3.1. Сайыс
Жүргізуші: Сәлеметсіңдер ме, балалар! Халқымыз қашан да сөзге, сөйлеу мәдениетіне үлкен мән беген. Өткенге көз жүгіртсек ел арасында үлкен даулы мәселелерді, екі ел арасындағы көп жылдық соғысты бір ауыз сөзбен тоқтатқан шешен, сөзге жүйрік даналар жоғары мәртебеге ие болған. «Жақсы сөз жан сүйсіндіреді», «Аз сөз – алтын» дейді халқымыз. Орайын тауып, сөзбен шалындырса, «Сөз тапқанға қолқа жоқ» деп жеңілісін жасы үлкендер де мойындаған. Сондықтан сендер де жас кездеріңнен ойларыңды анық, оралымды, кейде тіпті астарлап жеткізуге талпынуларың керек. Қазақ халқы «Сөздің көркі – мақал» деген, бүгінгі сайысымыз ауыз әдебиетінің бір түрі мақал-мәтелдерге байланысты болмақ.
Ендеше ортаға қатысушыларымызды шақырайық.
(Қатысушылар ортаға шығып, орындарына отырады)
Жүргізуші: Сайыс төрт кезеңнен тұрады:
«Дұрысын тап»
«Үй тапсырмасы»
«Көрініс»
«Сымсыз байланыс»
Жүргізуші: Сайысымыздың алғашқы кезеңін бастаймыз. Әр топқа бірнеше мақал айтылады. Экранда жекелеген суреттер ұсынылады. Балалар мақал-мәтелдерді мұқият тыңдап, суреттегі заттарды мақал мазмұнынан іздейді және дұрыс жауапты көрсетеді. Әр топқа екі мақалдан беріледі. Соңында бір мақал қосымша ұпай үшін барлық тапқа ортақ беріледі.
Жауаптар:
Қой егіз тапса, шөптің басы айыр шығады.
Қына тасқа бітеді,
Білім басқа бітеді.
Жылқы – малдың патшасы,
Түйе – малдың қасқасы.
Ата – бәйтерек,
Бала – жапырақ.
Сиыр сипағанды білмейді,
Жаман сыйлағанды білмейді.
Жердің көркі тал,
Елдің көркі мал.
Сөз анасы – құлақ,
Су анасы – бұлақ.
Жүргізуші: Сайыстың екінші кезеңі «Үй тапсырмасы». Әр топ өзіне алдын-ала бөлінген тақырып бойынша мақал-мәтелдер айтады.
І топ. Өнер, білім тақырыбы.
ІІ топ. Батырлық, ерлік тақырыбы.
ІІІ топ. Отан, туған жер тақырыбы.
Жауаптар:
І
Білекті бірді жығар,
Білімді мыңды жығар.
Ақыл азбайды,
Білім тозбайды.
Өнер алды – қызыл тіл.
Өнерлінің өрісі ұзақ.
Өнер – бұлақ,
Білім – шырақ.
ІІ
Ерлік білекте емес, жүректе.
Ер жігіт елі үшін туады,
Елі үшін өледі.
Батыр туса ел ырысы,
Жаңбыр жауса, жер ырысы.
Айлалы батыр алдырмас.
Ерден аспақ болса да,
Елден аспақ жоқ.
ІІІ
Ел іші - алтын бесік.
Отансыз адам – ормансыз бұлбұл.
Туған жердің қадірін шетте жүрсең білерсің.
Елдің ерлігі елінен танылар,
Елдің байлығы жерінен танылар.
Отан үшін отқа түс, жанбайсың,
Суға түс, баспайсың.
Жүргізуші: Енді сергіп алайық. Дауысымызға жаттығу жасайық.
