Кәсіпорынның жылдық жиынтық табысының салық салуды есепке алу және талдау Кіріспе Зерттеу тақырыбының өзектілігі

- кәсіпорынның операциондық қызметіне қатысы бар барлық обьектілер аудитін жүзеге асыру;

- аудиттің формаларын және әдістерін анықтау;

- кәсіпорынның әрбір қызметкерінен бухгалтерлік есепті жүргізуді қамтамсыз ететін ішкі құжаттарды толтыру тәртібін сақтауды талап ету;

- құрылымдық бөлімше басшыларынан тексеру барысында туындағын сұрақтар бойынша құжаттар, куәләндырған құжат көшірмесін, анықтама, ауызша немесе жазбаша түсініктемені талап ету;

- аудитті жүргізу үшін қажетті барлық ресурстарды қолдану;

- бухгалтерлік есепте шаруашылық операциялардың көрсетілуінің дұрыстығын және олардың қаржы, статистика, салықтық есеп берудіің көрсеткіштерімен сәйкетігін тексеру;

- аудиторлық тексеру нәтижесі бойынша есептер және ұсыныстар дайындау;

5. 
   Қызметтің (бөлім) жауапкершілігі
   

5.2 Бөлімнің басқа мамандарының жауапкершілік деңгейі олардың лауазымдық нұсқауы бойынша бекітіледі.

1. 
   Нақты қолданыстағы ереже оны бекіту сәтінен бастап өз күшіне енеді және орындалу үшін міндетті болып саналады.
   

1) Аудит саласында жұмыс істеу тәжірибесі бар лицензияланған бас аудитормен қамтылуы тиіс. Ол тексеруден өтетін бөліктердің жоспар-графигін, аудит бағдарламасын жасайды, ішкі аудит қызметінің мамандарымен жасалынған аудиторлық тексерулер нәтижелері бойынша алдын-ала құрастырылған есепті талдайды, ішкі аудит қызметінің атқарған жұмысы туралы есепті құрастырады, анықталған қателер мен ауытқуларды жөндеу барысын қадағалайды.

2) Салық аудиті бойынша маман – СІРА, САР сертификатттары бар тәжірибелі бухгалтермен қамтылуы тиіс. Оның негізгі мақсаты - салықтың есептелуі мен есептеудің және төленудің дұрыстығын анықтау, салықтық есеп берудіің шынайылылығын тексеру болып табылады. Салықтық міндеттемелер аудиті аяқталғаннан кейін, салық аудиті бойынша маман аудиторлық тексерулер нәтижесі бойынша анықталған қателер мен ауытқулар көрініс табатын алдын ала есеп беруді құрастырады.

3) Бухгалтерлік есеп бойынша аудит маман - СІРА, САР сертификатттары бар тәжірибелі бухгалтермен қамтылуы тиіс. Бухгалтерлік есептің шоттары мен регистрінде көрініс табатын операциялардың аудитін іске асырады. Бұл маман бухгалтерлік екі жақты жазу аудиті аяқталғаннан кейін, аудиторлық тексерулер нәтижесі бойынша анықталған қателер мен бекітілген нормалардан ауытқулар көрініс табатын алдын ала есеп беруді құрастырады.

4) Аудит бойынша маманы - кәсіпорынның құжат айналымына қойылатын талаптар мен ережелерді білетін тәжірибелі бухгалтермен қамтылуы тиіс. Құжаттың құрастырылуының дұрыстығы мен толықтылығын, олардың қабылданған және ұсынылған құжаттар регистрінде тіркелуінің дұрыстығын тексереді.

Жоғарыда көрсетілген ішкі аудит қызметі мамандарының әрқайсысы келесі мәселелерді толықтай білуі тиіс:

• 
  кәсіпорынның есеп саясатын;
  
• 
  бухгалтерлік есепті жүргізудің негізгі қағидалары мен әдістерін;
  
• 
  бухгалтерлік есепті жүргізуші жауапты тұлғаларын, бөлім құрылымын;
  
• 
  есеп берудің дайындығына жауап беретін тұлғаларды;
  
• 
  шаруашылық операциялардың бухгалтерлік есеп регистрінде көрсетілу тәртібін;
  
• 
  бухгалтерлік есеп мәліметтері негізінде кезеңнің қаржы есептілгін дайындау тәртібін;
  
• 
  бухгалтерлік есеп мәліметтері негізінде кезеңнің статистикалық есеп беруті дайындау тәртібін;
  
• 
  салық есебі мәліметтері негізінде кезеңнің салық есептілгін дайындау тәртібін;
  
• 
  кәсіпорынның бухгалтерлік есебін жүргізу үшін және есеп берудерді дайындау үшін қолданылатын бағдарламалық қамтылуын.
  

1. 
   аудиторлық топтағы аудиторлардың санын және біліктілігін;
   
2. 
   аудиторларды біліктілігі мен лауазымдық деңгейіне қарай нақты аудит участоктары бойынша бөлу;
   
3. 
   барлық топ мүшелерін олардың негізгі міндеттері мен жалпы аудит жоспарымен таныстыру;
   
4. 
   аудиторлық топ басшысының жоспардың орындалуын, топ мүшелерінің жұмыс сапасын, жұмыс құжаттары мен аудит нәтижесін рәсімдеу құжаттарын жүргізілуін бақылау;
   
5. 
   белгілі бір фактіні бағалау жөнінде топтың мүшесі мен топ басшысы арасындағы әр түрлі көзқарас туындаған жағдайда ерекше пікірді құжат түрінде рәсімдеу;
   

Біздің ойымызша, ішкі аудиттің негізгі элементтері мыналар:

1. 
   Ішкі аудит бағдарламасы мен жоспар-кестесін дайындау;
   
2. 
   Салықтық есеп берудіің ішкі аудитін сегмент бойынша жүргізу;
   
3. 
   Аудит нәтижелерін жүйелендіру және талдау;
   
4. 
   Аудиторлық тексерудің нәтижелері бойынша есеп беруді дайындау.
   

Төртінші, қорытынды кезеңде, ішкі аудиторлар жүргізілген аудиторлық тексеру туралы алдын ала және қорытынды есеп беруді дайындайды. Бас аудитор жүйеге келтірілген ауытқулар мен сәйкессіздікті толық көлемде ашып және осы кемшіліктерді жою жолдарын көрсетілген алдын ала есеп беруді дайындайды. Ішкі аудит бөлімі дайындаған қорытынды есеп беруде анықталған ауытқулар мен сәйкессіздіктердің жойылуын бақылай отырып, ішкі аудиттің біткенін айқындайды. Ішкі аудиттің жоспар-кестесін жүзеге асыру үшін салықтық есеп берудіің ішкі аудитінің әрбір сферасы мен сегменті бойынша аудит бағдарламасын құру қажет. Бағдарлама ішкі аудит бөлімі мамандарымен жүргізілетін салықтық есеп берудіің ішкі аудитіне арналған нақты айқындалған нұскаудан (инструкциядан) тұрады. Біз мынадай салық түрлері бойынша ішкі аудитті жүргізу үшін тест сұрақтарын ұсынамыз: корпоративтікк табыс салығы (10-кесте), қосылған құн салығы (11-кесте). Біз ұсынған салықты тексерудің процедуралары салық түрлерінің тест сұрақтарының ауқымына негізделген ішкі аудиттің мақсатына кезең-кезеңімен жетуді қамтамасыз етеді.

Аудиторлық процедуралар жүргізу үшін келесі аудиторлық дәлелдемелер қарастырылады: ұйымдастырушылық-басқару құжаттары – кәсіпорын жарғысы, филиалдары туралы ережелер, кәсіпорынның салық салу мақсатындағы есеп саясаты, кәсіпорында қолданылатын шоттар жоспары, белгіленген құжат айналымының тәртібі және есеп ақпараттарын өңдеу, кәсіпорынның есептілігін құру; есеп беру – кәсіпорынның салық және қаржы есептілігі; растайтын ақпарат – жауапты жұмысшыларды жазбаша бекіту, ішкі аудит бөлімі дайындаған құжаттары, салық органдары құрған салықтық тексеру актілері, салық және қаржы есептілігінің шынайылығын растайтын (келісімшарттар, үшінші жақпен расталған алғашқы құжаттар) бухгалтерлік есеп құжаттары. Кәсіпорынның салықтық есеп беруді аудиторлық тексерудің тиімділігі кәсіпорын ішкі аудитінің жұмыс-кестесінің жоспарына байланысты болады. Жоспардың жұмыс кестесін құрастыру барысында ішкі аудит бөлімі тексеруге, ал қажет болған жағдайда, ішкі аудиттің кел-келген салық кезеңіндегі объектілері мен сегменттерін қайта тексеруге мүмкіндігі бар, басқа сөзбен айтқанда, бас аудитор салықтық жыл басындағы бекітілген жоспарды керек кезде түзейді. Тексерудің мұндай амалы кәсіпорын салықтық есеп беруді шынайы құрудағы ішкі аудит қызметінің маңызын ұлғайтады. Ауытқулар мен сәйкессіздіктерді нақты анықтау үшін, ішкі аудит жүргізу барысында КТС бойынша жиі кездесетін қателерді қарастырайық:

1. 
   контрагенттерді бұрыс анықтау;
   
2. 
   келісім – шарттарды, операция келісімдерін бұрыс рәсімдеу;
   
3. 
   КТС- ті есептеуде қолданылатын әдістің ҚР-ның Салық кодексіне сәйкес келмеуі;
   
4. 
   жалпы жиынтық табысты бұрыс жасау;
   
5. 
   КТС-ті есептеу үшін салық базасын құрайтын табыстар мен шегерімдер есебінің толық еместігі;
   
6. 
   табысты табуға тікелей байланыссыз шегерімдер қатарына қосу;
   
7. 
   дәлелденбеген алғашқы құжаттарды қолдану есебінен салық базасынын кемуі;
   
8. 
   бұрыс салық мөлшерлемесын қолдану;
   
9. 
   кейінге қалдырылған салықтық активтер мен міндеттемелердің бухгалтерлік есеп шоттарында көрініс таппауы;
   
10. 
    активтер мен міндеттемелердің салықтық базаларын анықтаудағы қателер;
    
11. 
    уақытша айырмаларды есептеудегі қателер;
    
12. 
    кейінге қалдырылған салық міндеттемелері мен талаптарын заңсыз есепке алу;
    
13. 
    кейінге қалдырылған міндеттемелер мен талаптарды бағалау үшін мөлшерлемеларды бұрыс қолдану;
    
14. 
    салықтық талаптарды қолдану мүмкіндігін бағалау барысындағы, салық стратегиясының дұрыс емес бағалануы;
    
15. 
    қолдану мүмкіндігі төмен кейінге қалдырылған салықтық активтерге қатысты қорлардың қалыптастырылмауы;
    
16. 
    қаржылық есеп беруде салықтық активтер мен міндеттемелерді бұрыс ашу;
    
17. 
    ХҚЕС қағидаларына сәйкес дайындалған қаржылық есеп беруде кейінге қалдырылған салықтық міндеттемелер мен талаптардың ашылмауы;
    
18. 
    түсіндірме ескертулерінде ХҚЕС-ке сәйкес ашылуға тиісті мәліметтердің ашылмауы.
    

11-кесте. ҚҚС- ның ішкі аудиті үшін тест сұрақтары

ҚҚС бойынша ішкі аудит жүргізу барысында, кездесетін әдеттегі қателер келесідей:

1. 
   қайтарымсыз түрде көрсетілген қызметтерден ҚҚС есептемеу;
   
2. 
   ҚҚС бойынша есеп сомасын анықтау құқықтарының болмауы;
   
3. 
   есептелетін және есепке алынған сомаларды негіздейтін алғашқы құжаттарды бұрыс рәсімдеу
   
4. 
   нөлдік мөлшерлеме бойынша салық салынатын ҚҚС сомасын бұрыс анықтау;
   
5. 
   ҚҚС бойынша салықтық есеп беруді бұрыс жасау;
   
6. 
   кәсіпорынның салық есебі шоттарында ҚҚС бойынша міндеттемелердің дұрыс көрсетілмеуі.