Күдеринова Құралай Бимолдақызы Қазақ жазуының тарихы мен теориясы

жүктеу 1,76 Mb.

Pdf просмотр

бет	143/236
Дата	03.10.2022
өлшемі	1,76 Mb.
	#39472

1 ... 139 140 141 142 143 144 145 146 ... 236

8e10fd01cc60087f7a7a338573861826 (1)

Оған төмендегі пікірлерді оқып, өз қорытындыларыңызды айтыңыздар. “ о

Ерін үндесімін таңбалау туралы.
А.Байтұрсынұлы қазақ
тілі үндесімі тек екі түрлі: бірі жуан, екінші түрі жіңішке деп,
тек лингвалды сингармонизмді қазақ тілінің өзіндік ерекшелігі
екенін айқындағанын көреміз.
Оған төмендегі пікірлерді
оқып,
өз қорытындыларыңызды айтыңыздар.
“
о
– дыбысы сөздің бас буынында ғана естіледі. Басқа буын-
дарында һәм дауысты дыбыстардан соң қазақ өзгеше
у
әрпі
ыу,
іу
дыбыстарының тіркесінен тұрады дейді. “бас буыннан басқа
орында яки дауысты дыбыстан соң (о) жазылса, (ұ) қылып оқу
тиіс”.
«Алыб
демей,
алуб
десек,

келіб демей,
келүб
десек,

онда
алұу, барұу
деуге болады.

Оның үстіне
алыуды – алыс, барыуды
– барыс, келіуді – келіс
деген сөздермен алмастыруға болады.
214
215

Ендеше
у
-дың алдына
ұ,
ү
әріптерін салудың еш қисыны жоқ”.
Сонда ғалымның ойынша, дүдәмал естілген ы мен ұ дыбысы
ы
болып таңбалануы тиіс.
Бірақ сөз басында
уақыт
сөзін
ұуақыт,
уақ
сөзін
ұуақ
деп
айтылатынын ескерткен.
“ы” әрпі жазылу-жазылмауы естілуінше: естілсе жазылады,
естілмесе жазылмайды. Мәселен:
лыпа,
леп,
лепес,
лап қойды,
лаулап жанды, лоқы, лықылдап, Ленін, Лепсі
деген сөздердің ал-
дында келген “л” тап-таза “ы”-сыз естіліп тұр. Оған “ы”
жазудың керегі жоқ.
“Ылай,
ылайық,
ылаж,
ылау,
ілім,
ілік,
ылғи”
деген сөздерде “л” алдында “ы” анық естіліп тұр». Ал
күмәнданатын жердің тексеру әдісі өлең өлшеуі болады деген.
Ғалым
һ
әрпін қазақ тілінде бар дыбыстың таңбасы деген:
«Шаршағанда
–
уһ,
жақтырмағанда
түһ,
өкінгенде –
аһ
және
әһ,
үһлеу, үһлеген, аһламақ
дейміз».

Қолданылатын реті аз
болса да,

тілде бар дыбыс болған соң, жоқтығы сезіледі дейді.
Ал

жүктеу 1,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 139 140 141 142 143 144 145 146 ... 236