Газет 988 жылдыѓ шiлдесiнен бастап шыѕады №102 (5609), 11 ћыркљйек, сейсенбi, 2018 жыл

11.09.2018.

№102 (5609)

10

almaty-akshamу.kz

almaty-aksham@mail.ru

ТЏЛЅАТАНУ

«ЅАЛЫМНЫЃ СИЯСЫ

ШАЊИДТIЃ ЋАНЫНАН ДА ЋЫМБАТ»

Дљниеге аты мќшњљр ѕалым Бэла Ахметова кшесiнiѓ ашылу

салтанатында туѕан ой џшћыны

Кз майын тауысып,

инемен ћџдыћ ћазѕандай

ѕылыммен шџѕылданып,

нейтронды физика сала-

сында соныдан жол

салып, жаѓалыћ ашады.

Бџл сол кезде жариялауѕа

жатпайтын жабыћ таћырып

едi. Ѕылым жолындаѕы

ћажырлы еѓбегi жанып,

оныѓ халыћ

шаруашылыѕына, ѕарыш

саласына зор пайдасы

ескерiлiп, Бэла Ахметова

1972 жылы КСРО Мемле-

кеттiк сыйлыѕыныѓ

лауреаты атаѕын алады.

Ћазаћ топыраѕында

тџѓѕыш рет ћол жеткен,

оныѓ љстiне ћаршадай

ћазаћ ћызыныѓ ой-

парасатынан туѕан те

ћџнды ѕылыми еѓбекпен

лауреатты КСРО Ѕылым

Академиясыныѓ сол

кездегi президентi,

Лениндiк сыйлыћтыѓ

лауреаты, Кеѓес Ода-

ѕыныѓ љш мќрте Еѓбек Ерi,

академик Анатолий

Александров Алматыдаѕы

љйiне  келiп, арнайы

ћџттыћтайды.

Тiлдi сериал арћылы

жетiк меѓгерiп алѕан

алматылыћ ћыз

«Тiлдi меѓгеру

ћиын, арнайы курстарѕа

жазылу керек» деген

сылтауды айтатын

жџртћа алматылыћ 18

жастаѕы Арайлым

Мелдешованыѓ з

жауабы бар. Тљрiк тiлiн

арнайы курстарѕа бар-

май-аћ, сериал кру

арћылы жетiк  меѓгерiп

алѕан Арайлым тiптi

Ћазаћстан мен Тљркия

елдерi арасында т-

кен ћџрылтайда ресми

аудармашы болып та

љлгерген, тљрiк тiлiнде  сауатты жазуды да сериал

арћылы љйренген.

Оныѓ айтуынша, алѕашында тiлге деген

ћызыѕушылыѕы мљлдем болмапты. «Мен Алма-

тыдаѕы №173 мектеп-лицейде оћыдым. Ол жерде

тiлге деген талап ћатал болды. Бiлiм жаѕы да, тiл

жаѕы да жаћсы болуы басты шарт. Тљркия елiне,

олардыѓ салт-дќстљрiне, тiлiне деген ћызыѕу-

шылыћ бала кезiмнен басталды. Кiшкентай

кезiмде теледидардан солардыѓ сериалы мен

фильмдерiн к(рiп (стiм. Кешке отбасымызбен

жинала ћалып, тљрiк сериалдарын тамашалай-

тынбыз. Кейде дауыстап жатћан адамдардыѓ

аудармасы естiлмей ћалып, (зiм не деп

айтћандарын тљсiне ћоятынмын. Сол елдiѓ тiлiн

бiлу керек деген маћсат ешћашан ћоймаппын.

Тљркия елiне ћызыћћаным соншалыћ, тiлiн

ћалай љйренiп алѕанымды бiлмей де ћалдым. Тiлдi

меѓгеру толыћтай (з тарапымнан болды. Ата-анам

да, мџѕалiмдерiм де мќжбљрлеген жоћ. Ћонаћ-

жайлыѕы ћазаћтан кем тљспейтiн, келген ћонаћты

жоћ дегенде бiр кесе шай iшкiзбей жiбермейтiн,

алѕыс айту, кешiрiм сџрау секiлдi тљрiк џлтына тќн

ћасиеттердi мен ћазаћтарѕа џћсаттым. Тiлдi былай

ћойѕанда, тiптi салт-дќстљрлерiне дейiн џћсас бџл

џлттыѓ тiлiн меѓгеру аса ћиын болѕан жоћ. Ќрбiр

ћыз секiлдi бос уаћытымда сериал к(ргендi

џнатамын. Ќсiресе, тљрiк сериалдарын. Уаћы-

тымды тек сериал к(рiп емес, тiл љйренiп (ткiздiм

десе болады. Бастапћыда аудармамен, кейiн

субтитрлармен, ћазiр тек тљрiк тiлiнде к(рiп

жљрмiн», – дейдi Арайлым.

Баћытына орай кейiпкерiмiздiѓ арманы

орындалып, тљрiк елiне бару бџйырѕан екен, тiптi

ресми ауармашы болып барыпты.  «Алѕаш рет 2015

жылы Стамбџлда болдым. Ол кезде тiлдi шамалы

тљсiнетiнмiн. Тiлiмнiѓ деѓгейi ымѕа келiп, ендi

љйренiп жљрген кезiм. Ќкемдi Ћазаћстан мемлекетi

мен Тљркия елi ћџрылтайыныѓ баспас(з

конференциясына шаћырѕан. Ќкем менiѓ тљрiк

тiлiн љйренiп жљргенiмдi бiлетiн, ћџрылтайѕа

(зiмен бiрге аудармашы ретiнде ала кеттi. Бџл iс-

шара маѕан љлкен тќжiрибе болды.  Тiлдi меѓгергiѓ

келсе сол ортада жљрiп, тек сол тiлде с(йлесуге

тырыс деп айтады ѕой. Сериалдан к(рген б(лек,

шынайы (мiрде жљзбе-жљз кездесiп с(йлескен

мљлдем б(лек екен.  Баћытыма ћарай Тљркия

мемлекетiнде таѕы екi рет болдым. Басында

ћысылып, с(йлесуге џялатынмын. Екiншi, љшiншi

рет барѕанымда ќѓгiмеге (зiм ћолћа салып, лќззат

алатын болдым. Тiптi, бiр кезде дљкеншi мен

туристке к(мектескенмiн бар. Турист не керектiгiн

ыммен тљсiндiрiп жатса да, дљкеншi тљсiнбей тџр

екен. Ћастарына келiп, не ћалайтынын сџрап,

кейiн екеуi бiрiн-бiрi тљсiне алмаѕанына кљлiп,

маѕан алѕысын айтып тарћаѕан. Осындай кездерде

тiл бiлудiѓ артыћшылыѕы бар», – дейдi ол.  «Бос

уаћыт бќрiнде бар, тек оны тиiмдi жџмсау ќр

адамныѓ (з ћолында». Арайлымныѓ џстанымы

осы. Ол  тiлдi ќлi кљнге дейiн меѓгере алмай

жљргендерге кеѓес бердi: «Ћай салаѕа бет бџрсаѓ

да, ћандай iспен айналыссаѓ да барлыћ жерде

т(зiмдi болу керек. Мќселен, менiѓ џстанымым –

бастаѕан iстi аяѕына дейiн жеткiзу. Жаѓадан тiл

љйренiп жљргендерге сол тiлдi жазып емес, еѓ

бiрiншi к(п тыѓдап, к(п с(йлеу керектiгiн айтћым

келедi. Тiлдi бiлiп жљру басћа, сол тiлде с(йлесу

мљлдем басћа. Мысалѕа, тiл бiлсе де с(йлесуге

ћысылатындар бар. Сондыћтан љйренiп

жљргенiѓiзде сол тiлде с(йлесуге тырысыѓыз.

Бастапћыда «Мен дљкенге бара жатырмын», «Саѕат

кешкi алты болды» деп бастап, кейiн љлкен

мќтiнмен  с(йлеуге (зiѓiздi икемдеп алсаѓыз оѓай

болады», – дейдi ол.

Арайлым  болашаћта бизнес саласына бет

бџрѕысы келедi екен. Тiл мен бизнестi бай-

ланыстырып, (зi сљйетiн iспен айналысћысы

келетiнiн айтты.  «Ћолыма армандаѕан ћызыл

дипломымды алѕаннан кейiн бизнес саласын

баѕындырсам деймiн. Бизнестi шетелдiктермен

байланыстырѕым келетiндiктен, таѕы француз,

итальян тiлдерiн меѓгеруiм керек деп шештiм.

Тiлдi бiлген кезде адамныѓ (мiрге деген к(зћарасы

(згеретiнiн айтћым келедi. Басћа џлт (кiлдерiнiѓ

салтын, ќдет-ѕџрпын, тџрмыс-тiршiлiгiн, тiлiн бiлу

арћылы сен тџлѕа ретiнде (сетiн боласыѓ», – дейдi

Арайлым Мелдешова.

Дана ЋЏТБАНБАЕВА.

(Тengrinews.kz).

Елiмiз егемендiк алѕалы олћы-

лыћтардыѓ орны толып, лгенiмiз

тiрiлiп, шкенiмiз жанып, кљн озѕан

сайын кемелденiп келемiз.

Тџѓѕыш Президентiмiздiѓ «Бола-

шаћћа баѕдар: рухани жаѓѕыру»

атты баѕдарламасы тарихымызды

тљгендеуге даѓѕыл жол ашып,

тџрмыс-тiршiлiгiмiзге айрыћша

серпiн бердi, дљр сiлкiнiс жасады.

айѕаѕындай, (ткен жџма кљнi Алматы-

даѕы еѓ кенже – Наурызбай ауданында

халћымыздыѓ маѓдайалды ѕалым ћызы

Бэла Ахметова атындаѕы к(ше пайда

болды.

Бэла Ѕабдолѕалићызы Ахметова

осыдан аттай сексен жыл бџрын ћасиеттi

Алматы топыраѕында дљние есiгiн

ашћан. Тектi атадан тараѕан. Тегiне

ћарап жан (седi, жерiне ћарап дќн (седi

десек, ќкесi Ѕабдолѕали Ахметов сол

кезде екiнiѓ бiрiнiѓ ћолы жете бермейтiн

Ташкенттегi Орта Азия мемлекеттiк

университетiн тќмамдап, Ћазаћ мемле-

кеттiк консерваториясы директорыныѓ

орынбасары болып жџмыс iстеген,

џлаѕатты џстаз, ћарымды ћайраткер адам

болѕан. Атаћты Ахмет Жџбановпен

тонныѓ iшкi бауындай аралас-ћџралас

сыйласћан.

Бэланыѓ (зi 1961 жылы Ћазаћ мемле-

кеттiк университетiн физика мамандыѕы

бойынша љздiк тќмамдап, Ломоносов

атындаѕы Мќскеу мемлекеттiк универ-

ситетiнде нейтронды физика саласынан

кандидаттыћ диссертациясын ойдаѕыдай

ћорѕап шыѕады. Осы кљрделi пќннен

жастарѕа дќрiс бередi. Bзi тќлiм алѕан

ћасиеттi шаѓыраћта профессор дќреже-

сiне дейiн (сiп, арнайы зертханаѕа

жетекшiлiк етедi. К(з майын тауысып,

инемен ћџдыћ ћазѕандай ѕылыммен

шџѕылданып, нейтронды физика сала-

сында соныдан жол салып, жаѓалыћ

ашады. Бџл сол кезде жариялауѕа

жатпайтын жабыћ таћырып едi. Ѕылым

жолындаѕы ћажырлы еѓбегi жанып,

оныѓ халыћ шаруашылыѕына, ѕарыш

саласына зор пайдасы ескерiлiп, Бэла

Ахметова 1972 жылы КСРО Мемлекеттiк

сыйлыѕыныѓ лауреаты атаѕын алады.

Ћазаћ топыраѕында тџѓѕыш рет ћол

жеткен, оныѓ љстiне ћаршадай ћазаћ

ћызыныѓ ой-парасатынан туѕан (те

ћџнды ѕылыми еѓбекпен лауреатты

КСРО Ѕылым Академиясыныѓ сол

кездегi президентi, Лениндiк сыйлыћтыѓ

лауреаты, Кеѓес Одаѕыныѓ љш мќрте

Еѓбек Ерi, академик Анатолий Алексан-

дров Алматыдаѕы љйiнекелiп арнайы

ћџттыћтайды.

Бэла Ахметованыѓ есiмi берiлген

к(шенiѓ ашылу салтанатына аудан

тџрѕындары к(п жиналды. С(зiѓдi тiлмен

жеткiзесiѓ, сезiмдi гљлмен жеткiзесiѓ

дегендей, халыћ (зiнiѓ парасатты ћызы,

ѕылым бќйгесiнде оза шауып жљлде

алѕан Бэла Ахметоваѕа деген ыстыћ

ыћыласымен сљйсiнген сезiмiн бейнелi

тiлмен де, ћџшаћ-ћџшаћгљлмен де жет-

кiздi. Мќселен, Б.Ахметованыѓ отба-

сымен ћоян-ћолтыћ араласћан, ЋР еѓбек

сiѓiрген дќрiгерi Мџсаѕали Меѓдiѕалиев

Бэланыѓ бейбiт замандаѕы ерен еѓбегiн

майданда ерлiк к(рсеткен Мќншљк,

Ќлия, Хиуаздардiѓ батырлыѕымен

теѓесе, Наурызбай аудандыћ Ардагерлер

кеѓесiнiѓ т(раѕасы Мќдениет Ћаркенов

Бэланыѓ игi iсi аудан жастарына љлгi-

(неге болатынын тiлге тиек еттi, ал

лауреаттыѓ туѕан сiѓлiсi Ира Ахметова

бала Бэланыѓ ана Бэлаѕа, дана Бэлаѕа

дейiн (сiп шыѓдалѕан сќттерiн айтып,

жиналѕандардыѓ к(ѓiл-кљйiн тебiренттi.

Бэла Ахметовамен отыз бес жыл

(мiрiн бiрге (ткерген, ыстыћћа бiрге

кљйiп, суыћћа бiрге тоѓѕан, екеуара

ѕылым докторы ата-ана жолын ћуѕан

Назымдай ћыз, iскер кќсiпкер Iлиястай

џл тќрбиелеп (сiрген жары, зайыбыныѓ

ардаћты аты мќшњљр болуы љшiн жарѕаћ

ћџлаѕы жастыћћа тимей жљрген, (зi де

белгiлi џстаз, экономика ѕылымыныѓ

докторы, профессор Bтеѕали Шеденов-

тыѓ с(зi ерекше маѕыналы да ќсерлi

болды. Лауреаттыѓ шќкiртi, бљгiнде

џлттыћ университеттiѓ физика кафедра-

сыныѓ меѓгерушiсi Асхат Бекбаев

џлаѕатты џстазыныѓ асћан адамгершiлiгi

мен тереѓ бiлiмдiлiгiне тоћталды.

К(шенiѓ ашылу салтанаты туралы

маћаламызды Наурызбай ауданыныѓ

тџрѕыны ћарт аћын Т(леш Станбеков-

тыѓ Бэла Ахметоваѕа арнаѕан толѕауы-

мен аяћтауды ж(н к(рдiк:

Бэламыз – ћазаћ ћызы, тџѓѕыш ѕалым,

Анадан артыћ туѕан ерен дарын.

Аспанда жанѕан жџлдыз аѕып ттi

Жарћ етiп ерте снген ол бiр саѕым.

Ал оныѓ атындаѕы к(шенiѓ шамдары

самаладай жарћырап тџр.

 Хамит БIРЖАНОВ, зейнеткер.

Соныѓ бiр дерегi – мџћым елiмiздегi

сияћты, ару ћаламыз Алматыда

к(шелердiѓ атаулары заман талабына

сай (згертiлiп, кейбiр џмыт болуѕа

айналѕан, ескерусiз, елеусiз ћалѕан

есiмдер бiрiнен соѓ бiрi жалѕанныѓ

жарыѕына шыѕуда. Мќселен, ћазаћ

зиялыларыныѓ ћанын сљлiктей сорып,

жазыћсыз арыстарымызды оћћа

байлаѕан ћанды ћол жендет Леван

Мирзоян к(шесiне ћазаћ ѕылымыныѓ

тау тџлѕасы Ћаныш Сќтбаевтыѓ

љзеѓгiлес шќкiртi, (зi де республика

Ѕылым Академиясыныѓ президентi

ћызметiн атћарѕан Шафик Шокиннiѓ

есiмi берiлдi.

Пайѕамбардыѓ хадисiнде ѕалымныѓ

сиясы шањидтiѓ ћанынан да ћымбат деп

бекер жазылмаѕан. Мiне, осы тќмсiлдiѓ