Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й Ка рг у әож кбж



жүктеу 3,59 Mb.
Pdf просмотр
бет102/444
Дата04.10.2023
өлшемі3,59 Mb.
#43645
түріОқулық
1   ...   98   99   100   101   102   103   104   105   ...   444
Okulik XX kazak adebiet

ІІ БӨЛІМ.
 
Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
оған той өлеңдері деген анықтама 
беріп, жар-жар, той бастар, беташар 
деп бөліп талдайды. Х. Досмұхамедов 
фольклорлық үлгінің қай түрін сөз 
етсе де оның тәрбиелік мәніне де 
ерекше көңіл аударып отырған. Мы-
салы, «Бала тілінің дамуы мен жеке 
адамның қалыптасуы мәселелеріне 
халық балалар әдебиетін зерттеудің 
көптеген мағлұмат беретіні сөзсіз, 
сондықтан да қазақ педогогтері бұған 
дұрыстап көңіл аударулары қажет». 
Сонымен қатар, келтірілген мы-
салдардың В. Радлов пен Ә. Ди ваев 
орысшаға аударған үлгісі мен қазақ 
тіліндегі нұсқасы қатар берілген. 
Автордың ғылыми-зерттеу, бағалау 
сипатындағы көптеген пікірлері де 
көңіл аударарлық. Мысалы, мақтау 
өлеңдердің айтылуы бұрын халық 
үшін жасаған қызметі мен ерлікке 
байланысты айтылатынына, осы түр-
дің шығуына сол себеп болғанына 
тоқтала келіп: «Мақтау жырлары 
бұрынғы кезде тек шын мәнінде ең-
бегі сіңген, лайықты адамдарға ба-
ғышталса, ал кейін мақтаушыға сый-
сияпат беру дәстүрі бұндай одалар-
дың мәнін түсіріп, сый, лауазым, 
қошамет алу үшін небір жалған сөз-
дер айтылып отырды. Бұл құбылыс-
ты өткен ғасырдың 1970 жылда-
рында Абай тұңғыш байқап, өзінің 
өлең сөзімен аяусыз әшкереледі», –
деп жазады. Автор осы тараудағы 
өзі мазмұндап шыққан қазақ ауыз 
әдебиеті үлгілерін бір жүйеге салу 
мақсатымен, келесі тарауды «Қазақ 
халық әдебиетінің классификация-
сы» деп атап, толық кестесін берген. 
Х. Досмұхамедовтің бұл фольклор -
лық жанрларды жіктеуінде М. Әуе-
зов тің «Әдебиет тарихы» еңбегінде 
жасаған классификациясындағы жү-
йелілік жоқ. Алайда, автор халық 
ауыз әдебиетінің барлық үлгілерінің 
түрін қамтыған және көптеген жік-
теулер мен атаулар қазіргі қазақ 
фольклористика ғылымындағы клас-
сификацияда кездеспейді. Сол себеп-
тен Х. Досмұхамедов жіктеген үлгіні 
түпнұсқасында (очерк орыс тілінде 
басылған) түгел беруді дұрыс көрдік.
ІІІ. Қазақ халық әдебиетінің клас-
сификациясы.
1. Эпос (жыр) а) батырлық; б) та-
рихи; в) хайуанаттар.
2. Ертегі.
3. Мақал-мәтел.
4. Жұмбақ.
5. Ырым сөз.
6. Жаңылтпаш.
7. Наным-сенім.
8. Әпсана.
9. Он екі жылдық жыл есебі – мү-
шел (жыл мезгілі, ай, апта күндері, 
олардың шығуы мен мәні туралы 
әңгімелер).
10. Перілік хикаялар (Жалмауыз 
кемпір, жезтырнақ, марту, қара, ал-
басты, обыр, үбе, жын, пері).
11. Космогониялық әңгімелер (ас-
пан шырақтары, күн күркіреу, найза-
Ре
по
зи
то
ри
й
Ка
рГ
У


119

жүктеу 3,59 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   98   99   100   101   102   103   104   105   ...   444




©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау