақтарында фосфор, кейбір уақытша азот тыңайтқыштарын беру өте тиімді саналады.

Жер шаруашылық құамында сортандалған қара топырақ және сортаңды топырақтар негізгі топырақтарға кіреді. Айдауға жарамсыз жерлердің негізгі аумағын қиыршықталған және түйіршік тастары бар топырақтар иеленеді. Олар негізінен төбелерде және жердің жоғары беткейлерінде кездеседі.

51⁰ солтүстік ендіктің оңтүстік жағасында қара топырақ зонасы біртіндеп қызғылт қоңыр топырақтарға өте басым. Қызғылт қоңыр топырақ аумағы 7340.3мың га тең болып, оның 70пайызы ауылшауашылыққа пайдаланылады. Бұл подзонаның ең жақсы топырағы қызғылт қоңыр корбанатты, орташа саздақты тоырағы саналады. Осы топырақтың қарашірік горизонты 35-45см жетеді.Топыраақтың қарашірік мөлшері3 тен 4 пайыз аралығында болады. Бұл топырақта қара топыраққа қарағанда сіңдірілген алмасу негізі құрамындағы Магнийме Натрийдің мөлшері көп болады. Оңтүстікке қарай топырақ сортаңдау болып келеді.Сондықтан бұл жерлерде сортаңдау процесін болдырмауға қарсы шаралар қолдану қажет. Облыстың шығыс бөлігінде қыратты майда шоқылы жазықтықтарда қызғылт қоңыр топырақтар жайғасқан. Бұлардың ішінде ең негізгі топырақ қызғылт қоңыр топырақ аз қабатын, орташа- ауыр саздақты топырақ саналады. Бұл подзонаның топырақтары эрозияға қарсы күресетін іс шараларды қолдануын талап етеді, сонымен бір қатарда фосфор, ал кейбір жерлерінде азот тыңайтқыштарын салу керек екендігін білдіреді. Топырақтың тығыз болуы су өткізгіштігін жақсарту үшін ағып келіп жатқан суды және судан түскен ылғалдықты жинау үшін қосымша іс- шараларды жургізуді керек етеді.

Облыстың оңтүстік бөлігінде дала зонасында Қызғылт қоңыр топырақ подзонасы тарқалған болады. Оның көлемі 2508, 9 мың га тең, оның 70 пайызын айдалған жер құрайды. Бұл подзонаның негізгі топырағы қызғылт қоңыр топырақ болып, қарашірік горизонты 30-40 см. Қарашіріктің мөлшері 2, 5-3, 5 пайыз аралығында болады. Бұл подзонаның топырақтарының механикалық құрамы ауыр саздақты болып, өте жоғары дәрежеде және сорланған өте төмен су өткізгіштігімен ерекшеленеді. Айдалған топырақтың ішінде бірыңғай сортаңды және сорланған массйвтер бөлініп тұрады. Ашық қызғылт топырақ подзонасы Облыстың ең Оңтүстік бөлігінде жайғасқан болып, оның көлемі 472, 2 мың га тең. Климаттың өте құрғақ топырақ жамылғысының кешенді болуы бұл подзонаның топырақтарының бірден бір ерекшелігі болып саналады. Барлық ашық қызғылт қоңыр подзонаның топырақтары сортнды және сорланған болып келеді.Ашық қызғылт қоңыр подзона топырақтарын егіншілікке пайдаланбайтын аймаққа кіреді.

Облыстағы таралған топырақтардың құрылған арттыруға академик А. И. Бараев басшылығында ғылыми негізінде жасалған топыра қорғау жүйесі бойынша белгіленген органикалық және минералдық тыңайтқыштарды, салу көпжылдық өсімдіктерді егу, сортаңды топырақты гипстеу жұмыстары жәрдем береді.

Өсімдіктің 73 тұқымдасы, 800 ден астам түрі кездеседі. Негізінен қылқан жапырақты сілеу, бетеге, далалық жоңыршқа, таспа шөп, жусан тағы басқа өзен жайылымдары мен жағалауларында астық тұқымдас және әр түрлі шөп аралас қарағай, қайың, көктерек, түрлі бұталар өседі /18/.

1.2.4. Жер бетіндегі және жер асты сулары.
Ірі өзендері Есіл мен Нұраны бөліп айтуға болады. Теңіз көлінің аты баршаға белгілі. Одан басқа қарасор, Қорғалжын, Балықтыкөл және Қыпшақ көлдері де баршаға ірі көлдердің қатарына жатады.

