379
Бастауыш пән мұғалімі ретінде мен өз сабағымда тиімді тәжірибені қолдана отырып,
оқушыларды функционалдық сауаттылыққа тәрбиелеуде мынандай екі мақсатты басты назарда
ұстаймын:
-белсенділік;
-сыни тұрғыдан ойлау үрдісі арқылы әр баланың сабаққа қатысына жағдай жасау.
Ең алдымен мен оқушыларымның психологиялық ұстанымдарын ескере келе, логикалық
ойлауларын дамыта отырып, ақпараттық құзыреттілікке бағыттаймын. Білімнің мазмұндық
функцияларын, ақырғы нәтижеге бағыттай отырып сапасын арттыруға ықпал етемін.
Осындай
жоспарлы жүйе арқылы оқушының пәнге қызығушылығын оятып, өзіндік көзқарасын білдіруге
мүмкіндік беріп, зерттеуге икемділігін дамытып, бір-бірімен қарым-қатынас жасай білуге
қалыптастыру. Осындай әрекеттерден кейін оқушы басқаларды тыңдауды, кез келген жауапқа
сыйластық, түсіністікпен қарауға үйренеді әрі оқушылар белсенді болады, олар сұрақтар қойып
дәлелдерді талдайды.
Тіл дамыту мақсатындағы жүргізілетін жұмыстар оқушының ойлау қабілетіне, сондай-ақ
өз ойын жеткізе білуіне, шығармашылық ізденісіне жол ашады. Тіл дамыту сабағын әр мақсатта
түрлендіріп өткізген өте тиімді. Бірде оқушыға сурет бойынша шағын мәтін құрастыру, белгілі
бір тақырыпқа мақала, әңгіме, суреттеме, авторға хат жазу немесе өлең жолдарының аяқталмаған
соңғы екі тармағының ұйқасын табу тапсырылады. Бұндай тапсырмалар оқушылардың өздігінен
ойланып дербес жұмыс жасауына, шығармашылықпен айналысуына, функционалдық
сауаттылықтарын арттыруға ерекше көмектеседі.
Сонымен қатар, оқушының тілдік дамуын
арттыру мақсатында сабақ кезінде қолданылатын көрнекіліктердің де рөлі орасан зор.
Көрнекілік құралдарын қолдану, сұрақ-жауап, талдау, тақтаға шығып жазу, айтқан ойын нақты
мысалдар арқылы дәлелдей білу, сөздікпен жұмыс жасату сияқты әдіс-тәсілдерді қолданудың
маңызы зор.
Мұғалім алдындағы оқушының өзіндік ерекшеліктерін біле отырып, оқушының
танымдық іс-әрекетін қалыптастыруға бағытталған білім беруде жеке оқытудың да дамуын
көздейді. Оқушы бойындағы қабілеттілік туа біткен қасиет емес, ол тікелей пәндік әрекет
арқылы дамиды. Оның дамуы баланың жаңа білім алуымен, біліктілігі мен дағдыларының
қалыптасуымен тікелей байланысты. Әр оқушының шығармашылық мүмкіндігін анықтап, әрі
қарай осы қабілетті дамыту мұғалім шеберлігіне байланысты.
Функционалдық сауаттылық-білім беру сапасын жақсартудың аса маңызды, басты шарты.
Яғни, оқытуды түрлендіру, қызықты өткізу, оқытудың инновациялық әдістерін белгілі бір
практикалық жаңа іс-әрекеттерде кеңінен қолдану. Бұл әдістер «мұғалім-оқушы»
әрекетінің ең
тиімді тұсы. Жүсіпбек Аймауытов айтқандай «Сабақ беру-үйреншікті жай шеберлік емес, ол-
жаңадан жаңаны табатын өнер».
Бастауыш сыныпта оқушы қызығушылығын ойын элементтері арқылы дамытуға болады.
Ойын адамның өмір танымының алғашқы қадамы. Ойын өмірде ерте жастан басталып, адамның
есейіп кәсіпті жеке меңгергенінше жалғасады. Ал оқыту үрдісінде жаңа технологияның маңызды
бөлігі болып табылады. Ойын баланы қимылға, әрекетке, денешынықтыруға төселдіреді. Сол
арқылы өмір күресіне, еңбекке баулиды. Ойынсыз ақыл-ойдың қалыпты дамуы да болмайды. Әр
пәнге байланысты ойын түрлері де өзгеріп отырады. Мәселен, математика сабағында оқушылар
қиял арқылы алысқа ой жүгіртіп, ақыл-ойдың жетегінде болады. Тіл сабақтарында оқушы шешен
сөйлеуге, тапқыр ойды ұшқыр айта білуге, сауатты сөз құрылымдарын құра білуге дағдыланады.
Ойын арқылы оқыту баланың танымдық қасиетін және іздену әрекетін дамытады. Ойын –оқыту
үрдісінде оқытудың әрі формасы, әрі әдісі ретінде дербес дидактикалық категория бола алады,
оқушының функционалдық сауаттылығының артуына өзіндік әсер етеді.
Функционалдық сауаттылық математикалық және оқу сауаттылығы болып бөлінеді.
Ендеше мен өз сабағымда математика пәнінен де тіл сабақтарынан да оқушыларды ұлттық ойын
арқылы дамытуға,
ойын қалыптастыруға, зейінін арттыруға жұмыс жасап келемін. Мәселен,
қазақтың ұлттық ойындарын математика сабағымен сабақтастыру арқылы оқушыларды
шапшаңдыққа, алғырлыққа, салт-дәстүр арқылы ой-өрістерін дамытуға болады. «Ақсүйек»
ойыны арқылы математикалық фигураларды құрастыру, дайын қиылған бөліктерден түрлі пішін
құрастыруға болады. Бұл ойында шапшаңдық әрі тапқырлық қажет. Сондай-ақ, «Бәйге» ойыны
арқылы берілген тапсырмадағы кестеден ұпай бойынша сұрақтар таңдап, дұрыс жауап берсе сол
380
ұяшықтағы ұпай саны қосылады. Әрі ойынды көп ұпай жинаған топ бастайды. Бұл ойын
кезеңдеріне «Жамбы ату» «Көкпар» сияқты ұлттық ойындар жалғасын табады.
Демек, дидактикалық ойындар оқушыларды өз бетінше жұмыс істеуге дағдыландырады,
олардың ойлау қабілеттерін, ізденімпаздығын арттырады, сөз қорын молайтуға көмектеседі.
Бұның барлығы бүгінгі заман талабының сұранысы оқушылардың функционалдық
сауаттылығын дамыту болып келеді.
Әдебиеттік оқу, қазақ тілі, дүниетану сабақтарында мәтін бойынша жұмыс,
жұмбақ шешу,
тірек сөздермен жұмыс, сурет салу, эссе жазу, кері байланыс орнату т.б. оқушылардың алған
білім деңгейін анықтау сияқты тәсілдерді пайдаланамын. Бастауыш сынып болғандықтан,
баланың логикалық ойлауын дамыту үшін түрлі әдіс-тәсілдерді қолданып, түрлендіріп өткізу
басчты мақсатым.
Қорытындылай келе, бастауыш сыныптарда оқушылардың функционалдық
сауаттылығын арттыру заман талабы дегім келеді. Қазақстанның дамып келе жатқан қадамында
оқу үрдісінде жаңа ақпараттық технологиялардың енгізілуі, оқушылардың ойлау дағдысын
арттыруға деген ең тиімді тәсіл болмақ.
Достарыңызбен бөлісу: 
