Күдеринова Құралай Бимолдақызы Қазақ жазуының тарихы мен теориясы

жүктеу 1,76 Mb. Pdf просмотр бет 142/236 Дата 03.10.2022 өлшемі 1,76 Mb. #39472

ы, і әріптерінің ем-лесі болса, бұл жайында А.Байтұрсынұлының мына көзқарасы жазу тарихы үшін маңызды: “Оны қалдырмастан жазамыз сөздің аяғында. Ортасында я басында ашық естілетін орында ћәм жазбасақ кемшілік болып жоқтығы еленетін орында. Мысалы: жаны – жанына ”   дейді ғалым.   Ал түбір ішінде,   сөз басында   ы - ны жазса да, жазбаса да солай оқитын орындарда, жазбағанда оқуымызға кемшілігі болмаса, оны жазуға да қажеті жоқ деп та-бады. Мысалы: қн (қын), қр (қыр), жлм (жылым), жлтр (жыл-тыр), мсқ (мысық), бірақ мсығы, қры, жлымы, жлтры. Бұл қазақ әліпбиіндегі әріптердің атауы туралы айтқан Н.Уәлиұлының мына пікірлерінде жалғасын тауып жатады: “Қазақ дауыссызда-ры әдетте жалаң түрде дыбысталмайды.., біздің аңғаруымызша, сол тоғыз түрленудің ішінен фонетикалық жағдайға неғұрлым тәуелсізі  -бы» . Қазақ тіліндегі әрбір дауыссыз дыбысты жеке дыбыстағанда қасына ы, і ( к, г – әріптерін атағанда) қосып айтамыз. Олай бол-са, Қ.Жұбанов айтқандай, бұл дауысты дыбыстарды буын, не та-сымал үшін жазамыз деген дұрыс емес, “әр ережеге өзінің әдісін шығарып алуға болады”. Бірақ ғалым  ы әрпінің бітеу буындардан қалмай жазылаты- нын ескертеді:  қарт –  қарыт, арт – арыт, жұрт – жұрыт. “Бітеу буынға  ы жазсақ, бірдей естіледі деген болып шығады”. Тегінде А.Байтұрсынұлы жазу нормаларын тиянақтағанда халықтық тілге табан тіреп отырған: «Емле – жазу үшін шығарған нәрсе, жазу – тіл үшін шығарған нәрсе. Олай болса тілді бұзып емлеге ыңғайлау емес, емлені тілге ыңғайлау керек» деген. Негізгі жол: айтылуы басқа сөздерді (мағынасы басқа бол- сын, бір болсын) басқа жазу, айтылуы бірдей сөздерді (мағнасы басқа болсын, бір болсын) бірдей жазу деп, ауызша тілмен жа- зуды мейлінше жақындатуға тырысқан. Ендеше жоғарыдағы сөздердің қазақ тілінің бұрынғы сөз сазында солай айтылуы ғажап емес. жүктеу 1,76 Mb. Достарыңызбен бөлісу:

©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз