Көрсеткіштер
|
Көрсеткіш мәні
|
Майларды пайдалану көрсеткіштерімен байланысы
|
Тұтқырлығы
|
Сұйықтықтың қозғалатын ортада ішкі молекулалық өзара әрекеттестікке негізделген қозғалысқа қарсылық көрсету қасиетін көрсететін көрсеткіш.
Динамикалық тұтқырлығы - сұйықтықтың ағысқа қарсы өлшемі. Ротациялық вискозиметрлерде анықталады немесе сол температурада сұйықтықтың кинематикалық тұтқырлығының (v) және оның тығыздығының (р) туындысы ретінде есептеледі. Паскаль-секундтарда (Па ос) немесе пуаздарда (П) көрсетіледі; 1 П=0,1 Паос.
Кинематикалық тұтқырлығы (v) — гравитациялық күштер әсерінен ағысқа сұйықтықтың кедергісінің өлшемі. Анықтау капиллярлы вискозиметрлермен жүргізіледі. 1 сСт = 1 мм2 / с = 10-6м2 / с.
Шартты тұтқырлығы (ВУ) — Энглер типті вискозиметрден берілген температура кезінде дистилденген судың өту уақытына сыналатын сұйықтықтың белгілі бір мөлшерінің өту уақытының қатынасы. Шартты бірліктері (ВУ).
|
Машиналар мен механизмдердің іске қосу және пайдалану сипаттамаларын анықтайтын маңызды көрсеткіш. Үйкеліс тораптарында майлайтын майлар араластыруға және ішкі үйкелісті еңсеруге энергияның аз шығынын қамтамасыз ету үшін жеткілікті төмен тұтқырлыққа ие болуы тиіс, майлайтын жүйе бойынша (әсіресе төмен температура кезінде) сорапмен майды кедергісіз айдау. Сонымен қатар, олар қалыпты тозуды іске асыруға және үйкеліс беттерінің зақымдануының болмауына кепілдік беретін майлаумен үйкеліс режимін қамтамасыз ету үшін жеткілікті жоғары тұтқырлығы, сондай-ақ тығыздау арқылы ағудың төмен деңгейі (әсіресе жоғары температураларда) болуы тиіс. Тұтқырлығы майдың құрамына, сондай-ақ температураға, қысымға, жылжу жылдамды-ғына және үйкеліс торабында майдың жұмыс уақытына байланысты. Температураның ұлғаюымен майлардың тұтқыр-лығы азаяды, ал қысымның жоғарылауымен артады. Май-лардың құрамында тозуға қарсы, антифрикциялық, қою-ландыратын және т.б. қоспа-ларды пайдаланудың өсуіне байланысты негізгі көрсеткіш ретінде тұтқырлықтың мәні (классикалық әдістермен анықталатын), үйкеліс түйін-дерін майлау режимін сипат-тайтын, біртіндеп төмендейді. Сондықтан соңғы жылдары динамикалық тұтқырлықты бағалау үшін суық іске қосудың (Cold Cranking), төмен температураларда (Pumping) және жоғары температурада және жоғары жылжу жылдам-дығы кезінде (HT/HS) динами-калық тұтқырлықта арнайы қондырғыларда анықталатын сорудың (HT / HS) ерекше көрсеткіштері кеңінен қолданылады.
|
Күлділігі
|
Жұмыс істемейтін майлар құрамындағы күл түзуші компоненттердің (негізгі орта металы бар қоспалар) және қоспалардың болуын көрсететін көрсеткіш. % массамен көрінеді.
|
Күлдің негізгі пайда болу көзі құрамында металл бар қоспалар болып табылады,сондықтан "күлді-лік" және "сульфаттық күлділік" көрсеткіштері көбінесе олардың тауарлық майларда болуын бағалау үшін пайдаланылады. Сонымен қатар, үйкеліс тораптарындағы температура әсерінен үйкеліс бөлшектерінде түзуге қабілетті күлдің (әдетте, металл сульфаттары) пайда болуы мүмкін, бұл үйкеліс торапта-рының тозуға төзімділігінің айтарлықтай төмендеуіне және машиналар мен механизм-дердің басқа да пайдалану сипаттамаларының төмендеуіне әкелуі мүмкін. Сондықтан майлау майлары-ның кейбір түрлерінде осы көрсеткіштің қаныққан мәндері регламенттеледі.
|
Сульфатты күлділігі
|
Құрамында металл бар қоспалардің (оның ішінде барий, кальций, магний, мырыш, калий, натрий, Қалайы, сондай-ақ қарапайым күкірт, фосфор, хлор бар) құрамын көрсететін көрсеткіш. % Массамен көрінеді.
|
Тұтқырлық индексі
|
Температураға байланысты тұтқырлықтың өзгеру дәрежесін сипаттайтын салыстырмалы өлшемсіз шама; 40 және 100°С кезінде кинематикалық тұтқырлықтың мәндеріне байланысты кестелер мен номограммалар бойынша есептеледі
|
Тұтқырлық индексі бойынша (ИВ) май төмен индексті (және В < 80), орташа индексті (және В = 80-90), жоғары индексті (және В = 90-100 және одан жоғары) бөлінеді. Тұтқырлық индексі жоғары болса, май сапасы жақсы, соғұрлым тұтқырлық температураның өзгеруіне байланысты. Мұнай (минералды) базалық майлар-дың көпшілігінде тұтқырлық индексі 0 - ден 100-ге дейін, ал қоюланған барлық маусымдық майлар-100-ден астам.
|
Булану
|
Майлардың жұмысы кезінде булану шығынын көрсететін көрсеткіш. % -бен өлщенеді
|
Негізгі майлардың фракциялық құрамына байланысты. Булану төмен болған сайын, жоғалту аз, қоюлану дәрежесі және майларды пайдалану кезінде шөгінділердің пайда болуына бейімділігі.
|
Қышқылдық сан
|
Сыналатын майдың 1г құрамындағы барлық қышқыл компоненттерді бейтараптандыруға жұмсалатын мг КОН мөлшерін көрсететін майлардың коррозиялық және қорғау қабілетінің көрсеткіші. Мг КОН/г көрсетіледі.
|
Болаттан және әсіресе түсті металдар қорытпаларынан жасалған бөлшектер қышқыл өнімдермен химиялық өзара әрекеттескен кезде коррозияға ұшырайды. Тотығу нәтиже-сінде сақтау және пайдалану процесінде қышқыл саны өсуде, ал майлардың корро-зиялық агрессивтілігі артады.
|
Кокстелу
|
Майдың кокстелуге бейімділігін көрсететін көрсеткіш. % массамен көрінеді.
|
Көрсеткіш, негізінен, майларды тазарту дәрежесін бақылау үшін қолданылады.
|
Таттануы (коррозиясы)
|
Майдың таттануы (коррозиясы) агрессивтілігінің дәрежесін көрсететін көрсеткіш
|
Базалық майлардың құрамына және пайдаланылатын қоспа-лардың түріне байланысты. Тозу процесінде майдың корро-зиялық өсуі.
|
Белсенді элементтердің массалық үлесі
|
Майлардағы қоспа мөлшерін көрсететін көрсеткіш.
|
Майларды өндіру және сақтау кезінде майлардың сапасын бақылау үшін, сондай-ақ пайдалану процесінде қоспа-лардың іске қосылу дәрежесін бағалау үшін қолданы-лады. Соңғы жылдары пайдаланыл-ған газдардың каталитикалық бейтараптан-дырғыштарымен жабдықталған қозғалтқыштарда майларды пайдалану мүмкін-дігін бағалау үшін де пайдаланылады.
|
Судың массалық үлесі
|
Араластырылған судың майдағы құрамын көрсететін көрсеткіш
|
Майға су түскен кезде майдың сүзілуін қиындататын төмен температуралы шөгінділер түзіледі, бұл майдың үйкеліс бөлшектеріне берілуін нашар-латады және үйкеліс торап-тарының қалыпты жұмысын бұзады. Төмен температура-ларда, пайда болатын мұз кристалдары автомобильдің тораптары мен агрегаттары жұмысының бастапқы кезең-інде майдың майлау жүйесі бойынша айдалуын қиында-тады. Судың түсуі майдың тотығуын тудыруы мүмкін.
|
Механикалық қоспалардың массалық үлесі
|
Майдың бөтен бөлшектермен және өлшенген күйдегі ластануын көрсететін көрсеткіш.
|
Бөгде бөлшектер (шаң, құм және т.б.) өндіру, тасымалдау /немесе сақтау кезінде майға түсуі мүмкін. Пайдалану кезінде майлардың майда ерімейтін шайырлы-көміртекті заттармен, тозу өнімдерімен және т.б. ластануы мүмкін.
|
Механикалық тұрақтылық
|
Барлық маусымдық (қоюлатылған) майдың тұтқыр қабатты полимерлік қоспалардың механикалық деструкциясына қарсы тұру қабілеті. Мм2/с немесе % - да көрсетіледі.
|
Полимердің молекулаларының деструкциясы (бұзылуы) нәтижесінде тұтқырлықтың азаюы майлау режимінің өзгеруіне, үйкеліс беттерінің зақымдану процестерінің пайда болуына, сондай-ақ майлау жүйелерінен майлардың ағып кетуінің артуына алып келуі мүмкін.
|
Жуғыш қасиеттері
|
Қоспалары бар мотор майларының жуу қасиеттерінің деңгейін көрсететін көрсеткіш. 0-ден 6-ға дейінгі баллмен көрсетіледі.
|
Майлардың жуу-диспергиялық қабілеті жоғары болған сайын, майлардың ерімейтін тотығу өнімдері және отынның толық жанбауы соғұрлым жұмыс істеп тұрған майда ұсталынуы мүмкін, соғұрлым лак тәрізді шөгінділер мен күйіктер ыстық бөлшектерде пайда болады, соғұрлым қозғалтқыштың рұқ-сат етілген жұмыс температура-сы (жылдамдату дәрежесі) жоғары болуы мүмкін.
|
Жуғыш потенциал
|
Жуғыш қоспаның тотығуы немесе күйе өнімдерімен ластануы нәтижесінде майда пайда болған бөлшектердің жоғары дисперсиялығын қамтамасыз ету қабілетін сипаттайтын көрсеткіш.
|
Тығыздығы
|
Физикалық константа, көлем бірлігінің массасы. Кг / м3, г / см3 түрінде көрсетіледі.
|
Негізгі майлардың фракциялық құрамына байланысты. Негі-зінен майларды өндіру және сақтау кезінде сапаны бақылау үшін қолданылады. Сондай-ақ тұтынушыға майларды жіберу кезінде көлемді бірліктерді жаппай қайта есептеу үшін қолданылады.
|
Майдың көбіктенуге бейімділігі
|
майлардың айдалу көрсеткіші.
|
Көбіктену машиналар мен механизмдердің агрегаттары мен тораптарын майлау жүйе-лерінің қалыпты жұмысын бұ-зады. Майлардың қасиеттеріне және майлау жүйелерінің пайдалану сипаттамаларына байланысты (температура, қысым, айналым жиілігі, араластыру жылдамдығы).
|
Резеңке тығыздағыштармен үйлесімділік
|
майдың резеңке немесе резеңке бұйымдармен өзара әрекеттесуінің болуын көрсететін көрсеткіш.
|
Майдың тығыздау материалдарымен өзара әрекеттесуі тығыздау пішінінің, өлшемінің, беріктігінің және иілгіштігінің өзгеруіне және олардың істен шығуына әкеп соқтыруы мүмкін.
|
Шөгінді түзудің индукциялық кезеңі бойынша тұрақтылық (ИПО)
|
мотор майларының тотығудың ең көп уақытын көрсететін шөгінділерге бейімділік көрсеткіші, сынақ жағдайында тотыққан майда түзілетін шөгіндінің салмақтық үлесі 0,5% - дан аспайды.
|
Қозғалтқышта майдың ұзақ уақыт жұмыс істеу кезінде антиоксидті қоспалардың бірте-бірте сарқылуы орын алады. Бұл майдың тотығу жылдамды-ғының артуына және онда ерімейтін тотығу өнімдерінің (жауын-шашын) жиналуына әкеледі.
|
Тазалық дәрежесі
|
майлау майларының және қоспалардің тазалық дәрежесін көрсететін көрсеткіш. 100 г майға немесе қоспаға мг көрсетіледі.
|
Көрсеткіш, ең алдымен, май-ларды тазарту дәрежесін және олардың пайдалану қасиеттерін арттыру үшін майға енгізілетін қоспалардің сапасын бақылау үшін қолданылады.
|
Тұтану температурасы
|
Стандартта белгіленген жағдайларда қыздырылатын өнімнің буы қоршаған ауамен оған жалын әкелген кезде кебетін қоспаны құрайтын ең аз температураны көрсететін көрсеткіш.
|
Майлардың фракциялық құра-мына байланысты және оларда жеңіл қайнайтын фракциялар-дың болуын сипаттайды. Майлардың булану көрсеткіш-терімен жанама байланысты. Майларды өндіру және сақтау кезінде сапаны бақылау үшін де қолданылады. Майлардың өрт қауіптілігін де сипаттайды.
|
Қату температурасы
|
мұнай өнімінің қозғалуын Жоғалтатын температураны көрсететін көрсеткіш.
|
Май көлемінде температураның төмендеуі кезінде парафиндер-дің кристалдануы мүмкін, бұл тұтқырлықтың едәуір артуына әкеледі.
|
Термототықтырғыш тұрақтылық
|
лак түзілуін азайтатын бөлшектерде лак шөгінділерінің пайда болуына майлау майларының бейімділігін және қоспалардың тиімділігін шартты бағалау үшін қызмет ететін көрсеткіш.
|
Майдың жұмыс істеу процесінде жоғары температу-раларда металдардың каталити-калық әсерімен және ауа оттегінің белсенді әсерімен үйлескен кезде ерімейтін зат-тардың пайда болуымен және олардың қызған бөлшектерде тұндыруымен майлардың тоты-ғуы жүреді. Бұл ретте майлардың пайдалану сипатам-алары нашарлайды: тұтқырығы, қышқыл саны, коррозиялық жоғарылайды, үйкеліске қарсы қасиеттері нашарлайды.
|
Трибологиялық қасиеттері
|
тозуға қарсы, тозуға қарсы және май майларының антифрикциялық қасиеттерін сипаттайтын көрсеткіштер кешені.
|
Тозуға қарсы, тозуға қарсы және антифрикциялық қоспа-лардың майларында болуы мен тиімділігін сипаттайды. Май-ларды өндіру және сақтау кезінде олардың сапасын бағалау үшін пайдаланылады.
|
ЦНТ бойынша түс
|
салыстыру шкаласы бойынша мұнай өнімінің түсін көрсететін көрсеткіш. 0,5-тен 8-ге дейінгі шартты бірліктерде көрсетіледі.
|
Негізгі майларды тазарту сапасы мен тереңдігін сипаттайды. Майлар-ды өндіру және сақтау кезінде тауарлық көрсеткіш ретінде қолданылады.
|
Сілтілік сан
|
сыналатын майдың 1 г-дағы барлық сілтілік компоненттерінің құрамына баламалы мг КОН-да көрсетілген сілтілік мөлшерін көрсететін майлардың шөгінділерге бейімділік көрсеткіші.
|
Сілтілік сымның ұлғаюымен, майдың тотығуы кезінде түзіле-тін тотығу-агрессивті қышқыл өнімдерді бейтараптандыру қабілеті жоғарылайды. Қышқыл өнімдерді бейтараптандыруға шықпаған артық сілтілік майдың тозуға қарсы және диареяға қарсы қасиеттеріне теріс әсер етеді.
|
МЕМСТ, МЕМСТ Р, ASTM, EN, DIN, IP, CEC және ISO стандарттарына сәйкес физика-химиялық сипаттамаларды бағалаудың зертханалық әдістерінің үлгі сәйкестігі туралы деректер 2-ші кестеде келтірілген.
Кесте 2 – Майлау майларының физика-химиялық қасиеттерін бағалаудың стандартты әдістері
Майларды тақталық сынау нақты тораптың немесе агрегаттың жұмыс жағдайын модельдейтін қондырғыларда жүргізіледі. Кейбір жағдайларда сынаудың нақты нәтижелерін алу үшін нақты машиналар мен механизмдердің тораптары мен агрегаттарының тақталары пайдаланылады. Пайдалану сынақтары нақты машиналар мен механизмдерде жүргізіледі. Бұл сынаулардың әдеттегі пайдаланудан негізгі айырмашылығы-тәжірибелі май құйылған тораптар мен агрегаттардың жұмысы (қосалқы бөлшектердің шығыны, жөндеу саны, май шығыны) ерекше бақылауда болатын. Мұндай сынақтарға бірнеше оннан бірнеше жүздеген техника бірлігі қатыса алады, ал сынақ мерзімі бірнеше жылға жетеді.
