Лекция конспектісі кредит саны -3 Шымкент-2019ж Құрастырған: к б.ғ. доцент Есқараев. Н. М

Лекция №11 
Тақырыбы:
Қазақстанның жанармай – энергетикалық ресурстары.
 
Лекция жоспары
1. Қазақстанның жанармай – энергетикалық ресурстары. 
2. Жер қойнауының байлықтары 
Лекция мазмұны
Қазақстанның бұл ресурстары: қара, қоңыр көмір, мұнай және табиғи газдар, 
жанармай материалдары жатады. Көмір қорларының шоғырлануы Екібатұз, 
Қарағанды, Майкүбен, Кендірлік, Алакөл аймақтарында. Републикалық 
дәрежеде Қарағанды және Екібастұз бассейндері жатады. Көмірсутек 
концентрациясының негізгі ауданына Батыс Қазақтан, соның ішінде 
Маңғыстау мен Эмба мұнайлы газ бассейндері жатады. Соңғы жылдары жаңа 
мұнай көздері ашылды: Қарашығанақ, Теңіз, Қашаған және 
т.б. Энергетикалық қорлардың жаңгырмайтын қатарына - көмір, мұнай-газ, 
торф, сутегі, гелий, литийлер, ал жаңғыратын түрлеріне -фотосинтез 
өнімдерінің энергиясы, гидроэнергия, булану және жауын-шашын энергиясы, 
жел энергиясы, жылу энергиясының түрлері жатады. Энергияның сан алуан 
түрлілігіне қарамастан, адамзат баласы, оның санаулы бөлігін 
ғанапайдаланады. Ғылым мен техника дамығанға дейін, негізгі энергия көзі 
ретінде, адамзат бүлшық етінің қимылы мен жануарлар қозғалысының 
энергиялары, жел энергиясы, ағашотынның энергиясы пайдаланылып келді. 
Мұнай-газ, көмір, гидроэнергияның пайдалана бастағаиына да біршама 
уақыт болып қалды. Соңғы жылдары, атом энергиясын жүйелі түрде 
пайдалану жолға қойыльш отыр. Сондай-ақ, жер қойнауындагы ыстық су 
кездерін пайдалану да маңызды болып отыр. Күн көзінің энергиясын тиімді 
пайдалану, оны сақтау — адамзат баласының аддында шешімін табар 
мөселелерге жатады.
 
Жер байлықтары – бұл биосфераның минералдық негізі, табиғаттын 
бірінші құрылымды бөлігі. Жер байлықтарының бастығы – пайдалы кендер. 
Пайдалы кендерге барлық табиғи минерал байлықтары жатады. Олар 
өңделген күйде немесе сол бірінші табылған күйінде пайдалануы мүмкін. 
Мысалы, пайдалы тастар, отындық материалдар сол күйінде пайдаланылады, 
ал мыс, қорғасын, темір т.б. қазбалы байлықтар өндегеннен кейін ғана кәдеге 
жарайды, 
Минералды кен ресурстары өздерінің табиғи сапасына және пайдалану 
бағыттарына қарай төмендегі топтарға бөлінеді. 
1) Отын-энергетика ресурстары – мұнай, газ, көмір, жана тын 
сланец, торф, уран т.б. 
2) Кен ресурстары- темір және марганец рудалары, хромит, боксит, 
мыс, қорғасын-мырыш, никель, вольфрам, молибден, қалайы, бағалы металл 
рудалары т/б. 

3)Тау-химия шикізаттары – апатит, фосфорит, калий, магнезий, ас 
тұзы, күкірт, барий, тау рудалары, бром және иод қоспалары бар ерітінділер 
т.б.
4)Табиғи құрылыс материалдары, минерал руда емес табиғи қазбалар- 
мрамор, гранит, азот, тау хрусталы, корунд, алмаз т.б. 
5) Су минералды ресурстары – жер асты тұщы сулары мен минералды 
сулар. 
Дүние жүзінде жыл сайын жер қойнауынан 100 миллиард тоннадан 
астам руда түрлері, құрылыс материалдары, көмір, мұнай т.б. өндіріледі. Осы 
өндірілген шикізаттардан 850 млн металл түрлері қорытылып,400 млн 
тоннадан астам тыңайтқыштар, 4 млн тонна әр түрлі ұлы қосылыстар, 50 млн 
тоннаға жуық синтетикалық материалдар алынады. 
Біздің республика табиғи минералды ресурстар қоймасы деп тегін 
айтылмаған. Қазақстан жерінен дүние жүзінде кездесетін минералды 
байлықтардың бәрі де өндіріледі. Мұнда бұрыңғы Одақтағы фосфориттің 
36,1%, хромит рудаларының 96,5%, газдың 17%, темірдің 10%, асбестінің 
40%, көмірдің 18% өндіріледі. 
ІІІикізат түрлерін өндіру технологиясын жетілдірмеу салдарынан 
қазірдің өзінде мұнайдың 55-70%, калий тұздарының 70%, табиғи газдың 15-
40% жер қойнауында қалып қояды.
Оларды өндіруді молайту мақсатында жаңа жерлерде барлау 
жұмыстары жүргізіледі, ол интенсивті түрде игеріле бастайды, осының 
салдарынан жердің беті айқы-шұйқы жыртылып, оның экологиясы бұзылады. 

жүктеу 1,33 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: