Ұлттық апталық Газет 005 жылдың қаңтарынан шыға бастады

№23 (699) 22 маусым 2018 жыл

7

ww

www.ja

w.jasqazaq.kz

sqazaq.kz

E-mail: 

E-mail: 

jas_qazaq@mail.ru

jas_qazaq@mail.ru

КЕТІСУ

– Біз бір анадан 8 ұл, 8 қыз едік. Үйдің 

тұңғышы – ағамыз білхан Құразов болатын. Біз 

одан 1991 жылы кз жазып қалдық, – деп бастады 

әңгімесін Бибайша ханым. – Ол те талантты 

суретші, қолнер шебері еді. Атын «білхан» 

деп, Қастеевтей талантты суретші болсын деген 

ырыммен қойды ма, кім білсін, ағам мықты 

қылқалам шебері болды. Суретшіліктің оқуын 

бітірді. Салған картиналары шынайы, жанды 

шығушы еді. Ағаштан ою-рнек оятын. Ойған 

дүниесі станоктан шыққандай, кздің жауын 

алушы еді. Ол кезде біз жаспыз. Ол оқуын жаңа 

бітірген. Жалындап тұрған кезі. Мектепті 

де, институтты да орысша оқыды. Содан 

болар, араласатын ортасы орыс тілді қыз-

жігіттер болды. 

1987 жылы болу керек, бір күні ол 

анама келіп Ресейге барғысы келетінін, 

сол жақта жұмыс істесем деген ойын 

айтты. Анам марқұм оны жанындай 

жақсы круші еді. Сзін екі еткен жоқ. 

Бір-ақ күнде сауып отырған екі сиырды 

сатып, білхан ағамның қалтасына 

салып, ақ жол тілеп шығарып салдық. Ол 

сол кеткеннен хабар-ошарсыз, бірнеше 

жыл үйге ат ізін салған жоқ. Не телефон 

соғып, хат жазып хабарласпайды. Іздеп 

бара салатын жақын жер емес: Мәскеу 

қайда, Қызылорда қайда? Сйтіп 

жүргенде үш-трт жыл тіп кетті. 

1991 жылдың жаз айы болатын. Бір 

күні аяқ астынан білхан ағам үйге 

кіріп келді. Тұңғышын крген анам 

байқұс сүрініп-қабынып, кз жасын 

кл қылып бас салды. Ана мен баланың 

табысуынан артық кңіл толқытатын 

не болсын?! Біз де кз жасымызға ерік 

бердік, – деген Бибайша апайдың кңілі 

босап кетті. Анасын сағынған болуы 

керек. – «Ананың кңілі балада, баланың 

кңілі анада» деп қазақ бекер айтпаған 

ғой. Бірақ шешеміздің қадірін ағам кзі 

тірісінде білмеді ғой. Білсе, Мәскеуде несі 

бар? Анасының жанында жүрмес пе еді?» 

деп іштегі қыжылын ағытқандай болды. 

– Содан соң не болды? – деп оқиғаның 

ары қарай қалай жалғасқанын асыға күтіп 

мен отырмын. – Не болушы еді? Құжаттарын 

жоғалтқан екен. Соны жасату үшін келіпті. Үйде 

кп тұрған жоқ. Кетерінде анама үйленгенін, 

бір қызы бар екенін айтыпты. Шешем марқұм 

«Келінді алып кел. Немеремді крейін. Кзімнің 

тірісінде маңдайынан сүйейін. Тәуелсіздік алдық. 

Қазақстанда да мір сүруге болады» деп, біраз 

жалынғандай болды. Бірақ ағам кнбеді. Анам 

оның үйде қалмағанына қатты ренжіді. білхан 

ағам болса, қайтып келетінін, біраз жыл жұмыс 

істеп, ақша тауып, елге оралатынын айтып, 

бәрімізді сендіріп, аттанып кетті. Сол жолғы 

әңгімесінде ол Ресейдің Иркутск облысында 

тұрып жатқанын айтқан болатын. Иркутскінің 

қай жақта екенін біз қайдан білеміз? Біз үшін 

Ресейдің бәрі Мәскеу болып елестейтін. 

