Лекция конспектісі кредит саны -3 Шымкент-2019ж Құрастырған: к б.ғ. доцент Есқараев. Н. М

Бақылау сұрақтары: 
1. Қазақстанның жанармай – энергетикалық ресурстары. 
2. Жер қойнауының байлықтарын қорғау және тиімді пайдалану принциптері 
Ұсынылған әдебиеттер
1.Голубаев Г.Н. Геоэкология. Учебник для студентов 
высшых учебных заведений.М.: Изд. ГЕОС, 1999 
2.Милианова Е.В.,Рябчиков А.М. Использование природных 
ресурсов и охрана природы.М., 1986 
3.Родзевич Н.Н., Пащканг К.В. Охрана преобразование 
природы.М.,1979
4.Чикаркин А.В. Геоэкология Казахстана. Алматы, 1995
Лекция №13 
 
 
 
Тақырыбы:
Су ресурстары және оларды тиімді пайдалану. 
 
 
Лекция жоспары
1.
 
Су ресурстары және оларды тиімді пайдалану. 
2.
 
Жер үсті және жер асты сулар.
 
 
Лекция мазмұны
Гидросфера-
біздің планетамыздың аса маңызды құрам бөліктерінің бірі. 
Гидросфераға күн энергиясы мен гравитациялық күштер әсерінен қозғалысқа 
түсетін және бір күйден екінші күйге өте алатын барлық су түрлері жатады. 
Гидросфера Жердің басқа элементтері атмосфера мен литосферамен тығыз 
байланысты. Жердегі басқа элементтерді атмосфера мен литосферамен
тығыз байланысты. Жердегі су үнемі қозғалыста болады. Табиғаттағы су
айналымы гидросфераның барлық бөліктерін бір-бірімен байланыстырып, 
біртұтас жабық жүйе: мұхит – атмосфера – құрлықты түзеді. Ол
гидросферамен түрлі бөліктерінің әртектілігіне байланысты өзгеріп су
алмасу процесінің белсенділігін қамтамассыз етеді. 
Су - әлемнің ең үлкен байлығы. Бірақ біздің планетамыздағы тұщы
судың қоры санаулы ғана, барлық су ресустарының 3% ғана. Таза судың 
жетіспеушілігі жер шарының көптеген аудандарындағы өткір
мәселелердің бірі болып отыр.
Жердегі су ресустары жалпы алғанда, жер бетілік немесе
континеттальды сулар, Бүкіл Әлемдік мұхит сулары және жер астылық
сулар болып үш топқа бөлінеді. жер бетілік, не континентальды суларға - 
өзен, көл, жабық теңіздер, батпақтат, атмосфералық жауын-шашын сулары, 

мұздықтар суы, Бүкіл Әлемдік мұхитқа мұхиттар мен оларға құятын
теңіздер, ал жер астылық суларға топырақ ылғалдары, жер астылық грунт
сулары жатады. 
Судың химиялық құрамы бір-біріне байланыссыз екі фактордың – 
тарихи-табиғи және геологиялық жағдайлар мен антропогендік
факторлардың әсерінен қалыптасады. 
Судың химиялық құрамының түрліше болуы себепті оларды
минералдау дәрежесіне байланысты төмендегіше классификациялауға
болады (1г/л): 
тұщы су ---------------------------- 1ге дейін 
тұздылау ---------------------------- 1-25 
тұзды ----------------------------- 26-50 
ащы ----------------------------- 50 
Жер бетіндегі тұщы су қорының 97% Антарктида, Гренландия, 
полюстер мен таудағы мұздықтардың үлесіне тиеді. Егер осы мұздықтар
Жердің бетіне юірдей етіп бөлсе, онда ол қалыңдығы 53 м қабат түзген
болар еді. Бірақ осындай тұщы су қорын пайдалану әлі күнге мүмкін
болмай отыр. 
Құрлықтың бар болғаны шамамен 3% көлдер мен өзендер алып
жатыр. Сондықтан да тұщы судың жетіспеушілігі түсінікті жағдай деуге 
болады. 
Климат деген түсінікті Ертедегі Греция оқымыстылары енгізді. Грек
тілінен аударғанда климат деген «наклон» деген сөз. Шын мәнінде, 
климатқа әсер ететін негізгі фактор жер бетінің жарықталыну жағдайы. 
Бұл жағдайлар жердің барлық нүктелеріндегі белгілі уақыт, не жыл
бойынша факторлардың, оның ішінді ағыстардың бағыттары орташаланған
көрсеткіштерінің жиынтықтары. 
Климаттық барлық параметрлердің ішінде тірі организмдердің
дамуы үшін ең маңызды роль атқаратын температура, себебі, биологиялық
процестер бар болған 0 ден 50
0
С қадейінгі аз диапазанға ғана қалыпты
өтеді. Климаттық температуралық режиміндегі болатын біршама
өзгерістердің өзі флора мен фаунаға елеулі өзгерістер әкеледі. 
Криосфера (қар, мұз, мәңгілік мұз аймақтары)- климаттық жүйенің
компоненті болып, шағылдыру қабілеті (альбедо) жоғары, жылу өткізгіштері
төмен. Жаңа жауған қар түскен күн сәулесінің 90% шағылдырады. Қар
мен мұздар планета бетіне «жапсырылған» айна сынықтары тәрізді. 
Мұздардың 90% Антарктидада, бірақ планетадағы мұздардың негізгі
массасы теңіздердің мұзы мен қар түрінде болады. Солтүстік жарты
шарда Солтүстік мұзды мұхиты акваториясында мұз жазда 8 млн км
2
, ал 
қыста 18 млн км
2
созылып, көлемі Австралияның көлемімен 2 есе көп
көлем алады. Оңтүстік жарты шарда Антарктида маңында қыстыгүні мұз 
20млн км
2
алады. 

жүктеу 1,33 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: