4 дәріс. Электрстанцияның бу циклының параметрі
Дәрістік сабақтың мазмұны
1 Жылулық үнемдеу циклының бастапқы параметрінің әсері.
2 Қыздырылған бу циклының аралық қыздыруы.
3 Қаныққан будағы бутурбиналарының қондырғыларының аралық қыздырудың бастапқы параметрлері мен қысымы.
4 Жылулық үнемдеу қондырғысының соңғы қысымы әсері.
Заманауи энергетика орталандырылған электрэнергияны өндіріп шығаруға негізделген. Электрлік тоғының генераторлары электр станцияларында орнатылады, көбінесе бу турбиналарымен келтіріледі. Біздің еліміздегі жылулық және атомдық электрэнергиясының қолданылатын бу турбиналары 83-85 % құрайды.
Энергетикада жылулық турбинадан басқа газдыны қолданғанымен, ол бу турбиналарын энергетикадан шығарып жібере алмады. Газды турбиналар жыл мезгілінде шық кезінде ғана жұмыс істеуде ғана кең таралды. Олар өнделетін электрэнергияның 12 %-ын ғана алмастырады.
Будың ұлғаюы мен бу ағынының тездету турбиналары қозғалмайтын соплода жұмыс істейді, оны активті турбина деп атап кетті.
Активті бірсатылы турбинаны құрғанда бірнеше қиын сұрақтар туындады. Кеңейту соплосы ауыстырылды, қазір ол Лаваль соплосы деп аталады, онда өте үлкен сатылы кеңею буын қабылдап, жоғары және дыбыс жылдамдығынан жоғары жылдамдыққа ие болады. Лаваль озінің турбиналарына диск конструкциясын ойлап тапты, онда үлкен аумақты жылдамдықта (350 м/с) жұмыс істеуге болады. Сонымен бірсатылы бу турбиналары айналу жиілігі (640 1/с дейін) жететін болды. Бұл ашылу иілгіш валды ойлап табуға әкелді, онда жұмыс істеу жиілігі бұрынғыдан да жоғары болды.
Бірсатылы активті турбиналарға жаңадан көптеген құрылыстық саймандардың ауыстырылуымен үнемділік аса көп алға жылжыған жоқ. Және де бағыттаушы валда жиілікті төмендету үшін ауыстырылған редукторлы берілісін пайдалану бүкіл жүйені баяулатты. Сондықтан бірсатылы Лаваль турбинасы басында кең ауқымды таралғанымен, кейін басқа да түрлі турбиналарға жол берді.
1884 жылы Парсонмен ұсынылған бу турбинасы Лаваль турбинасынан өзгеше болды; онда будың кеңеюі бір сопло тобында емес, қозғалмайтын соплоларға және айналатын жұмысшы қалақшалармен бекітілген бірінен кейін бірі орналасқан тобында кеңейді (6 - сурет).
Сопло қалақшалары турбина корпусының қозғалмайтын бөлігіне бекітілген, ал жұмысшы қалақшалар барабанда қатарлай орналастырылады. Турбинаның әр бір сатысында бөлінетін жылудың бір мөлшері өнделеді.
6 – сурет Көпсатылы реактивті турбина
Яғни әр бір сатыда кіші жылдамдықпен жұмыс істеуге мүмкіншілік пайда болды, себебі Лаваль бу турбинасында ондайға қол жеткізу мүмкіншілігі жоқ еді. Және де Парсос турбинасы сатысында будың кеңеюі тек сопло күйінде емес, сонымен қатар жұмысшы торда да жүзеге асырылады.
Будың кеңеюі мен бу ағынының тездетуі сопло каналы мен жұмысшы қалақшаларда бірдей жұмыс істегені үшін реактивті саты деген ат алды. Яғни 6-сутретте көрсетілген турбина көпсатылы реактивті бу турбинасының түрі болып келеді.
7 – сурет
Активті бу турбинасының дамуы будың кеңеюі бір емес кезектесіп орналасқан бірнеше сатылы болып өзгерді. Бұл турбиналарда дискілер далдамен бөлінген жалпы валда бекітілген, оларды диафрагм деп атады, онда қозғалмайтын соплолы қалақшалар орналасқан. Әр бір осындай сатыда аздап будың кеңею процесі жүреді.
Қазіргі кезде будың кеңеюіне және энергияны түрлендіруге байланысты активті және реактивті сатылар арасында айырмашылық теңесті, бірақ конструкциялық тұрғыдан әлі де айырмашылық бар.
Турбина валы осінің бағытымен қозғалатын будың осітік турбинасымен қоса конструкцияға радиалды турбина құрылды, онда бу турбина осіне перпендикуляр бағытта қозғалады. Соңғылардың ішінде ең қызықтысы ретінде 1912 жылы Швецияда Юнгстрем ағайындардың ұсынған радиалды турбинасы болып табылады. Турбинаның принципиалды сызбасы 7 суретте көрсетілген.
Өзін өзі тексеру сұрақтары
1 Қайнап кеткен будың бастапқы температурасы жылулық үнемдеу циклына қалай әсер етеді?
2 Бастапқы қысым жылулық үнемдеуге қалай әсер етеді?
3 Аралық қыздыру жылулық үнемдеуге қалай әсер етеді?
4 Соңғы қысым жылулық үнемдеу циклына қалай әсер етеді?
Ұсынылған әдебиеттер
1 Стерман Л.С. Тепловые и атомные электростанции – М.: МЭИ, 2000. – 395с.
2 Теплоэнергетика и теплотехника: Тепловые и атомные электрические станции: Справочник. Под общ. ред. чл.-корр. РАН Клименко А.В. и проф. Зорина В.М. – М.: Издательство МЭИ, 1999. – 522 с.
3 Рыжкин В. Я. Тепловые электрические станции. / Под ред. В. Я. Гиршфельда. – 3-е изд., перераб. и доп. – М.: Энергоатомиздат, 1987. – 328 с.
4 Маргулова Т.X. Атомные электрические станции. – М.: Высшая школа, 1984.
Достарыңызбен бөлісу: | 