АДАСУ

– білхан ағам сол кеткеннен мол кетті. Тағы 

да хабар-ошар болған жоқ. Алғашқы жылдары 

оның жоқтығына аса мән бермедік. >йткені етіміз 

үйреніп кеткен болатын. «Күндердің бір күні 

қайтып оралатын шығар?» – деп күттік. Бірақ ол 

оралмады. Бізді қойшы, оның жоқтығы анама 

қатты батты. Күндіз күлкіден, түнде ұйқыдан 

айырылды. Ресейге қатысты жаңалық бола қалса, 

теледидарға шұқшияды да отырады. «Менің 

білім қайда жүр екен? Маған Қызылордаға 

қайтып ораламын деп уәде беріп кетіп еді. Ол 

келеді. Менің сзімді жерге тастамайды» деп з-

зіне күбірлеп отыратын. 

– Ресейге бару шетелге шығу емес қой. Қалай 

іздемедіңіздер? – дедім Бибайша апаның сзін 

бліп. 

– Нақты әдірісі болмады ғой. >зі беріп кеткен 

мекен-жайға бір емес, бірнеше рет хат жаздық. 

Бірақ жауап жоқ. Оның үстіне, крмеген-

білмеген жерге іздеп баруға ешқайсымыздың 

батылымыз жетпеді. Бәріміз алды-алдымызға 

отау болып кеттік. Үйлі-күйлі, балалы-шағалы 

болдық. білхан ағаны іздеу ойымызда 

болғанымен, тұрмыстың илеуінен серпіліп ешкім 

шыға алмады. 

Сйтіп жүргенде, осыдан бес жыл бұрын 

мірден анам озды. Ол кз жұмғанша баласының 

атын атаумен болды. Тұңғышы, жақсы кретін 

кзінің қарашығы ғой. Оның үстіне, анам үшін 

басқа балаларына қарағанда білханның еті тірі, 

табиғаты блек болып крінетін. Ананың баланы 

күткенінен артық азап жоқ екен. Ондай азапты 

дұшпаныма да тілемес едім.

ТАБЫСУ

– Анам қайтыс болған соң, біз де білхан 

ағадан күдер үзе бастадық. >ліп қалды деп ойлдық. 

Тіпті сырттай құран бағыштап тұратынбыз. 

– Сонда қалай таптыңыздар? Отыз жыл қайда, 

қандай жағдайда мір сүрген? 

– Биыл мамырдың 6-күні екінші ағамның 

қызы хабарласып тұр. «Бибайша әпке, 

әлеуметтік желіде бір кісіні жариялапты. 

Фамилиясы біздің тегімізге ұқсайды. Ресейде 

екен. «Қызылорданың қазағымын» дейді. 

Мүмкін, осы кісі біздің ккеміз емес пе? лде, 

фамилиясы ұқсас адам ба екен?» деп қоңырау 

шалды. Содан балалардың ұялы телефонынан 

әлгі хабарландыруды таптық.

Ресейдің Иркутск облысына қарасты Ангарск 

қаласында тұратын Елена Казакова деген 

әйел зінің Фейсбуктегі парақшасына 

салыпты әлгі видео мен хабарландыруды. 

«Бұл азамат Қазақстанның Қызылорда 

қаласында туған. Мүгедек, екі аяғы жоқ. 15 

жылдан бері кшеде қаңғыбасқа айналып 

қалған. Кмектесіңіздерші!» деп жазыпты. 

Видеодан ағамызды бірден тани алмадық. 

>йткені оның жүзі суықтан тотығып, 

сақал-мұрты сіп, әбден азып-тозып 

кетіпті. Кп қиыншылық кргені түрінен крініп 

тұр. Бірақ адамның кзі згермейді екен. Елена 

ханыммен сйлескеннен кейін, әлгі қаңғыбастың 

ағамыз екеніне кзіміз жетті. 

Аға-бауыр, туыс-туғанның басып қосып 

ақылдастық. Ангарскіге қалай барамыз? 

Кім барады? Оны қалай әкелеміз? Кшеде 

қаңғып қалған, құжатсыз адамды елге әкелуге: 

пойызға, ұшаққа отырғызуға болады? Осы 

сұрақтардың жауабын іздеп, Qazaqstan ұлттық 

телеарнасындағы «Қарекеттің» журналистеріне 

қоңырау шалдық. Бізге сол журналистердің 

кмегі кп тиді. Олар Қазақстанның сыртқы 

істер министрлігіне, еліміздің Ресейдегі 

елшілігіне хабарласып, мән-жайды түсіндіріпті. 

Істің бас-аяғын пысықтап алған соң, біздің 

жақтан екі сіңлім жолға шықты. Оларды Елена 

Казакова күтіп алды. 

