Координаттар жүйесі және парақтау.
Координаттар (лат. co – бірге және ordіnatus – тәртіптелген, анықталған) — жазықтықтағы, кез келген беттегі не кеңістіктегі нүктенің орнын анықтайтын сандар. Ғылымға, ең әуелі, аспан сферасындағы не Жер шары бетіндегі нүктенің орнын (ендік пен бойлық) анықтайтын астрономиялыһ және географиялық кординаттар енді (қараңыз). 17 ғасырда Р.Декарт кординаттар әдісі арқылы геометрия мен математикалық анализдің арасындағы өзекті байланысты ашты (қараңыз).
Механикада, математикада физикада, т.б. салаларда сфералық Координаттар (r, , ), цилиндрлік Координаттар (, , z), эллипсоидтық Координаттар жиі қолданылады. Кеңістіктегі біртекті Координаттар жазықтықтағы Координаттар сияқты енгізіледі.Түрлері
Декарттық координаттар жүйесі — евклидтік кеңістіктегі түзу сызықты координаттар жүйесі;
Түзу сызықты координаттар— координаттар бас нүктесі және осы нүктеде қиылысатын түзу сызықты координаттар осьтері бойынша анықталатын координаттар;
Тікбұрышты координаттар — барлық осьтері өзара перпендикуляр болатын түзу сызықты координаттар;
Сфералық координаттар — барлық осьтері өзара перпендикуляр болатын түзу сызықты координаттар;
Картографиялық шартты белгілер: олардың функциялары
Картографиялық белгілеу (шартты белгілер) картаның мазмұнын көрсетеді, яғни онда берілген барлық мәліметті нақты анықтайды.
Карталарды құрған кезде картографиялық бейнелеуді таңдау және жасауда шығарады, картаның арнауына, оның тақырыбына, масштабына және жобалау мазмұнына байланысты. Картографиялаудың әр түрлі тәсілдерін қолданады: ареал тәсілі, сапалы фон, нүктелік, изосызықтық, белгілеу, локальді диаграммалар, картодиаграмма, картограмма, сызықтық белгілер және қозғалыс белгілері.
Белгілеу анықталғаннан кейін, кері әсер тәртібі бойынша, картаның мазмұнын анықтайды, оның көлемін, сонымен қатар географиялық объектілердің ерекшеліктерін беру, құбылыстарды және олардың байланысын:
картаның оқуын жеңілдетеді;
мазмұның игеру.
18 ғ. Бастап белгілер заттың горизонтальдық проекциясына ауыстырылды, ішінде аудандық белгілеулер көрсетілген:
- белгілер;
- бірыңғай бояу (көгілдір);
- штрихтар.
Ол орналасу жағдайын , көріністі, ұзындығы және объектінің ауданын көрсетеді. Содан кейін сапалық және сандық айырмашылығын қосты.
Сызықтық белгілеулер – сызықтық көріністердің пішінін сақтайды, бірақ сызықтық объектілердің жалпақтығын үлкейту мүмкін.
Нүктелік белгілеулер – масштабтан тыс белгілер арқылы (оларға сызықтық та жатады).
Аудандық сияқты, сызықтық белгілеулер де, масштабтан тыс белгілеулер де қос түрлі функцияны анықтайды:
Сызықтық объектілердің орналасу жағдайын көрсетеді;
Объектінің түрін анықтайды және сандық және сапалық сипаттамаларын белгілейді.
Пункт бойынша локальданған басқа, сызықтар мен аудандарда келесі
құбылыстар болады:
бірыңғай таралу;
үзіліссіз;
кеңістікте шамамен өзгеретін (рельеф, магниттік септелу, ауыл халқын жаппай мекендендіру, жануарлар). Картографиялық белгілеулердің қызметін жазулар мен цифрлік бейнелер анықтайды.
Суреті бойынша (пішіні);
шамасы бойынша (өлшемі);
түсі.
Белгілеудің мұндай жүйесі картада жеке ара- қатынасты әшкерелейді және құбылыстың кеңістікте орналасуын біркелкі жалпы заңдылықта белгілейді.
Картаның мәнерлілігі өте маңызды болады:
Негізгі элементі;
Басты объектілері.
Оқудың жеңілдігі – көрнекілік, көретін ассоциация.
Топокарталар – құбылысты жергілікті жерде орналастыру.
Арнаулы карталар көрсетеді:
ауыстыру – фронттар сызығы;
даму (өзгеру) – температураның жылдық өзгеруі, көбеюі
«Картаның тілі» - бұл сурет және бояу.
Белгілеудің стандартты жүйелері уақыт өзгеруімен жаңарады.
ескірген белгілеулерді алып тастайды;
белгілердің мағынасының өзгеруі;
қолдану ауданының үлкеюі.
Бұл бөлімнің мағлұматымен әр түрлі мазмұндағы карталарда құбылыстардың белгілеу тәсіліне қарсы анализдеп, баға беріп танысу керек.
территориямен карта бойынша танысу және бір немесе бірнеше карта бойынша жергілікті жердің бөлігін сипаттауын құру;
комплекстік оқу және карталар мен атластарды сипаттау;
профильді құру, схемаларды және тақырыптық карталарды.
Мазмұны бойынша географиялық карталар жалпыгеографиялық және арнаулы (тақырыптық) түрлерге бөлінеді. Жалпыгеорафиялық карталарға топографиялық, шолу- топографиялық және шолу карталары. Арнаулы каратлар карталардың көптеген түрін қосып алады, тақырыбы бойынша әр түрлі (мысалы, географиялық карталар, өсімдік, климаттық, халық, шаруашылық және т.б.).
Картаның тақырыбының көлемі жәнемазмұнының берілу толықтығы әр түрлі карталарда әрқалай болады. Тақырыбы кіші карталар салалық және жеке деп аталады, құбылыстың жалпы сипаттамасын беретін.
Жалпылау дәрежесі бойынша аналитикалық карталарды ерекшелейді, аз жалпылау көрсеткіштеріне ие болатын, - бұл қазіргі уақытта қаралып отырған карта. Ең көп жалпыланған синтетикалық карталар, бірнеше көрсеткіштерге құбылыстарды жалпы сипаттайтын. Комплексті карталарда (синтетикалықтан қарағанда) бірнеше құбылыстар біркелкі қосылған, - бұл көпсалалы карталар сияқты.
Картографиялық көріністердің тәсілдері кестеде көрсетілген.
Достарыңызбен бөлісу: |
