Газет 988 жылдыѓ шiлдесiнен бастап шыѕады №102 (5609), 11 ћыркљйек, сейсенбi, 2018 жыл

11.09.2018.

№102 (5609)

7

almaty-akshamу.kz

almaty-aksham@mail.ru

МЌСЕЛЕ

Суреттердi тљсiрген – Самат

Рая ЕСКЕНДIР

Халћымызда «Ауру – астан»

деген сз бар. Астарына љѓiлiп

ћарасаѓыз, бџл сздiѓ шындыѕына

кз жеткiзедi екенсiз. Осы ретте

толып кеткен таѕам тљрлерiнiѓ адам

аѕзасына пайдалысы шамалы екенiн

бiлген сайын балаларымыздыѓ

тамаѕы туралы кп ойлана бас-

таѕандаймыз. Биылѕы жылдан

бастап оћушылардыѓ тамаћтану

жљйесiнiѓ жаѓа стандартыныѓ

енгiзiлгенi де осындай пiкiрлердiѓ

кбейiп кеткенiнен болса керек.

Осыѕан орай Ћоѕамдыћ денсаулыћ

саћтау департаментiнiѓ басшысы

Айзат Молдаћасымова 1ѓiрлiк

коммуникациялар ћызметiнде

арнайы брифинг ткiзiп, талдап

тљсiндiрiп берген едi.

Ћазаћ таѕамтану академиясы мен Џлт-

тыћ денсаулыћ орталыѕы мамандарыныѓ

нџсћауымен жасалып отырѕан 4 апталыћ

мќзiрден бала аѕзасына пайда келмесе,

зияны тимейдi. Бџл мќзiрдi таѓдаѕан кезде,

еѓ алдымен, оныѓ пайдалы тџстары

ескерiлетiнi белгiлi. Осы мќзiрдi џсынѕан

кезде олардыѓ оћушы денсаулыѕын

ныѕайтып, иммунитетiн кљшейтiп, дџрыс

тамаћтану режимiн ћалыптастыратыны

ескерiлген едi.

Шындыѕында бiр апта бойы бала ќр

тљрлi таѕам тљрiн тџтынады. Ол ћайталанып

кетпейдi. Яѕни т%рт апта бойы iшкен

таѕамныѓ %зiндiк ћџнарлылыѕы, оћушы

аѕзасына пайдасы бар. Мќселен, стандарт

бойынша 7–10 жастаѕы балалар – 840 ккал,

11–14 жастаѕы балалар – 951 ккал, 15–18

жастаѕы балалар 1020 ккал таѕам тџтынуы

керек екен. Бџл стандартты ћатаѓ баћылап

отыратын арнайы мекемелер болѕандыћтан,

мектеп оћушысыныѓ таѕамы басты назарда

тџр деуге негiз бар.

Жалпы, мектеп жасындаѕы балалардыѓ

тамаћтануы оныѓ тџлѕа болып ћалыптасуы

љшiн %те маѓызды. Дџрыс тамаћтанѕан бала

дџрыс %сiп-жетiледi. Аћыл-ойы, сабаћты

жаћсы тљсiнiп, ћабылдауы, барлыѕы оныѓ

iшiп-жеген таѕамына байланысты. Деген-

мен, к%п жаѕдайда ата-аналар балаларыныѓ

сыртта не iшiп-жеп жљргенiн ћадаѕалай

бермейдi. Мектеп асханасында сатылуѕа

тыйым салынѕан газды сусындар мен тљрлi

ћатырлаћ, шытырлаћ жасанды таѕамдарды

кез-келген дљкендерден алып жеп жљргенiн

кљнде к%рiп жљрмiз. Асханадан тамаћ iшуге

тиiс тиын-тебендi олар дљкендердегi

сапасыз таѕамдарѕа жџмсайды. Сондыћтан

ќрбiр ата-ана %з баласыныѓ ненi тџтына-

тынын ћадаѕалап отырѕаны абзал.

Мектеп асханаларында берiле бастаѕан

4 апталыћ ас мќзiрiнiѓ ћџрамында жас

м%лшерлерiне ћарай сљт, нан, ћант, май, ет,

к%к%нiстер мен жемiстермен ћатар апта

iшiндегi берiлетiн тамаћ ћџрамында балыћ,

жџмыртћа, iрiмшiк, ћаймаћ, сљзбе бар. Осы

ретте Ћазаћ таѕамтану академиясы Тамаћты

џтымды ету зертханасыныѓ меѓгерушiсi,

биология ѕылымыныѓ кандидаты Гљлнар

Берденоваѕа хабарласћан едiк.

–

 Адам мiрiнде дџрыс тамаћтанудыѓ

алар орны ерекше. Ќсiресе, ендi сiп келе

жатћан жас балалардыѓ аѕзасы љшiн

тамаћтанудыѓ маѓызды екендiгi белгiлi.

Џлттыѓ болашаѕы бљгiнгi жас балалар

екендiгiн ескерсек, тамаћтану мќзiрiне де

сергектiк танытуымыз керек. Осы маћсатта

елiмiз бойынша мектептердегi таѕам

мќзiрiнiѓ бiрыѓѕай стандарты жасалды. Бџл

стандарт Денсаулыћ саћтау министрiнiѓ

тапсырысы бойынша жасалып, екi маусым

толыѕымен ћамтылѕан едi. Мќселен, апта-

сына 6 кљн оћитын гимназия, лицейлер

ескерiлiп 6 кљндi ћамтыдыћ.

Оћушыларды жас шамасына ћарай блiп,

ас мќзiрiнде бџл мќселенi ескердiк. Бiздiѓ ас

мќзiрде, еѓ алдымен, таѕамныѓ ћџнарлыѕы,

дќрмендiлiгi, аћуыздыѓ млшерi белгiленген

нормамен есептелген. Жаѓа ас мќзiрiнiѓ

ћазаћ, орыс тiлiндегi кiтабын шыѕарып, оны

Денсаулыћ саћтау, Бiлiм басћармалары мен

Ћоѕамдыћ денсаулыћ саћтау департаментiне,

Салауатты мiр салтын саћтау орталыћ-

тарына жiбердiк. Осылайша 29 200 данамен

жарыћ крген кiтап елiмiздiѓ барлыћ

тљкпiрiне таратылды. Осы кiтаптаѕы

крсетiлген ћаѕидаларды пайдалана отырып,

мектеп асханаларындаѕы ас мќзiрлерi

дайындалса одан оћушы денсаулыѕына тек

пайда келген болар едi, – дейдi.

орналасћан Айымгљл Дќуiрбекћызы бас-

шылыћ ететiн №163 мектеп-лицейiнiѓ

асханасы барлыћ санитарлыћ талапћа сай.

Мектеп асханасынан тамаћ iшетiн оћушы-

лар саны да жетерлiктей. Ќсiресе, «ЖК

Омарханова» асхана меѓгерушiсi Ќлия

Шќмшiћызыныѓ тiкелей басшылыѕымен

аспазшылар ќзiрлеген таѕам тљрлерiн оћу-

шылар сљйсiне жейдi. 4 апталыћ ас мќзiрi

стандартына сай ќзiрленетiн таѕамдарды

балалар тќбетпен тџтынады екен.

– Еѓ бастысы, асты ќзiрлегенде барлыћ

ыћыласыѓызды, ынтаѓызды салсаѓыз,

таѕамыѓыз да дќмдi болады.  Стандартћа сай

ќзiрлеудi бастап та кеттiк. Балалардыѓ

тамаћтарды сљйсiне жегенiн кргенде, мќзiр

бойынша дайындалатын таѕамдар олардыѓ

кѓiлiнен шыѕатынын байћадым, – дейдi

Ќлия Шќмшiћызы.

Шындыѕында љй жаѕдайында ќзiрлен-

ген таѕамдар ересектерге арналѕан. Тiптi,

кейде ауыр тамаћтарды љлкендердiѓ %здерi

ћорыта алмай жатады. Сондыћтан балалар

еѓ болмаса мектеп асханасы ќзiрлеген

жеѓiл ћорытылатын таѕамдарды тџтынса,

асћазанѕа да кљш тљспес едi.

Жаѓа бекiтiлген стандарт ћџжат iспеттi.

Мџнда ас мќзiрiне ћойылатын талаптар да

к%рсетiлген. Аптасына бiр мќрте балыћ етi

берiлсе, тљскi асћа салат, бiрiншi, екiншi

таѕам жќне компот берiледi. Жемiстерден

жасалѕан салатты оћушылар љйрене келе,

сљйсiнiп жеуi мљмкiн. Љй жаѕдайында

к%бiне майонез ћосылѕан салат ћана жейтiн

баланыѓ бiрден к%к%нiске љйренiп кетуi

ћиындау болады.

Мектеп асханасындаѕы оћушы таѕамы-

ныѓ таѕы бiр пайдалы тџсы – мџнда тамаћ

ћуырылмайды, тек буѕа пiседi. Балалар

љйлерiнде онсыз да майѕа ћуырылѕан ас

iшедi. К%п жаѕдайда аналары жџмыстан

кеш ћайтатын отбасы к%бiне «ћуырмаш»

жасауды ќдетке айналдырып алѕан. Мџндай

майлы таѕамды бала тљгiл кейде љлкен

кiсiлердiѓ асћазаныныѓ %зi ћабылдай

бермейдi. Ћазiр к%бiне балалардыѓ

тамаћтарына берiлетiн 300 теѓге т%ѓiрегiнде

к%птеген ќѓгiме айтылып жљр. Ќлеуметтiк

аз ћамтылѕан, ата-ана ћамћорлыѕынан тыс

ћалѕан, т.б. негiзгi жеѓiлдiктерi бар оћу-

шылар жалпыѕа ортаћ бiлiм беру ћоры есе-

бiнен тегiн тамаћтанады. Ћалѕан балалар-

дыѓ да тамаћпен ћамтылуы ата-аналарына

байланысты. Баланыѓ уаћытылы дџрыс

тамаћтануы оныѓ денсаулыѕыныѓ кепiлi

екендiгiн ескерсек, астыѓ баѕасына емес,

сапасына ћараѕанымыз ж%н-ау. @йткенi,

к%птеген ата-ана 300 теѓгенi ћымбатсына-

тындыћтарын айтса, асхана меѓгерушiлерi

ћымбат %нiм тџтынатындыћтарын айтып

аћталады. Жалпы, мектеп асханасы пайда-

ныѓ к%зi емес. Бљкiл бiр елдiѓ болашаѕына

тiкелей жауапты екендiктерiн сезiнулерi

керек. Еѓ алдымен, асхана иесiнiѓ тамаћ-

тану саласындаѕы тќжiрибесi, сапа серти-

фикаты, аспазшыларыныѓ денсаулыѕы та-

лапћа сай болуы, олардыѓ бiлiктiлiгi, сани-

тарлыћ-эпидемиологиялыћ рџћсаты бар

%нiмдерiнiѓ тiзiмi талапћа сай болѕанда

ѕана мектеп асханасынан тамаћтанатын

балалар денсаулыѕына да еш ћауiп болмас

едi.

Ћаламыздаѕы Медеу ауданы аумаѕында

МЕКТЕП АСХАНАСЫНЫЃ МЌЗIРI

Мектеп асханаларында

пайдалануѕа болмайтын таѕамдар

Мектеп асханаларында туралѕан ет ћосылѕан

ћџймаћтарды; флотша макарон, зельцтер, форшмактар,

паштеттер, кремi бар кондитерлiк нiмдердi; тџтыну

ћаптамасындаѕы кондитерлiк нiмдер мен тќттiлердi

(шоколад, кќмпит, печенье); морс пен квас, фритюрде

ћуырылѕан нiмдер, шала пiсiрiлген жќне ћуырылѕан

жџмыртћа, кљрделi (4 компоненттен артыћ) салаттар,

ћаймаћ пен майонез ћосылѕан салаттар, окрошканы,

саѓыраућџлаћтар, неркќсiпте дайындалмаѕан (љйде

дайындалѕан) тамаћ нiмдерi, тез дайындалатын ћџрѕаћ

таѕамдыћ концентраттар негiзiндегi бiрiншi жќне екiншi

таѕамдарды; газдалѕан, емдiк жќне емдiк-асханалыћ

минералды су, алкогольсiз энергетикалыћ (сергiтетiн)

сусынды, диффузиялыћ ћойылтылѕан шырынды

(ћаптамаланѕан минералды жќне ауызсуды ћоспаѕанда),

фаст-фудтар: гамбургерлер, ход-догтар, чипсiлер,

кептiрiлген нан, ћытырлаћ нанды, ащы тџздыћтар,

кетчуптар, ащы дќмдеуiштердi (бџрыш, аћшелкек,

ћыша) дайындауѕа жќне ткiзуге, пастерленбеген сљттi,

термиялыћ ѓделмеген сљзбенi жоѕары жќне бiрiншi

сџрыпты бидай џнын пайдалануѕа болмайды.

КЕРЕК КЕЃЕС

Ол туралы не бiлемiз? Балаларымыз не iшiп, не жеп жљр?