«ЖАСТАР ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ: БҮГІНІ МЕН БОЛАШАҒЫ»
Студенттер, магистранттар, докторанттар мен жас ғалымдарды 72-Республикалық ғылыми-тәжірибелік конференциясы
Сәуір, 2019
287
Рән Шынар
Педагогика және психология
2-курс /магистарант/
Ғылыми жетекшісі: PhD, аға оқытушы Иманчиев Ж.Е.
Қ.Жұбанов атындағы АӨМУ
БОЛАШАҚ МАМАНДАРДЫҢ КӘСІБИ ҚҰЗЫРЕТТІЛІКТЕРІНІҢ АКСИОЛОГИЯЛЫҚ
КОМПОНЕНТТЕРІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ МӘСЕЛЕСІ
Аннотация. В статье автор рассматривает психологические и педагогические труды, обосновывает
актуальность проблемы подготовки специалиста с высокой профессиональной компетенцией, ценностной
ориентацией общества. Анализируется структура аксиологического компонента в формировании
профессионально компетентногоспециалиста.
Abstract. In the article the author considers psychological and pedagogical works, substantiates the relevance of
the problem of training a specialist with high professional competence, value orientation of society. The structure of the
axiological component in the formation of a professionally competent specialist is analyzed.
Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңында «Білім беру жүйесінің басты міндеті –
ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке
адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіпік шыңдауға бағытталған сапалы білім үшін қажетті
жағдайлар жасау; жеке адамның шығармашылық, рухани және күш-қуат мүмкіндіктерін дамыту,
адамгершілік пен салауатты өмір салтының берік негіздерін қалыптастыру, даралықты дамыту үшін
жағдай жасау арқылы ой-өрісін байыту» деп атап көрсетілген. Қоғамдық дамудың қазіргі үрдісі
өзінің іс-әрекетін тиімді жоспарлай алатын, танымдық қызметінде алынған білімді орынды пайдалана
білетін, түпкі нәтижеге жету үшін әр түрлі топтардағы адамдармен тиімді қарым-қатынас диалогына
түсе алатын білімді тұлғаны тәрбиелеу мәселесін қойып отыр[1].
Кәсіби құзыреттілігі жоғары маман дайындау мәселесі психология мен педагогикада кең түрде
қарастырылған. Зерттеу барысында зерделеген еңбектер төмеңдегідей топтастырылды:
-
Кәсіби іс-әрекетке даярлығын қалыптастыру және өзін-өзі үздіксіз білім алу арқылы
дамытуының моделін құрылымдау (С.И. Архангельский, В.А. Сластенин және т.б.);
- Маманды кәсіби даярлау үдерісінің психологиялық – педагогикалық негіздері, мамандықтың мәні,
өзіндік ерекшеліктері мен қызметтері және өздігінен дербес білімін жетілдіруге байланысты
ғылыми-әдістемелік бағдар ұсыну (Ю.К. Бабанский, Н.В. Кузьмина, Н.Д. Хмель, К.М.
Беркімбаев, Ұ.М.Әбдіғапарова және т.б.)
-
Кәсіби құзыреттіліктерін қалыптастырудың теориялық және практикалық аспектілерін (Ш.Х.
Құрманалина, К.С. Құдайбергенова, Б.Т. Кенжебеков т.б.) [2].
Қазіргі таңда қоғамдық түбегейлі бетбұрыстар тұлға құрылымын психологиялық тұрғыда жаңа
сипатта зерттеуді талап етіп отыр. Осы орайда, болашақ мамандарды даярлауға деген көзқарас жаңа
сипатқа ие болуда. Кәсіби құзыреттілігі жоғары, қоғам талабына сай, құндылық бағдары қалыптасқан
маман даярлау мәселесі өзекті екені негізделді.
М.Х.Балтабаевтың пікірінше кәсіби құзыреттілік – маманның нақты бір кәсіби іс-әрекетке
даярлығының және қабілеттерінің көрсеткіштер жиынтығы. Кәсіби құзыреттілік маманның тұлғалық
және іскерлік қасиеттерінің интегралдық сипаттамасы. Бұл қасиеттер маманның кәсіби іс-әрекеттің
мақсаттарына қол жеткізуге қажетті білім, іскерлік, тәжірибелерінің деңгейімен қатар оның
әлеуметтік-адамгершілік ұстанымының көрсеткіштері. Кәсіби құзыреттілігіне байланысты маман
кәсіби іс-әрекет мақсаттарына, талаптарына сай өзіндік шешім қабылдай алуын, күрделі мәселелер
жағдайында тиімді жол таба алу іскерлігін, және іс-әрекет нәтижесін бағалауға даярлығын көрсете
алады[3].
Кәсіби-педагогикалық мәдениеттің құрылымы төмендегідей негізгі үш топқа бөлінеді:
1. аксиологиялықкомпонент
– адами құндылық қасиеттердің жиынтығы. Олар объективті (тарихи тұрғыда қалыптасқан).
Бірақ адамның оларды игеру барысында олар субьектке айналады.
- әлеуметтік кәсіби құндылықтар. (нормалардың, ережелнрдің идеялардың жиынтығы).
- Жеке кәсіби мақсаттар, міндетте, маманның дүниетанымдық көзқарасы.
2. технологиялықкомпонент
- кәсібиіс-әрекеттіңтехнологиясы. Кәсібиіс-әрекеттіңтүтасжүйедежүзегеасуы.
«ЖАСТАР ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ: БҮГІНІ МЕН БОЛАШАҒЫ»
Студенттер, магистранттар, докторанттар мен жас ғалымдарды 72-Республикалық ғылыми-тәжірибелік конференциясы
Сәуір, 2019
288
3. Жекешығармашылық компонент
- маманның психологиялық саланы меңгеруі. Бұнда тұлғаның кәсіби түрде ойлау
қабілеттілігімен анықталады: жоғары белсенділік, жауапкершілік, ұйымдастырушылық қабілет,
өзінің мінез-құлқын бағалау. Сондай-ақ болашақ маманның шығармашылық ерекшелігі
айқындалады.
Аксиологиялық компонент педагогикалық еңбектің құндылықтарын меңгеру және
қабылдаудан тұрады:
• Кәсіби педагогикалық біліммен дүниетаным;
• Педагогикалық ойлау және рефлексия;
• Педагогикалық такт және этика.
Кәсіби педагогикалық білім – бұл мұғалімнің жоғары оқу орынында игеретін барлық білімдер
жүйесі. Педагогикалық білімдер жүйесі арнайы, жалпы базалық, психологиялық-педагогикалық және
әдістемелік білімдерден құралады.
Педагогикалық мәдениеттің құрылымында дүниетанымдық компонент маңызды роль атқарады.
Дүниетанымдық компонент педагогикалық тұжырымдарды қалыптастыру процесі мен нәтижесінен,
мұғалімнің қызығушылықтары, құндылық-бағдары, ұстанымдарын анықтау процесінен тұрады.
Педагогикалық рефлексия – бұл мұғалімнің өзін, әрекетін талдауы, оны бағалауына негізделеді.
Рефлексия латын тілінен аударғанда өткенге қайта оралу деген мағынаны білдіреді. Рефлексия –
мұғалім іс-әрекетін қаншалықты табысты болғандығын анықтайды.
Педагогикалық такт – бұл мұғаліммен оқушы арасындағы адамгершілік қатынастар мақсатына
сәйкес ұйымдастырылған мұғалімнің өзін-өзі ұстауы және оларға әсер етуі. Педагогикалық такт
мұғалімнің адамгершілік мәдениетін көрсетеді. Бұл мұғалімнің мінез-құлқының жекелеген фактілері
емес, ол мұғалім стилі, мұнда оқушылар мұғалімнің жақсы қарым-қатынасына сенімді болады.
Педагогикалық этика - бұл мұғалімнің педагогикалық процесс барысында ұстанатын
моральдық (адамгершілік) нормалары[4].
Сапалы білім алған, танымдылығы жоғары, құзыретті, бәсекелестіктің қайсыбір мықты
тегеурініне төтеп бере алатын білімгерлер ғана болашақтың кілтін аша алады. Еліміздің жаһандық
дүниеде даралануы білімді, жігерлі, ұлттық санасы рухани бай жас ұрпақ арқылы іске асады. Олай
болса жас ұрпақты тәрбиелеуші жаңашыл идеяларға сай жаңа ғасыр мұғалімі бәсекелестікке
қабілетті, өзін-өзі іс-әрекетте табысты жүзеге асыра алатын, өзін-өзі жан-жақты дамытуға дайын,
шығармашыл, кәсіби құзыретті тұлға болып сипатталуда.
Әдебиеттер:
1. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы. – Алматы, 2010. 6 б.
2. Құдайбергенова К. Құзырлылық — тұлға дамуының сапалық критерийі: Ғыл.-практ. конф.
материалдары. —Алматы, 2008. — 9–11-б.
3. Ш.Таубаева Педагогика әдіснамасы. - Алматы, 2013, 207-211б.
4. Құдайбергенова К. Құзырлылық — тұлға дамуының сапалық критерийі: Ғыл.-практ. конф.
материалдары. —Алматы, 2008. — 9–11-б.
