120
5 ТАРАУ. МАТЕМАТИКАНЫҢ ФИЛОСОФИЯЛЫҚ
ПРОБЛЕМАЛАРЫ
Математика (грек тілінен mathema-ғылым)-нақты дүниенің
сандық қатынастары мен кеңістік нысандары туралы ғылым. Оған
кіретіндер: арифметика, алгебра, геометрия, тригонометрия, жоғарғы
математика
(талдамалы
геометрия,
сызықтық
алгебра,
дифференциалды және интегралды есептеу) ж.т.б.
Сан-математиканың маңызды ұғымы. Өның мазмұны
ғасырлар бойы өзгерген болатын. Есептеуге байланысты бүтін оң
сандар туралы ұғым пайда болды, содан кейін Евклид және Архимед
(б.з.д. 3 ғ.) натуралды сандар қатарының шексіздігі ұғымын енгізді.
Үнділіктер сандарды он белгі көмегімен натуралды санды жазу үшін
ойлап тапқан.
Үлестерін ажырату көзделген, ұзындықтарды, алаңдарды өлшеу
мәселелері m/n түріндегі рационалды санға әкелген болатын, онда m
және n бүтін сандар және n тең болмайды нөлге. Кері сандар ұғымы
үнділіктерге УП-Х1 ғғ. пайда болған. Өлшемдер қатынастарын
нақты көрсету қажеттілігі иррационалды сандарды енгізуге әкелген.
Көне Грекияда иррационалды сандар тіркелген, бірақ олар сандар
статусына әлі ие болмаған. Иррационалды сандар шексіз мерзімсіз
ондық бөлшектермен көрсетілген және рационалды сандар арқылы
жуық көрсетіледі.
ХУІ ғ. шаршы және текше теңдеулерді шешуге байланысты x+iy
түріндегі кешенді сандар енгізілді, ондағы x және y-нақты сандар, i-
жалған бірлік.Сонымен қатар жалған сан ұғымы пайда болды. ХУП ғ.
ірі ғалымдары үшін жалған өлшемдердің алгебралық және
геометриялық мәні түсініксіз, сиқырлы және мистикалық көрінді.
Г.Лейбниц келесі сөздердің иесі: «Жалған сандар - құдай рухының
ғажайып және әдемі баспанасы, болмыс пен болымсыздың
амфибиясы». Физикада микроәлемнің заңдылықтары кешенді
өлшемдермен суреттеледі. Математикалық тіл сыйымдылық,
нақтылық
және
икемділік
арқасында
көрнекті
көріністер
шекараларынан шығатын қатынастарды көрсетуге мүмкіндік береді.
Бүгінгі күнде математиктер кешенді ұғымды нақты емеспен ұқсатуды
қателік екеніне көзі жетті.
Математика былай негізделінеді:
- оның ұғымдарының жоғары абстрактілігі дәрежелігімен
(өлшемсіз нүктелермен, жуандылығы жоқ сызықтармен, кезкелген
пәндердің көптілігімен);