– Бірден елге алып келді ме? – дедім, 

әңгіменің қызығына еліткен мен. 

– Жоқ. Тыңдаңыз. Мына қызықты қараңызшы! 

Сыртқы істер министрлігі араласқан соң, бұл 

мәселеден Ангарск билігі, қалалық полиция да 

хабардар болыпты. Біздің адамдар Иркутскіге 

жеткенде, ағамыз аяқ астынан жоғалып кетіпті. 

Күнде базардың жанында қайыр тілеп отыратын 

адам ұшты-күйлі жоқ. Аспанға ұшып кететін 

қанатты құс емес. Қашып кететіндей емес, 

екі аяғы жоқ. Бұл мәселеге қалай да басқа 

біреулердің араласып отырғаны анық болды. 

Содан соң Алматыдан «Қарекеттің» тілшісі 

Самал Мейрам сыртқы істер министрлігіне, 

Ресейдегі Қазақстанның елшілігіне қайта-қайта 

хабарласты. Заңгерлер араласты. «Егер азаматты 

тауып, елге қайтаруға кмектеспесеңіздер, бұған 

барлық баспасзді араластырамыз!» деп күшке 

салды. Ана жақтан екі сіңлім «15 жыл бойы еш 

кмек бермей қаңғыбасқа айналдырған адамды 

неге бермейсіңдер? Оны жібермей, осында 

ұстауға қандай құқықтарың бар?» деп, Ангарск 

полициясына олар да шамасы келгенінше талап 

қойды.

ОРАЛУ

Үшінші күні Иркутск полициясы ағамызды 

тауып берді. Қайдан тапқандарын ешкім 

айтпайды. Табылғанына шүкір дедік! Бізде оның 

туу куәлігі мен әскери билеті ғана қалыпты. Басқа 

бірде-бір құжаты жоқ. 

Ангарскіден Мәскеуге пойызбен бірнеше күн 

жол жүріп, әрең жетті. Оларды Қазақстанның сол 

жақтағы Қазақстан елшілігінің қызметкерлері 

күтіп алып, тамақтандырып, ұшаққа дейін здері 

шығарып салыпты. 

– Қуаныштарыңызға ортақпыз! Қазір 

ағаларыңыз мұндай күйге қалай түскені туралы 

айтпай ма? Қалай мүгедек болып қалған?

– Ол есін жоғалтып алған. Біресе екі аяғымды 

ауруханада кесіп тастады десе, бірде аяғымды 

дәрігерлер емес, біреулер балтамен шауып тастады 

дейді. Соңғы сзі шындыққа жанасатын сияқты. 

>йткені дәрігерлер кессе, олай олақ кеспейді. «Бір 

жерге алып барды. Кішкентай балалардың қолын, 

аяғын шауып тастапты. Бәрі жылап жатыр. Мені 

де сонда алып келді. Жап-жас жігіттердің қолында 

ткір балта жүр. Алдымен бір аяғымды шапты. 

Есімді жинаған соң, екінші аяғымды кесті. Қатты 

қиналдым» деп отыр. Екі қолының екі-екіден трт 

саусағы жоқ. Екі аяқ жамбастан шолақ. Крмеген 

азабы қалмапты байқұстың. 15 жыл «бомж» болу 

оңай ма? 

Бір қызығы, ол бізді ұмытпапты. Үйге келгелі 

жас кезінде есінде қалған естеліктерін айтып 

жатыр. Бәріміздің атымызды атап, кішкентай 

кезімізде кімнің не істегенін, қайсымыздың қандай 

болғанымызды айтып, бізді бірде күлдіріп, бірде 

жылатып алды. Алғашқы күндерге қарағанда, 

қазір оның тілі қазақшаға сынып қалды. Балалар 

«Ккеміздің тілі шықты» деп әзілдеп қояды. 

білхан ағам анамызды қатты сағыныпты. 

кем мен шешемнің зиратына алып бардық. Кп 

жылады. >ткен міріне қатты кінетінін айтты. 

Құдайдың бұйрығы шығар, ол 67 жасқа 

толған туған күнін зі туған қарашаңырақта, 

іні-қарындастарының ортасында атап тті. Бұдан 

артық қандай қуаныш болсын! Туған топырақтай 

ыстық, туған үйдің жылуындай шуақ қайдан 

болсын?!

Дарынды  қылқалам шебері суретшілер 

тілімен айтқанда, жат жұртта зінің мір 

картинасын жаза  алмады.