Астанадан батысқа қарай көлдер шалқыған өңірде дала табиғатының тағы бір кереметі-Қорғалжын қорығы жатыр. Бұл табиғат кешені теңіз ойпатының оңтүстігінде, одан әрі қазақтың ұсақ шоқыларына ұласады. Қорықтың жүрегі –өзара жалғасқан теңіз және Қорғалжын көлдер жүйесі. Теңіз көлінің аумағы 159мың га құрайды, бұл Женева көлінен екі есе артық. Суының минералдануы әлемдік мұхиттың тұздылығынан 5-6 есе жоғары. Көлде құстар ұя салатын үлкенді –кішілі 70-ке жуық арал бар. Қорғалжын көлі Теңіз көліне мүлдем ұқсамайды. Оның алып су ауданын қамыс пен қоға араласа өскен қопа басқан. Осы тамаша қорықта өсімдіктер дүниесінің 350-дей түрі өседі, оның 90 пайызы шөптер. Аймақтың ірі өзендері –Есіл, оның салалары –Қал – құтан, Жабай, Терісаққан, Нұра, Сілеті, Өлеңді, Құланөтпес т.б. өзендер бар. Көлдері туралы айтар болсақ ;Қорғалжын, Қожакөл, Шолақшалқар, Балықтыкөл, Ұялышалқар т.б. тұзды көлдері ; Теңіз, Керей, Итемген, Қыпшақ, Мамай, Үлкен Сарыоба және Вечеслав (Есілде) Сілеті бөгені бар. Олардан басқа жер суаруға арналып 37 бөген салынған. Олардың жалпы су көлемі 180.6 млн. М³. Қоғалжын көл жүйесін сумен толыстыру және Астана өнеркәсібін сумен қамтамасыз етуді жақсарту үшін Нұра өзені арқылы 70-74млн метр куб Ертіс суы беріледі.

Облыс территориясы жалпылай 1-тәртіптегі Орталық Қазақстан гидрогеогогиялық ауданға жатады. Гидрогеологиялық ерекшеліктерінің жиынтығы негізінде Орталық Қазақстан гидрогеологиялық ауданда төмендегі 2-тәртіптегі гидрогеологиялық аудандар ажыратылады: Көкшетау-Екібастұз, Теіңз-Қорғалжын және Сарысу-Теңіз. Көкшетау-Екібастұз гидрогеологиялық аудан облыстың солтүстік жарты бөлігін қамтиды. Оған Вишневский, Ерментау, селеті, Алексеевк, Макинск, Шортандының көпшілік бөлігі, Балқаш, Атбасар ауылдық-әкімшілігін солтүстік бөліктері жатады.

Гидрогеологиялық ауданның көпшілік бөлігін жер бедері тілімделген және жарықтары көп жартасты тау жыныстары жер бетіне жақын жерде орналасқандықтан жер асты суларына қалыптасуына қолайлы жағдай жасалған. Ауданның шеңберін ішінде 19 сулы горизонттар мен комплекстер ажыратылған.

Теңіз-Қорғалжын гидрогеологиялық ауданның оңтүстігінде орналасқан территорияны өз ішіне алып ол оңтүстік жағынан Сарысу-Теңіз қыраты (көтерілуі) мен шектелген. Аудан жер асты суларына кедей (жарлы). Бұл жерде тек 6 сулы горизонт пен комплекс ажыратылған. Ең сумен қамтамасыз етуге перспективті комплекс, бұл Нұра және Ишим өзендерінің аллювиалдық шөгінділеріне немесе аңғарларына орналасқан.

Сарысу-Теңіз гидрогеологиялық аудан облыстың ең шеткі оңтүстік бөлігіне Қорғалжын әкімшілік ауданын ішінде орналасқан. Бұл ауданда 12 сулы комплекс ажыратылған.

Солтүстіктен оңтүстікке қарай батыстағы облыс шекарасы бойлап созылып жатқан ені аз алқап 1-тәртіптегі Торғай гидрогелогиялық ауданға жатады, ал Ертіс артезиан бассейнін оңтүстік-батыс бөлігіне болып саналады. Тұщы сулар жеке линзалар түрінде кездеседі. Құдықтардың су мөлшері (дебиті) 0, 5 л/сек-ке жетеді. Олар ауылды елді мекендерді сумен қамтамасыз етуге жаратады (пайдаланады).

Жалпы облыстың минералданғаны 10 г/л-ге дейін болған жер асты суларының прогноздық (болжамдық) эксплуатациялық қорын көлемі 1733, 3 мың м³/тәу., оның ішінде минералданағандығы 1 г/л-ге дейін болған сулардың қоры – 916 мың м³/тәу-те. Барланған эксплуатациялық қоры 250 мың м³/тәу-ке тең, оның ішінде өнеркәсіптік категориялы су қоры – 193, 4 мың м³/тәу. облыстың факттік алатын жер асты сулары 148, 8 мың м³/тәу. құрайды, оның ішінде қоры бекітілген кен орындардың қоры 37, 6 мың м³/тәу /19/.