Сергіту сәті
Қоңыр аю шаршаса, «уф» дейді (уф-уф-уф);
Ақ қояндар секірсе, «оп» дейді (оп-оп-оп);
Ашуланса сұр қасқыр, «ыр» дейді (ыр-ыр-ыр);
Қолы ауырған арыстан «ой» дейді (ой-ой-ой);
Басы ауырса кірпінің «ай» дейді (ай-ай-ай);
Дәрігерлер көре сап, «ым» дейді (ым-ым-ым);
Жазылған соң бұл аңдар «ах» дейді (ах-ах-ах);
Естіп мұны балалар,
Қол соғады (а-ла-қай).
Жүргізуші: Келесі кезең «Көрініс» деп аталады. Ортада менің баяндаған оқиғама қатысты шағын көрініс қойылады, балаларға екі мақал-мәтел ұсынылады. Олар қойылған көріністің желісіне қай мақалдың сәйкес келетіндігін табулары керек.
І
Олжас пен Әсет дос еді. Олар күнде аулада бірге ойнайтын. Бүгін де таңғы астарын асыға ішіп, екі дос аулаға қарай жүгірді. Олжас кеше ғана әкесі сатып әперген жап-жаңа ойыншығын ала шықты. Әсет одан ойыншығын көруге сұрап еді, абайсызда жерге түсіріп алды. Олжас қатта ашуланды: «Бұл менің ойыншығым, енді саған бермеймін. Сенімен дос болмаймын, өзім жалғыз ойнаймын»,-деп жан досын ренжітіп алды. Содан кейін Әсет бірнеше күн аулаға шықпады. Олжан жалғыз отырып, әбден досын сағынды. Енді ол досын бекер ренжіткенін түсінді.
ІІ
Әсел анасына күнде көмектеседі. Бүгін анасы оған ақша беріп, дүкеннен сабын әкелуін өтінді. Әсел дүкенге келіп, сөрелерді қарады. Сөрелер түрлі шоколаттарға толы екен. Ол қатты қызығып кетті, біраз ойланды да, сабынның орнына дүкеншіден шоколот сатып алды. Далаға шығып, шоколатты жеп алды, қағазын қалтасына сала салды. Үйге келіп еді, анасы одан сабынды сұрады. Әсел ақшаны жоғалтып алғанын айтты. Анасы оған ренжіген жоқ, келесі жолы мұқият болуын сұрады. Кешке анасы Әселдің киімдерін реттеп жаттыр еді, шоколаттың қағазын көрді. Ол Әселді шақырып, шындығын айтуын сұрады. Әсел шынын айтып берді және анасының алдында қатты ұялды.
ІІІ
Міне, көктем де келіп жетті. Күн ысып, жылы жақтан құстар қайтып жатыр. Талғат өзінің қарындасы Жазираны ертіп аулаға шықты. Қорадан тырмауыш, күрек, шелек алып келіп, ауланы тазарта бастады. Жазира ағасының әрекеттеріне қарап тұрды. Енді Талғат жерді қазып, онда көшет отырғызды және оған шелекпен су құйды. Жазира ағасынан бұл шыбықты неге жерге қадап қойғанын, оған неге су құйғанын сұрады. Талғат бұл бұтақты күнде суғарып, баптап, күтім жасаса, оның үлкен ағаш болатындығын айтып түсіндірді. Ол ағаш гүлдеп, алмалар беретіндігін ұғындырды. Сол күннен бастап Жазира да күнде ағашты баптап, оған су құюға көмектесетін болды. Кішкене ағашқа қарап, оның үлкен болғанын, бұтақтарына алма толғанын елестетіп, армандап қояды.
Жауаптар:
І
Жүз теңгең болғанша,
Жүз досың болсын.
Өнер табу -
Өрге шабу.
ІІ
Өтіріктің құйрығы бір-ақ тұтам.
Бірлік болмай, тірлік болмас.
ІІІ
Еңбек етсең ерінбей,
Тояды қарның тіленбей.
Жолдасы жаманды жау алады.
Жүргізуші: «Сымсыз байланыс» кезеңі. Топтың барлық мүшесі ортаға шығады және теріс қарап, қатар түзеді. Қатардың шеткі мүшесі ортаға келіп, экрандағы суретті қарайды, есіне сақтайды. Ол орнына оралып, жанындағы балаға сыбырлап айтады, ол бала келесіге жеткізеді, соңында сөздің дұрыс-бұрыстығы тексеріліп, топ мүшелері сол сөзге қатысты мақал-мәтел айтады.