– йелі, қызы туралы айтпай ма? – дедім 

Бибайша апаға соңғы сұрақ қойып. 

– Жоқ. Есін енді жинап жатқанда, оған ондай 

ауыр сұрақ қоюдың зі қиын екен. Біз үшін де 

бұл қуаныштың салмағы жеңіл соғып тұрған жоқ. 

Жақынын жоғалтып, оны мынадай аянышты 

күйде табудан артық қандай қасірет болсын?! 

Жақындарымызды жоғалтпайықшы! Жатжұртқа 

барып ақша тауып, май шайнағанша, ел ішінде 

жүріп, қара шай ішкен артық. Менің ойымша, 

шетелге шығып жұмыс істеу оңай шаруа емес. 

«Қайда барсаң қазанның құлағы трт» деген. 

Жастар осыны ескерсе екен!

  

Тағдыр

Тіршілік

Газетіміздің өткен санында 

өмірінің соңында қаңғыбастың 

күйін кешіп, көшеде садақа тілеп 

қалған кейіпкер туралы жазғанбыз. 

82 жастағы қарт қаламгер, 

қарымды журналист, өмір бойы 

педагогика саласында қызмет 

еткен ардагер ұстаздың аянышты 

тағдыры оқырмандарды бей-

жай қалдырмады. Содан бері 

редакцияға хабарласып, Елубай 

Манасты сұраушылар көбейді. 

Көмектескісі келетін атымтай 

жомарт жандар да бой көрсетті. 

Jas qazaq-тың бұл аптадағы 

санында Елубай Манас сияқты тағы 

бір кейіпкерге тоқталмақпыз. Ол да 

қаңғыбас. Ол да шығармашылық 

саланың адамы. 

Алғашқы кейіпкерге қарағанда, 

оның жанашыр жақындары бар. 

Әке-шешеден, бауыр-қарындастан 

адасып қалғаны болмаса, бұл 

кейіпкеріміздің туыстары отыз 

жылдан бері оны іздеп, күтіп жүрген. 

Сонымен, ширек ғасырдан артық 

уақыт қаңғыбасқа айналған, 

жақындарынан көз жазып қалған 

ол кім? Қалайша ол қаңғыбасқа 

айналды? Осы сұрақтардың 

жауабын іздеп, тағы да жан-жаққа 

хабарластық...

Бізге бұл кейіпкер туралы 

Qazaqstan ұлттық телеарнасындағы 

«Қарекет» бағдарламасының 

тілшілері хабар берді. 

Әріптестеріміздің жөн көрсетуімен 

іздеген кісіміздің жақындарын 

таптық. Хабарластық. 

Қызылорда қаласында тұратын 

Бибайша Құразова бізге мән-

жайды, ағасының қалай қаңғыбасқа 

айналғанын, қанша жылдан бері 

қандай ауыр азап көргенін, қазіргі 

хал-жайын – бәрін басынан баяндап 

берді.

Биыл көктем салқын болды. 

Күн қабағы ашылмаған соң, 

Көкшетаудағы саяжайлар 

басындағы жұмыс әлі қарқын 

алып кете қойған жоқ. Біз алдымен 

Ақмола облысының Зеренді 

ауданындағы саяжайларды 

араладық. Оң қанаттағы 

саяжайлардың сау тамтығы жоқ. 

Осы арада барлық саяжайлардың 

тек 31 пайызы немесе 7349-ы ғана 

пайдаланылатындығын айта кетуге 

болады. Бұл сөздің астарында 

Көкшетау қаласының тұрғындары 

саяжай нәпақасын дұрыс ала 

алмай отыр деген ой жатыр. 

«Дачник» тұтынушылар 

кооперативінің трағасы Алексей 

Шумейко «Соңғы жылдары қала 

тұрғындарының жерге деген ынтасы 

қайтадан се бастады», – дейді. Оның 

айтуынша, иесіз қалған саяжай те кп 

еді. 2014 жылдан бастап бос жатқан 

жер телімін біртіндеп бере бастады. 

йткенмен, мұның зі кәдімгідей үлкен 

мәселе тудырып отыр. Жерге ықылас 

кбейген соң алыпсатар да пайда болды. 

Сондықтан, біз зіміздің кооператив 

кеңесінде ақылдаса келе, қалалық жер 

бліміне осы мәселені қайта қарап, 

нақты ереже түзу керек деген ұсыныс 

жасадық. Айталық, бір адамдар жер 

телімін алуын алғанымен, ондаған жыл 

бойы саусағын қимылдатпайды. Іс 

жайын терең түсінбейтін адамдар онда 

тұрған не бар деп ойлауы мүмкін... Егер, 

барлық жер телімі бірдей пайдаланылса, 

тлемақы да тең әрі арзанға түсер еді. 

Бұл жолға да қатысты. Мәселен, саяжай 

ішіндегі қоғамдық клік жүретін жол 

қалаға тиесілі. 2017 жылы жергілікті 

бюджеттен 15 миллион теңге қаржы 

блініп, жндеу жұмысы жүргізілген. Ал 

саяжайлардың ішіндегі жол кооперативтің 

мойнында. Бұл орайда да кптеген 

саяжай пайдаланылмай жатқандықтан, 

жолды күтіп ұстау, жндеу жаңағы аз ғана 

топтың еншісінде. Олардың кпшілігі 

зейнеткерлер екенін ескерсек, оларға 

оңайға түспейтіндігі белгілі. 

Бір кезде Ккшетау қаласындағы 

саяжайларды дамыту бойынша 

арнайы бағдарлама қабылданған. Қала 

басшылығы мен бау-бақша серіктестігі 

меморандумға қол қойған. Осы 

келісім негізінде жалпы жұртшылық 

пайдаланатын жол күрделі және орташа 

жндеуден ткізіледі. 

Енді бұл мәселені қалай шешуге 

болады? Біздің ұсынысымыз мынадай, 

пайдаланылмай жатқан саяжай телімдерін 

қайтарып алып, шын мәнінде жерде 

жұмыс істегісі келетіндерге беру керек. 

Соңғы жылдары сұраныс се бастаған соң, 

бір кезде сырт аймақтарға кшіп кеткендер 

де здерінің жер телімін талап етуде. Жер 

емшегін ему үшін емес, сату үшін. 

Ккшетау қаласының тұрғыны Сағат 

шірбеков «Кршілеріміз з жер телімін 

күтпегеннен кейін тңіректің бәрін 

арамшп басып кетті», – дейді. Жыл сайын 

тұқым шашатын болғандықтан, бой бермей 

бара жатыр. рі қираған, қабырғалары 

ырсиып тұрған кезде крер кзге үрей 

үйіріледі екен. >ткен қыста су құбырын 

кесіп әкетті. Тіпті құрқылтайдың ұясындай 

ғана кішкентай саяжайымның тбесіндегі 

темір тіреуіштерді де алып кетіпті. Кктем 

шыққалы осыларды жндеумен әлекпін. 

Мұндай жай жалғыз биылғы қыста ғана 

емес, бірнеше жылдан бері қайталанып 

келеді. 

Саяжай тңірегінде ршіп тұрған 

ұрлық жайын кооператив трағасы да 

жасырып отырған жоқ. Мұндай келеңсіз 

крініс жыл сайын қайталанады екен. 

Биыл саяжайдағы ұрлықтан 1 миллион 

800 мың теңге зиян келген. Ұрылар 

Зеренді ауылының тұрғындары екен. 

Қолға түскен кезінде машиналарына 

кесіп салып алған құбырларын ғана 

мойындаған. Саяжайды аяусыз тонайтын 

ұрылар су құбырларын, сымды, 

шаруашылық заттарын жымқырып 

кетеді. >ткен қыста «Тектильщик» 

кооперативіне 180 мың теңгенің 

шығын келтірсе, «Минтрансстроевец» 

кооперативіне 560 мың теңге зиян келген. 

>ткен жылғы су тасқыны кезінде 

Краснояр бағытындағы саяжайларды 

су басып қалып, біршама шығынға 

ұшыратқан. Бұл жерде су жинайтын 

котлован бар, саяжайларға су осы кзден 

таратылады. Су тасқыны жинақтаушы 

котлованды шайып кетіп, бес бірдей 

кооператив бүкіл жаз бойы сусыз қалған. 

Мұндай жағдай қайталанбас үшін қазір 

скважина қазылыпты. 

  Ә ,

ө  

САЯЖАЙДА 

САНСЫЗ 

САУАЛ

Ж А Т Ж  Р Т Т А 

Ж А Т Ж  Р Т Т А 

ЖАЗЫЛМААН СУРЕТ

ЖАЗЫЛМААН СУРЕТ