Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й Ка рг у әож кбж

жүктеу 3,59 Mb. Pdf просмотр бет 101/444 Дата 04.10.2023 өлшемі 3,59 Mb. #43645 түрі Оқулық

ІІ БӨЛІМ.   Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.) ша жан-жақты дамуына ықпал еткен  себептер мен жағдайларға, сырттан  болған әсерлер мен қазақтарға туыс- тас халықтардың халық әдебиеттері  мен өзара ауыс-түйіс мәселелеріне  де тоқталмаймыз», – деп көрсетеді  [36, 14]. Қазақ әдебиетінің тарихын  тексерудегі фольклорлық мұраны  зерттеудің маңызын, бұл жұмыстың  өте ұзақ та қиын болатынын ес- кертіп өтеді. Осы еңбегін жазудағы  мақсатын:«Біз бұл очеркімізде тек  қазақ халық әдебиетінің болмыс- бітімін хатқа түсіріп, қолдан кел- генше жүйелі де айқын классифи- кациялап, әрбір бөлімнің мазмұнын  ашып, бастау-бұлақтарын анықтап  және оның қазақ, орыс тілдеріндегі  бар үлгілерін көрсетуді мақсат тұ- тып отырмыз. Халық әдебиетін  жүйелеудің тырнақ алды тәжірибе- сі болғандықтан біздің очеркіміз  тұтастай, әсіресе оның классифика- циялау бөлімі кемшіліктерден құр  алақан болмаса керек, ал оларды  түзету кейінгі ізденіс зерттеулердің  міндеті болмақ», деп нақты түрде  атап айтады. Х. Досмұхамедовтің  фольклорлық мұраға деген көз- қарасында «бірыңғай ағым» теория- сының әсері болғаны да осы алғы  сөзінде халық әдебиетін жинау, жа- риялау жұмыстарына байланысты пі- кірлерінен анық байқалады. ХІХ ға- сырдың соңынан бастап қазақ да- ласына кіре бастаған қоғамдық өз- герістер қазақ фольклорының дамуы- на тұсау салды, енді төңкеріс дәуі рі  қазақтардың тұрмыс-тіршілігі не, салт- санасына, әдет-ғұрпына түп кі лікті  жаңарулар енгізуде, сондықтан «төң- керістен кейін барлық халық әдебие- ті сияқты қазақ халық әдебиеті де  бірте-бірте тіршілігін тоқтатпақ» де- ген қате көзқарасты ұстанады. «Ха- лық әдебиетін жақсы-жаман деп  бөлмей бәрін жинау керек» деген  1920 жылдардың алғашқы кезінде  айтқан пікірі осы ұғымнан туындап  жатқанын аңғару қиын емес. Төрт  тараудан тұратын бұл ғылыми очерк- тің ең негізгісі – «Халық әдебиетінің  мазмұны» аталатын бөлімі. Автор  бұл бөлімде еңбектің үшінші тара- уында тізіп көрсеткен қазақ фоль- клорына жасаған классификациясы- ның әр түріне халық өмірінде ала- тын орнына байланыстыра отырып,  нақты анықтамалар береді. Со- нымен қатар, әр жанр түрінен үзін- ділер келтіре отырып, оларды тал- дап көрсетуде, ғылыми сипаттағы  пікірлермен дәлелдеуде өте бай маз- мұндағы мысалдарды орыс және  қазақ тілінде қатар алған. Осы та- рауда автор тек ауыз әдебиеті үлгі- лерінің анықтамасын бере оты- рып, шығу себебін түсіндіріп өтуді  ғана мақсат тұтқан. Мысалы, бесік  жыры, жарапазан, қоштасу өлең,  т.б. ешбір топтастыруға қоспай жеке  қарастырса, қыз ұзату салтына бай- ланысты өлеңдерді сүйіспеншілік  әдебиет (любовная литература) деп,  Ре по зи то ри й Ка рГ У 118 жүктеу 3,59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:

©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз