Изучение социального самочувствия граждан и его влияние на политические настроения

Мемлекеттік-жекешелік әріптестік 
Қазақстан Республикасында қатты тұрмыстық қалдықтарды кешенді басқару жүйесін ендіру      
98 
o 
Жеке  сектор  және  мемлекеттік  серіктес  қарыздық 
қаржыландыруды тарту үшін бірігіп «equity» құрады 
o 
Жобадан мемлекеттік әріптестің шығу механизмі «exit». 
 
1-сурет Келісімшарттың және институционалдық мемлекеттік-жекешелік 
әріптестіктің айырмашылықтары 
МЖӘ  заңында  келесі  келісімшарттар  түрлері  қарастырылған:  концессия; 
мемлекеттік  мүлікті  сенімгерлік  басқару;  мемлекеттік  мүлікті  мүліктік  жалдау 
(жалға  алу);  лизинг;  технологиялар  әзірлеуге,  тәжірибелік  үлгі  дайындауға, 
тәжірибелік-өнеркәсіптік сынауға және аз сериялы өндіріске жасалатын шарттар; 
өмірлік цикл келісімшарты, сервистік келісімшарт және басқа да шарттар. 
Келісімшарттың қандай да бір түрін  таңдау МЖӘ объектісіне байланысты. 
Мысалы, келісімшарттың түрін анықтаудағы негізгі ұсыныстар: 
  егер  әлеуметтік  инфрақұрылым  және  өмірді  қамтамасыз  ету 
объектілерін  салу  (қайта  құру)  және  пайдалану  көзделсе,  онда 
концессия  шарты  (денсаулық  сақтау  объектілері,  жолдар,  көпірлер 
және т.б.) жасалуы мүмкін; 
  тиімді  пайдалануды  талап  ететін  мемлекеттік  меншік  объектілері 
бойынша  –  мемлекеттік  мүлікті  сенімгерлік  басқаруға  МЖӘ  шарты 
болуы  мүмкін  (спорт  кешендері,  білім  беру  мекемелері,  емханалар 
және т.б.); 
  құрылысты  көздемейтін,  жеке  меншік  объектілерін  пайдалануды 
көздейтін жобаларды жоспарлағанда – жеке әріптестің мүлігін жалдау 
МЖӘ  шарты  болуы  мүмкін  (балалық  мектепке  дейінгі  мекеме, 
фельдшерлік-акушерлік пункттер, қазаңдықтар және т.б.); 
  жобалаудан пайдалануға (немесе кәдеге жарату) беруге дейінгі толық 
циклді  талап  ететін  объектілер  бойынша  өмірлік  цикл  шартын 
пайдалануға болады. 
Институционалды  МЖӘ  мемлекеттік  бюджет  есебінен  квазимемлекеттік 
секторды  капиталдандыру  баламасы  ретінде  қарастырылады.  Егер  дәстүрлі 
бюджеттік  инвестициялық  жобаны  іске  асыру  сұлбасы  кезінде  мемлекет 
республикалық 
қаражаттың 
немесе 
жергілікті 
бюджеттің 
есебінен 
квазимемлекеттік  компаниялардың  жарғылық  капиталын  толтырса,  сонымен 
Мемлекетті_к_серіктес_Жеке_әріптес'>МЖӘ КОМПАНИЯСЫ 
МЖӘ ЖОБАЛАРЫ 
ЖАРҒЫЛЫҚ 
КАПИТАЛҒА САЛЫМ 
Мемлекетті
к серіктес 
Жеке 
әріптес 
МЖӘ 
шарты 
Мемлекетті
к серіктес 
 
Жеке 
әріптес 
 
МЖӘ 
шарты 
 
МЖӘ ЖОБАСЫ 
КЕЛІСІМШАРТТЫҚ 
ИНСТИТУЦИОНАЛДЫ 

Мемлекеттік-жекешелік әріптестік 
Қазақстан Республикасында қатты тұрмыстық қалдықтарды кешенді басқару жүйесін ендіру      
99 
қатар  осы  қаражаттың  есебінен  жобаны  іске  асырса,  онда    институционалды 
МЖӘ кезінде мемлекеттік және жеке әріптестер бірігіп МЖӘ компанияларының 
жарғылық  капиталын  қалыптастырады  және  МЖӘ  жобаларын  іске  асыру 
қарыздық қаржыландыруды тартады. 
Осы сұлбаның бірқатар артықшылықтары бар: 
  өзіндік  қаражатын    сала  отырып,  жеке  әріптес  мемлекетпен 
тәуекелдерді  бөліседі,  сәйкесінше  маркетинг,  табыстылық  және 
қаражатты қайтару саласында талдау жасалады. 
  Банктік  қаржыландыруды  тарту  үшін  әріптестер  МЖӘ  жобаның 
қаржы  тұрақтылығын  және  қарызды  өтеу  үшін  ақшалай  ағынның 
болуын қамтамасыз етуге міндетті болады. 
  Жобаны  іске  асыру  бірігіп  компаниялармен  бақыланатын  органдар 
арқылы жобалық басқару әдісіне негізделетін болады. 
Институционалды  МЖӘ  тиімді  емес  мемлекеттік  инвестициялық 
жобалардың  санын азайтуға  мүмкіндік береді,  сонымен  қатар  жобаға  қатысатын 
мемлекеттік органдар  мен  квазимемлекеттік  компаниялардың  заманауи  жобалық 
және корпоративтік басқару әдісіне көшуге септігін тигізеді.  
Қазақстанда  мемлекеттік-жекешелік  әріптестік  жобалары  алғашқыда  2006 
жылы  іске  асырылды.  Арнайы  құқықтық  МЖӘ  платформасын  құру  бойынша 
алғашқы  қадам  2006  жылдың  07  шілдесінде  «Концессиялар  туралы»  заңды 
қабылдау арқылы іске асырылды.
 
Дегенмен, осы заңды ендіру күтілген тиімділікті 
әкелмеді. 2005-2014 жж. Аралығында не бәрі 6 МЖӘ шарттары жасалды, мұнда 
республикалық  маңыздағы  3  жоба  ғана  ендірілді:  «Шар  станциясы  –  Өскемен» 
темір  жолы,  аймақаралық  электр  беріліс  желісі  «Солтүстік  Қазақстан  -  Ақтөбе 
облысы»»,  Ақтау  қ.  Халықаралық  әуежайының  жолаушылар  терминалы.  Осы 
жобалардың құны 46,2 млрд теңге.
19
 
Жобалар  санының  шектелуі  Концессиялар  туралы  заңның  әрекет  етуімен 
байланысты болды. Осы құжатты пайдалану тек ірі инфрақұрылымдық жобаларда 
іске асыруды көздеді. Сонымен қатар, осы заңда маңызды буын қосылған жоқ – 
көптеген  активтерге  ие  квазимемлекеттік  сектор,  Қазақстанның  ұлттық 
компаниялары. Бастапқы редакцияда институционалды МЖӘ туралы заңда әңгіме 
болмаған. Осының бәрі жаңа аспаптарды жасауды талап етті. 
Аз  ғана  санына  қарамастан,  сынамалы  жобалардың  тәжірибесі  оңтайлы 
әсерге ие болды: 
  Мемлекеттік  объектілерге  инвестициялау  үшін  мемлекеттік  емес 
қаржыландыруды тарту; 
  Мемлекет пен бизнес арасында жобаны іске асыру бойынша тәуекелдерді 
бөлу; 
  Жеке  инвесторға  басқарушылық  функцияларды  беру  арқылы 
экономикалық тиімді басқаруды қамтамасыз ету; 
  Инфрақұрылымды  дамытуға  заманауи,  жоғары  тиімді  технологияларды 
тарту. 
                                           
19
 Ақпараттық агенттік  Strategy2050.kz, https://strategy2050.kz