Жауаптар:
Кітап – білім бұлағы,
Білім – өмір шырағы.
Ерді намыс өлтірер,
Қоянды қамыс өлтірер.
Аққу көлін аңсайды,
Адам туған жерін аңсайды.
Жүргізуші: қазылар алқасы шешім шығарғанша, біз бүгінгі сайыс барысында айтылған мақал-мәтелдерді есімізге түсірейік. Егер мақалдарды есіне жақсы сақтаған балаларға сыйлығым бар.
№
|
Мақал-мәтелдер
|
1
|
Жақсы сөз жан сүйсіндіреді
|
2
|
Аз сөз – алтын
|
3
|
Сөз тапқанға қолқа жоқ
|
4
|
Сөздің көркі – мақал
|
5
|
Қой егіз тапса, шөптің басы айыр шығады
|
6
|
Қына тасқа бітеді,
Білім басқа бітеді.
|
7
|
Жылқы – малдың патшасы,
Түйе – малдың қасқасы.
|
8
|
Ата – бәйтерек,
Бала – жапырақ.
|
9
|
Сиыр сипағанды білмейді,
Жаман сыйлағанды білмейді.
|
10
|
Жердің көркі тал,
Елдің көркі мал.
|
11
|
Сөз анасы – құлақ,
Су анасы – бұлақ.
|
12
|
Білекті бірді жығар,
Білімді мыңды жығар.
|
13
|
Ақыл азбайды,
Білім тозбайды.
|
14
|
Өнер алды – қызыл тіл.
|
15
|
Өнерлінің өрісі ұзақ.
|
16
|
Өнер – бұлақ,
Білім – шырақ.
|
17
|
Ерлік білекте емес, жүректе.
|
18
|
Ер жігіт елі үшін туады,
Елі үшін өледі.
|
19
|
Батыр туса ел ырысы,
Жаңбыр жауса, жер ырысы.
|
20
|
Айлалы батыр алдырмас.
|
21
|
Ерден аспақ болса да,
Елден аспақ жоқ.
|
22
|
Ел іші - алтын бесік.
|
23
|
Отансыз адам – ормансыз бұлбұл.
|
24
|
Туған жердің қадірін шетте жүрсең білерсің.
|
25
|
Елдің ерлігі елінен танылар,
Елдің байлығы жерінен танылар.
|
26
|
Отан үшін отқа түс, жанбайсың,
Суға түс, баспайсың.
|
27
|
Жүз теңгең болғанша,
Жүз досың болсын.
|
28
|
Өнер табу -
Өрге шабу.
|
29
|
Өтіріктің құйрығы бір-ақ тұтам.
|
30
|
Бірлік болмай, тірлік болмас.
|
31
|
Еңбек етсең ерінбей,
Тояды қарның тіленбей.
|
32
|
Жолдасы жаманды жау алады.
|
33
|
Кітап – білім бұлағы,
Білім – өмір шырағы.
|
34
|
Ерді намыс өлтірер,
Қоянды қамыс өлтірер.
|
35
|
Аққу көлін аңсайды,
Адам туған жерін аңсайды.
|
Қазылар алқасының шешімі бойынша топтар марапатталады, әр қатысушыға естелік заттар табыс етіледі.
Бағалау парағы
Топтар
|
І
|
ІІ
|
ІІІ
|
Сайыс кезеңдері
|
І
«Дұрысын тап»
|
|
|
|
ІI
«Үй тапсырмасы»
|
|
|
|
ІII
«Көрініс»
|
|
|
|
ІV
«Сымсыз байланыс»
|
|
|
|
Жалпы ұпай саны
|
|
|
|
Сайыстың әр кезеңіне «5» балдық жүйе көлемінде баға қойылады.
   
 
 
Достарыңызбен бөлісу: |
