Ұлттық апталық Газет 005 жылдың қаңтарынан шыға бастады

Ұлттық спорт

№23 (699) 22 маусым 2018 жыл

Аламанға ат қосқан ат 

төбеліндей малсақ қауымның 

көңілі күпті еді. Үкілеген 

жүйріктерінің қарым-қабілетінің 

қаншалықты екендігін білгендіктен 

бе, дәмелісі аз да, дүрмекке 

дырду қосқандары басым.

Жанары отты, ауыздығын 

шайнап, жер танабын қуырғалы 

тұрған шын тұлпардың қарасы 

саусақпен санарлық. Есесіне, 

қарындары қампайып, шеңбірек 

атқан можантопайлары мол. 

Алғашқы айналым басталғанда-

ақ сауыры, омырауы ақ кбікке 

малынған, тапырақтаған жеті-

сегізі жарыс жолынан шығып 

қалды. Екінші айналымда да 

барлыққандарының қарымы 

едәуір. Соңғы үшінші айналымда 

ерен жүйріктер ғана шоқтай 

екшеліп қалды. Шабыстан грі 

тепеңдеген жортаққа таяу, қара 

желістің аз-ақ алдындағы екпінмен 

тоңқаңдаған талай жылқы крерменге 

күлкі болды. Негізінде, күлкі болған 

қайран да қайран қасиетті жылқы 

емес, жаратусыз, бапсыз, қолтығы 

сгіліп шаба алмайтын тұқымы азған 

тұғырды бәйгеге қосқан ат иелері еді. 

Иә, шынында ат жарату згеше 

нер. Ілкі заманда жалпақ жонның 

қабырғасын қайыстырған үйір-

үйір жылқының ішінен болашақ 

жүйрік шығар тұлпарды құлын 

кезінен-ақ қапысыз танып, баптаған. 

)рине, кез келген құлыннан жүйрік 

шықпайтындығы белгілі. )уелі 

тұқымына қарап, бағаласа керек. 

Содан соң тұқымы тәуір құлынды 

мәпелеп күткен. Үйірге кп қоспаған, 

себебі жылқы үйездеп тұрған кезде 

ірілері ұсағын теуіп мертіктіруі де 

мүмкін. Тай күнінде бәйгеге қосып 

сынаған. Құнан шыққанда қолтығын 

жаздырып, құнан бәйгеге қосқан. 

Жылқы жайын жақсы білетін кәнігі 

атбегілер мұны жер таныту деп атаса 

керек. Дненінде піштіріп, жайлауға бос 

қоя берген. Бесті шыққанда қолға ұстап, 

қара жарыстарға қосқан. Бұл талапты 

бұрынғылар шаң крсету деп атаған. 

Ат жалын тартып мінгелі жылқы 

баққан, жылқы жайын жақсы білетін 

Жетпіс Бектеміров ақсақал былай дейді:

– Кнекз қариялардан естуімізге 

қарағанда, әрі зіміздің азды-кпті 

тәжірибемізге сүйеніп айтатын болсақ, 

жүйрік баптау жыл бойы жалғасып 

отыратын, орта жолда үзіп тастауға 

болмайтын нер. Кешегі кеңес 

заманында ел назары техникаға ауып 

кетті де, жылқыға ешкім кңіл блген 

жоқ. Содан соң сан ғасыр бойы жалғасып 

келе жатқан ата дәстүрі ұмыт болды. 

Жаңағы айтқан ойымды сабақтайтын 

болсам, шынымен жүйрігіңді жыл он екі 

ай бойы кзіңнен таса қылуға болмайды. 

Бір рет бабын бұзып алсаң, қайтадан 

бабына келтіру қиынның қиыны. 

Асылында, тері алынған ат пен 

тері алынбаған аттың екеуі екі түрлі 

болмақ. Тері алынған жүйріктің денесі 

құрғақ, кңілді, таза тұрады. Тіпті 

жылқы жайын жақсы білетін жамағат 

қылқұйрықтының «мен бәйгеге 

дайынмын» деген ишарасын ұққандай 

болады. Демалысы қалыпты, тынысы да 

кең. Ал, жаратылмаған ат құтты ұйқысы 

қанбаған адамдай маужырап, әлдене 

жетпей тұрады. 

Атты күшіне қарап суыту 

керек. «Алуан-алуан жүйрік 

бар, әліне қарай шабады» 

демекші, алыс қашықтыққа, 

жақынға шабатын ат бар. Бәйге 

жолының қашықтығына орай 

ат бапталмақ. Ал, баптау әдісі 

әртүрлі. Егер тілін түсініп 

баптай алмасаң, жүйріктің бағы 

таяды. Бәйгеге қосатын атты дұрыс 

жемдеген ләзім. Бидай ауыр, арпа да 

жеңіл емес. Ең дұрысы сұлы. Шптің 

ішінде жоңышқа. Атбегілердің 

бұрынғы тәжірибесін сүзсек, жоңышқа 

мен сұлы жылқыға таптырмайтын 

тамақ. Жемнің қысқы млшері мен 

жазғы млшері бірдей емес. Қақаған 

қыста бес келі жем берсең, жаздың қара 

қарғаның миы қайнайтын ыстығында 

үш келі молынан жетіп жатыр. Одан 

асып кетсе, ат ауырлайды. Қазір 

жасыратыны жоқ, бәйге атын бидаймен 

жемдеп қосатындар да бар. Бұл жүйрікті 

құрту. Бидаймен жемдеген соң аяғына 

жем түсіп, түкке жарамай қалады. 

Ат жайын білемін дейтіндердің 

айтуынша, жыл сайын бәйгеге 

қосылып дағдыланған есті жануар 

жаз шығысымен зін-зі жаратады 

екен. Ккті талдап жеп, суды талғап 

ішеді. Үйірдегі жараған жүйріктің 

бір белгісі маңдайын күнге қаратып, 

күнді бағумен болатындығы. Жіті кз 

жараған жүйріктің таң сәріде шығысқа, 

тал түсте оңтүстікке, күн ұясына 

батарда батысқа қарап маңдайын 

күнге сүйгізіп тұратынын аңғарар 

еді. Ат баптаудың тағы бір құпиясы 

жылқының мінезіне байланысты. 

Сабырлы аттарды бабына келтіру қиын. 

Есесіне, мінезі жеңіл жылқылардың 

терін алу да, бабын табу да оңайырақ. 

Ат баптау, жүйрік жарату – жас сәбиді 

баққандай ересен ептілікті, айрықша 

нәзіктікті талап ететін бейнеті бес 

батпан жұмыс. Сол бейнетке тзу үшін 

ат жанды, былайша айтқанда, темірдей 

тзімді болуың керек. 

Қазіргі күні жылқының ең жақсысы 

ағылшын тұқымдас жылқылар 

деген пікір қалыптасқан. Ағылшын 

жылқысының жақсы екендігін ешкім 

де жоққа шығармайды. Расында да, 

мықты жылқы. Түрікменнің ақалтекесі 

де жақын қашықтыққа атқан оқтай 

зулайды. Ал қазақ жылқысының мінезі, 

бабы оларға қарағанда мүлде блек. 

Олай болатындығы, қазақ жылқысы 

үнемі табиғат аясында, кең далада 

жүргендіктен. 

Аламанда ат бағының жануы 

шабандозға да байланысты. Бәйге 

жолында жүйріктің күшін үнемдеп, 

тілдесе білу згеше нер. Құстай ұшып 

бара жатқан жүйріктің шабысын реттеу 

тек тәжірибемен ғана қалыптасатын 

машық. Кейбір балалар ат үстінде 

еркін отыра алмайды, қорқады. Аттың 

шабысына шыдамайды. Ал, енді 

бір шабандоздар астындағы аттың 

шаршағанына, шалдыққанына қарамай, 

далақтап шаба береді. Ақыр соңында 

бәйгеге қосқан атты түкке жаратпай 

тастайды. Сондықтан, кп жай бәйге 

атының басына 

мінген балаға 

байланысты. Атпен 

бірге шабандозды 

да дайындаған 

ләзім. 

– Жүйрік 

жылқының 

жаратылысын 

талай даналар 

сипаттап жазып 

кеткен. Сол 

мұраны екшеп 

қарасаң, бәріне 

ортақ бір сипат 

бар, – дейді Балуан 

Шолақ атындағы 

Ккшетау балалар мен жасспірімдер 

ұлттық спорт мектебінің әдіскері 

Оралбек Қайсанов, – жүйріктің басы 

қу бас, етсіз болу керек. Қамыс құлақ, 

бота кз, денесінің мейлінше тртпақ 

болғаны жн. Құйрық жалы сұйық 

келсе, тіпті жақсы. Қабырғалы, кеуделі, 

шоқтығының биік болуы жүйріктің 

мінсіз сипаты. Ертеректе ат сырын 

білетіндер, осындай тұрқы бар ат 

қашса жеткізбейді, қуса құтқармайды 

деп бағалаған. Негізінде жүйрік аттың 

бақайы те ұзын болмауы абзал. 

Бақайы деп ақ сүйегін айтамыз ғой. Ақ 

сүйегі ұзын аттар аяқтан тез қалады. 

Ал бақайы шымыр, қысқа жүйріктер 

шабысқа шыдамды келеді. Ат қарынды, 

қабырғалы болса, тіпті жақсы. Қазіргі 

күні кейбіреулер қамау терін аламыз 

деп, моншаға да салып жүр. Біздіңше, 

ол дұрыс емес. Негізі жүйрік атты бір 

қалыпты ұстаған жн. Жілік майын 

үзбесе әлді болады.

Ілкі заманнан бері қазақ пен 

жылқы егіз ұғымға айналып кеткен. 

Осы орайдағы, дәстүр сабақтастығы – 

халықтың асыл мұрасы. Кне ғасырлар 

қойнауынан жеткен баға жетпес қазына 

түптеп келгенде, ұлт пен ұрпақтың 

рухани жады десе де боларлық. Ата-

бабадан қалған салт-дәстүрімізді танып, 

әдет-ғұрпымызды ұлықтау біз үшін 

міндет. 

 Ә ,

 

6

E-mail: 

E-mail: 

jas_qazaq@mail.ru

jas_qazaq@mail.ru

ww

www.ja

w.jasqazaq.kz

sqazaq.kz

Салауатты өмір

Шаһар басшысы Ғалымжан 

Мұқырұлының айтуынша, 

аталған уақытта неркәсіп 

німінің клемі 77,8 млрд 

теңгеге жеткен. Осы кезеңде 

ауыл шаруашылығы ндірісінің 

жалпы клемі 118,5 млрд теңгеге 

ктеріліпті. Биылғы жылдың 

алғашқы 4 айында орындалған 

құрылыс жұмысының клемі 

9,8 млрд теңге болды. Негізгі 

капиталға инвестиция клемі 

44,0 млрд теңгені құраған. 

Мамыр айының басындағы есеп 

бойынша, салық пен басқа да 

міндетті тлемнен мемлекеттік 

бюджетке 107,3 млрд теңге, оның 

ішінде республикалық бюджетке 

82,1 млрд теңге, жергілікті 

бюджетке 25,2 млрд теңге түскен.

Ақтау қаласының әкімі 

Ғалымжан Ниязовтың 

айтуынша, қала бойынша 

қаңтар-сәуір айларында 204,1 

мың шаршы метр тұрғын 

үй пайдалануға берілді. Бұл 

ткен жылдың осы кезеңімен 

салыстырғанда 2,1 есеге жоғары. 

Қазіргі таңда баспана кезегінде 

9836 адам тұр. Биыл 32 және 

34 шағын ауданда 1530 пәтер, 

33 шағын ауданда 670 пәтер 

тапсыру жоспарланып отыр. 

Жеке меншік компаниялар 4 

993 пәтерлі 89 үй салып жатыр. 

Қалада 71 358 адам жер алу 

кезегіне тіркелген. Шаһарда 

жеке азаматтарға беретін жер 

жоқ. 2010 жылы жер кезегіне 

тіркелу тоқтатылды. Қазіргі 

таңда жер беріліп жатқан 

жоқ. Бүгінде Түпқараған 

ауданының аумағында нақты 

жоспарлау жүріп жатыр. 

2021-2031 жылдарға арналған 

жоспар бойынша, 5 аумаққа 

блініп, кпқабатты үйлер 

салынады. Қаржы қаралып, 

жобалық-сметалық құжаттама 

жасақталмақшы. Жеке кәсіпкер 

қаланың 55 жылдығына орай, 

сый ретінде 4-шағынауданнан 

бастап 14-шағынауданға 

дейінгі жол жиегіне ағаш екті. 

Қаланы кгалдандыру жұмысын 

«Зағиптар қоғамы» ұтып алып, 

бүгінде бұл міндетті атқаруда. 

«Қала жолдарынан» жұмыстан 

босап қалған 125 адам осы іске 

тартылған. Сонымен бірге әкім 

38-40 мың клікке арналған 

қалада 79 930, қала іргесіндегі 

Мұнайлы ауданында 17 мыңдай 

клік тіркелгенін, Мұнайлы 

ауданына шамамен 7 мыңдай 

клік қалаға кіретінін айтты. 

Қазір шаһардың 

55 жылдығына орай 

15-шағынаудандағы «Оазис» 

тұрғын үй кешенінен бастап қала 

әкімдігіне дейін жолды қайтадан 

тсеу жұмысы басталды. Оған 

республикалық бюджеттен 800 

млн теңге блінген. 2007 жылы 

салынған жолға 11 жылдан бері 

жндеу жүргізілмеген. Қаланың 

орталық кшелеріндегі жол 

жиектерін де ауыстырмақшы. 

«Асар» базарынан ХГМЗ-ға дейін 

4 жолақты жол салынады. 

Қалалық тұрғын үй-

коммуналдық шаруашылық 

блімінің басшысы Берік 

Ізғалиевтің хабарлауынша, 

10-12 шағын ауданның 

ішіндегі жолдарды жндеуге 

қалалық бюджеттен 47 млн 

теңге қарастырылған. Жақын 

күндері 2- шағын аудандағы ой-

шұңқырларды жндеу жұмысы 

басталмақ. Содан кейін 4,7 

шағын аудандардың ішіндегі 

жол ретке келмек. Биыл жалпы 

қаланы абаттандыруға 130 млр 

теңге блінген.

Жиында қала әкімінің 

орынбасары Нұрлыбай Аққұлов 

қала тұрғындарын алаңдатқан 

26-шағын аудандағы Бекет ата 

мешітінің тұсынан басталып, 

техникалық-сервистік қызмет 

крсететін орынға дейінгі жолды 

жндеу жұмысы неге ұзаққа 

созылатынын түсіндірді. 

Бұл аумақтағы жолдың 

астында сол жердегі 

ғимараттардың инженерлік 

желісі орналасқан. Сондықтан 

мұндағы нысандардың 

жұмысына кедергі келтірмей 

жұмыс жүргізу керек. 

Мемлекеттік сараптаманың 

белгілеген уақыты 10 ай 

болғанымен, жолды жндеу 

жұмысын шілде айында аяқтауға 

бәрі күш салуда. Мұны жндеуге 

584 млн теңге блінген. 

Қала әкімі Ғалымжан 

Ниязов шаһардың 55 

жылдығына орай кәсіпкерлер 

90 үйдің сыртын сырлап, 

балалар алаңын жаңартып 

беретінін, ұлы ойшыл Абай мен 

классик актер Н.Жантриннің 

ескерткіші тұрғызылатынын 

жеткізді. 

Сондай-ақ жиын барысында 

Елбасы Н.Назарбаевтың 

және Каспий жағалауы 

мемлекеттерінің басшыларының 

қатысуымен тамыз айында 

саммит тетіні белгілі болды.

Таяуда мемлекеттік қызмет істері және 

сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл 

агенттігінің Маңғыстау облысы 

бойынша департаменті мен 

облыстық дене шынықтыру 

және спорт басқармасының 

ұйымдастыруымен мемлекеттік 

қызметкерлер арасында «Әкем, анам 

және мен – спорттық жанұя» отбасылық 

спорт сайысы өтті. Аймақта бұқаралық 

спортты дамытуды, салауатты өмір салтын 

насихаттауды мақсат тұтқан сайысқа 5 

жанұя қатысты.

Мемлекеттік қызметкерлер күніне 

орай ұйымдастырылған спартакиаданың 

ережесіне сәйкес, сайысқа мемлекеттік 

қызметшінің жанұясы, яғни ата-ана мен 6-8 

жас аралығындағы екі баласы қатысты. Теннис 

орталығында ұйымдастырылған шараның 

ашылу салтанатында сз алған аталған 

департаменттің басшысы, әдеп жніндегі 

кеңестің трайымы Нұргүл Жанназарова сз 

сйлеп, «Рухани жаңғыру» бағдарламасының 

«Jзгерістерді зіңнен баста» кіші бағдарламасы 

аясында ұйымдастырылған спорттық шара 

мемлекеттік қызметшілердің арасында 

салауатты мір салтын қалыптастырып, 

мемлекеттік қызметтің оң имиджін 

қалыптастыру, бұқаралық спортты дамыту 

бағытында ткізіліп отырғанын жеткізіп, барша 

қатысушыларға сәттілік тіледі. Облыстық дене 

шынықтыру және спорт басқармасының блім 

басшысы Н.Жұмабай Елбасының бұқаралық 

спортты дамытуға бағытталған бастамаларын 

жүзеге асыру шеңберінде осындай шаралар 

жалғасын табатындығын жеткізді. 

Қызықты әрі тартысты ткен сайыс 11 

ойын түрінен құралды. Нәтижесінде жүлделі 

орынды «Парасат» тобы (    -

      

  ), екінші орынды «Аманат» тобы 

(    –    

     ), үшінші 

орынды «Қырандар» тобы (      

–       

  ) 

иеленді. Сайыс 

қорытындысы 

бойынша жақсы 

нәтижеге қол 

жеткізген «Құлагер» 

тобы (    

 – 

   - 

!"    ) 

мен «Патриоттар» 

командасы 

(#$    

– «%&'» 

  ) бағалы 

сыйлықтармен, 

ал жеңімпаздар 

дипломдармен, 

медальдармен және кубоктармен марапатталды.

Мемлекеттік қызмет істері және сыбайлас 

жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінің 

Маңғыстау облысы бойынша департаментінің 

қызметкері Ахат Далабаев «Бүгін жұбайыммен 

және балаларыммен бірге осы сайыста 

1-орынды иелендік. Қуаныш үстінде тұрмыз. 

Сайыс қызықты, кңілді, тартысты болды. 

Балаларымызға үлгілі неге крсететіндей, 

тәрбиелік мәні зор шара жоғары деңгейде 

ұйымдастырылды. Мұндай сайыс жастарды 

жан-жақты болуға, бос уақытын тиімді ткізуге 

баулиды. Барша жеңімпаздарды құттықтаймын!» 

деді. 

 ∂ 

Қала тынысы

Таяуда Маңғыстау облысында Ақтау қаласының әкімі 

Ғалымжан Ниязовтың, оның орынбасары Нұрлыбай 

Аққұловтың және бөлім басшыларының қатысуымен 

баспасөз мәслихаты өтті. Жиында шаһардың қаңтар-сәуір 

айларындағы әлеуметтік-экономикалық даму көрсеткіші 

айтылып, өзекті мәселелер сөз болды.

д

л

ж

ж

т

Қазақстан тәуелсіздігі кезеңінде 

20-дан астам ұлттық спорт түрі 

жанданып дамыды. 2014 жылдың 

қорытындысы бойынша қарқынды 

түрде дамыған ұлттық спорт түрлерімен 

265,7 мыңнан астам адам шұғылданады 

(2012 жылы — 229,9 адам, 2013 жылы 

— 250,9 адам).

Ұлттық ат спорты жарыстарын жоғары 

деңгейде ұйымдастырып өткізуге жағдай 

жасалуда.

(Дене шынықтыру мен спортты дамытудың 

2025 жылға дейінгі тұжырымдамасынан)



«Барлық деңгейдегі 

әкімдерге жергілікті 

ерекшеліктерді есепке 

ала отырып, тиісті 

аумақтарда спорттық-

бұқаралық іс-шараларды 

тұрақты негізде өткізуге 

жеке жауапкершілік жүктеу 

қажет. Саламатты ұрпақ 

қалыптастыру мақсатында 

спорттық іс-шараларға 

тең мүмкіндіктер мен тең 

қолжетімділік арқылы бала 

жасында бастапқы тең 

мүмкіндіктерді қамтамасыз 

ету қажет»

(Дене шынықтыру мен спортты 

дамытудың 2025 жылға дейінгі 

тұжырымдамасынан)



СПОРТҚА ЖАҚЫН ОТБАСЫ

СПОРТҚА ЖАҚЫН ОТБАСЫ

АЛАМАНҒА АТ ҚОССАҢ, 

АЛАМАНҒА АТ ҚОССАҢ, 

БАПТЫ БОЛСЫН

БАПТЫ БОЛСЫН

ШАРУАСЫ

ШАРУАСЫ  

ШАЛҚЫҒАН 

ШАЛҚЫҒАН 

ШАҺАР

ШАҺАР