Форма 12 Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік фармацевтика академиясы Техникалық және кәсіби білім беру факультеті

Темір жол тарихы

Алғашқы жақсы бастамалар XIX ғасырдың бас кезінде болды. Темір рельстер салынып, бұл әдіс кейін барлық жерлерде жаппай қолданыла бастады. Енді осы жолдар арқылы салмағы бес – алты есе ауыр жүктерді тасмалдай беругеболатын мүмкіндік туды. Стефенсон темір жол көлігінің негізін қалаған алғашқы ағылшын өнертапқышы 1814 жылы өзінің алғашқы паравозын жасап шығарды. Паравоздың көптеген үлгілерн ұсынды, оның ішінде «Ракета» да бар болатын (1829).

1825 жылдың қыркүйегінде Дарлинттон – Стоктон бағыты бойынша алғашқы қоғамдық теміржолын салды. Тек Теорт Стефенсон ғана паравоздың әкесі деген атаққа лайық. 1830 жылдың қыркүйегінде Ливерпуль Манчестер темір жолы ашылды. Темір жол көлігінің өркендеуінде жүк таратар күштің жоқтығы бөтет болып тұрған еді. Стефенсонның паравозы 6 аттың күшіне тең, сағатына 6 шақырымжылдамдықпен 30,5 тоннаның жүгін алып жүре алатын. Адам баласының «темір» ат болса деген атам заманнан келе жатқан арманын механиктер - әкелі – балалы Черепановтар жүзете асырды. 1834 жылы олар Нижний Татильдегі Демидов зауытында алғашқы орыс паровозын жасады.

Он тоғызыншы ғасырдың 60-шы жылдарында қазақ халқының әлеуметтік – экономикалық өмірінде және оның орыс және басқа ұлттармен мәдени байланыс орнатуында, аймақтың жалпы дамуында үлкен маңызға ие болды.

Қазақстандағы ең алғашқы теміржол желісі Каспий теңізі мен Арал теңізін Үстірт арқылы қосу жобасы тіпті, XIX ғасырдың 50-ші жылдарында-ақ пайда болған. XIX ғасырдың 70-ші жылдарында Қазақстан теміржол құрлысы саласындағы 1877 жылы қаңтарында іске қосылған Самар – Орынбор (уақытша Чакалов) жолы жалғыз қомақты нәтиже болды. Теміржол құрлысының аумағын кеңейтуді талап еткен Орта Азия және Қазақстан шикізат көздері мен тұтыну нарығын иелену қажеттігі туды. Бұл Түркістан және Сібірді рельс арқылы қосу жобасымен түсіндіріледі.

Қазақстандағы теміржол жүйесінің алғашқы құрылысы 1893 жылы басталған еді. Бұл ұзындығы 369 шақырымдық Покровская Слобода – Орал тар табанды жүйесі болатын. Оның 13-і Қазақстан территориясымен өтетін. Бұл теміржол торабының құрылысы Батыс Қазақстаннан ауылшаруашылық жүктерін көп, әрі жылдам жіберуге мүмкіндік туғызды. атап өтуге болады.

1. Қалаға ол, күн көтерілген соң, жетті. 2. Күзетші жанында ол осы оймен аңырып тұрғанда, қолтықтаған түйіншегі бар бір ересек бала келе қалды. 3. Барар жерін анықтап алған Кеңес әлгідей емес, аяғын нық басты. Былай шығысымен-ақ, осылай қарай ағылған адамдар шоғырына кезікті. (М. И.) 4. Бауырсақ мұрын бала жігіт темірді таспаша сындырып тұр. Жонылған темір шаммен шағылысып жарқылдаған сайын, оның да көзі жалт-жұлт етеді. (Ғ. Мұст.) 5. Бауға келсек, күзетші қақпаға құлып салып жатыр екен. 6. біз үшеуіміз баудан шығысымен-ақ, күзетші қақпаны жауып, құлып салды. (Л. П.) 7. Атамекеніңнің жерін азапқа салып жатқанда, үнсіз қалу масқаралық. 8. Дүниеге мүгедек балалар келіп жатқанда, өзіңді бір сәтке де бақытты сезіну мүмкін емес. (О. Сүлейменов, «Парасат» журналы, №11 (413), 1992 жыл.) 9. Феруза, күн өткен сайын өзінің өсіп келе жатқанын аңғарды. (М. И.) 10. Шахтаға түспестен бұрын, Еркін кішкене бөлмесіне келіп енді. (Ғ. Мұхт.) 11. Айнала дүние айқын көрінген шақта, тракторшылар жаңа қызық көре бастады. (М. Ә.) 12. Ұзақ сапар шеккелі, Мақсатқа осы жеткенім. (Ж. Ж.)

1. Сол кезде оның беті күрең ... , ақ сақал жамап алған жас жігітке ұқсайды. (С. М.) 2. Енді аттың жалт беріп кетуіне мұршасын келтірмейтіндей ... , тізгінді екі қолымен екі жаққа тартып шауып келді. (Б. Соқп.) 3. Хакім кітапты ұстаған ... , Әбдірахманның сөздерін қыбыр етпестен тыңдады. (X. Ес.) 4. Жыртылған жермен төте жүре отыр ..., олар Серёжа малалап жүрген жерге лезде-ақ жетті. (Ә.Нәбиев.) 5. Қорқыныштан туған ойдың шегі бол ..., сәбидің көз алдына әлденелер елестей берді. (А. Байт.)

1. Ана мен баланың бақытты сәттеріне бөгет болғысы келмей, жүріс-тұрысының сыбдырын сездірмеуге тырысты. (С. М.) 2. Бүгін бірер керек кітабын алып шықсын деп, сонда әдейі ертіп апарған едім. (М. Ә.) 3. Қыздың қарасынан көз жазбайын деп, өзі де қатты ағызып келеді. (Ғ. М.) 4. Тұрмыс жақсы болу үшін, еңбек күн көп болуға тиісті. (Ғ. С.) 5. Білмегенін білсем деп, оқушылар ынтығар. (Қ. Айн.) 6. Сырбайды үрейлендіргісі келмей, басалқы сөздер айта бастап еді. (С. М.) 7. Халықты білім жолына шақыру үшін, ақын түгін де аямай, сарқып айтты, сарқылып айтты. (Ә. Тәжібаев.) 8. Қорқынышты бастан кешірісін деп, сонда әдейі ертіп апартқан едім.

А) Жеке кеспе қағаздардағы тапсырмаларды орындау;

Б) Жаттығу жұмысы
14. Үйге тапсырма беру: 2 мин (2%)
Әуежайда, темір жолда, аялдамада сұхбат
35-сабақ
1.Сабақтың тақырыбы: Аралас құрмалас сөйлем. Менің сүйікті жазушым.
2.Сағат саны: 2 90 (100%)
3.Сабақ түрі: тәжірибелік
4.Сабақтың мақсаты:

Оқыту: Оқушылардың алған білімдерін жинақтап, толықтыру.

Тәрбиелік: Қазақ ақындарының өлең-жырларын талдай отырып тәрбиелеу.

Дамыту: Оқушылардың танымдық қабілеттерін, шығармашылық ізденістерін, сабаққа деген қызуғышылықтарын, білімге деген белсенділіктерін арттыру
5.оқыту әдісі: жұптасып жұмыс істеу.
6.Материалды – техникалық жабдықталуы:

а) техникалық құралдар: мультимедиялық жабдықтар

ә) көрнекі және дидактикалық құралдар: өзіндік жұмыстарға арналған кеспелер, тест тапсырмалары.

б) оқыту орны: қазақ тілі дәрісханасы
7. Әдебиеттер:

1. Негізгі (н)

1. 
   Құрманбаева Ш. Қазақ тілі: денсаулық сақтау саласына арналған оқу-әдістемелік кешені. Алматы: Қазығұрт, 2010ж.
   
2. 
   Ш. Бектуров, Қазақ тілі: жоғары оқу орындарына түсушілерге арналған оқулық. –Алматы: Білім, 1994.
   
3. 
   Н. Оразақынов, Н. Әміреев, Н. Сапақов. Қазақ тілі сөз мәдениеті- Алматы: Мектеп 2006
   
4. 
   Ж. Адамбаева, Ф. Оразбаева, Қ. Оңалбаева. Қазақ тілі- Алмаы: Мектеп, 2006
   
5. 
   Б. Құлмағанбетова, У. Туребекова, Г. Ибраева. Қазақ тілі – Алматы: Мектеп, 2007
   
6. 
   Бектұров Ш. Қазақ тілі: ана тілі деңгейінде үйрету құралы. Алматы, Әділет ЖҚМ, 2002
   
7. 
   Қараев М.Ә. Қазақ тілі: (Фонетика, лексикология, морфология, синтаксис) Алматы, Ана тілі, 1993
   

1. Қазақ тілі пәні бойынша практикалық сабақтардың 1-курс студенттеріну арналған әдістемелік нұсқаулар жинағы. Шымкент, 2002

2. Н. Беріков. Қазақ тілі сабақтары – Ақтөбе: Ана тілі, 1994

4. Г. Байжанова, А. Маймақова. Іс жүргізу – Астана: Фолиант, 2007

5. В.И. Сакала, Б.В. Сакала, Н.В. Сакала. Қазастан Республикасында іс қағаздарын жүргізу – Алматы: LEM, 2006

6. С. Кенжахметұлы. Жеті қазына – Алматы: Ана тілі, 1997

7. К. Сариева. Қазақ тілі және ел тану – Алматы: Lebiz, 1997

8. А. Нысаналин. Қазақтың мақал-мәтелдері – Алматы: Мектеп, 2004

9. С. Қалиева, М. Оразаев, М. Смайылова. Қазақ халқының салт-дәстүрлері-Алматы: Рауан, 2002

11. Е. Елубаев. Жүз жұмбақ, жүз жаңылтпаш – Алматы: Мектеп, 1999

12. Ә. Хазимова. Іс қағаздарын қазақ тілінде жүргізу – Алматы, 2004

13. Л. Дүйсебекова. Қазақ ресми іс қағаздары – Алматы. Ана тілі, 2005

14. Н. Оралбаева, Ғ. Мадина, А. Әбілқаев. Қазақ тілі – Алматы: қазақ университеті, 1998

15. К.О. Өмірбаева. Қазақ тілін көпдеңгейлік оқыту – Ақтөбе, 2005

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқытушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  
• 
  Сабақтың мақсаты мен міндеті.
  

1. Көмекші сөздер

2. Етістіктің райлары

3. Шылаудың түрлері

4. Сөз тіркесі. Жай сөйлем
10. Жаңа сабақты түсіндіру: 27 мин (30%)
Аралас құрмалас сөйлем
Құрамындағы жай сөйлемдер бір-бірімен өзара салаласып та, сабақтасып та байланысқан құрмаластың түрін аралас құрмалас сөйлем дейміз. Демек, аралас кұрмаластың құрамында кем дегенде үш жай сөйлем болады да, оның біреуі бағыныңқы, оның баяндауышы тиянақсыз болып, қалған екеуінің баяндауышы тиянақты болады. Сонда жай сөйлемдердің өзара байланысы бағынынқы-басыңқы - басыңқы (схемасы - ) немесе басыңқы - бағыныңқы - басыңқы (схемасы: — —) болуы мүмкін. Сөйтіп, (бағыныңқы сөйлем аралас құрмаластың кұрамында сөйлемнің басында да, сөйлемнің ортасында да қолданыла береді. Аралас құрмалас кейде үш қана жай сөйлемнен емес, одан да көп жай сөйлемнен құрылуы мүмкін. Ондайда бір я екі сөйлем бағыныңқы болады да, екі я үш сөйлем басыңқы болады. Мысалы: Доктор кеткен соң, әйелі операция істеуге көндірмекші болып жылап –сықтап жалынып еді, - Михаил оған жұдырығын түйді.
11. Оқушылардың өз бетінше атқаратын жұмысы: 31 мин (35%)

56-жаттығу. Оқып шығып, қайсысы бірыңғай жарыспалы, кайсысы әр алуан жарыспалы сабақтас екендігін айтып беріндер де, схемамен көрсетіндер.

1. Жайдары, ақ көңіл, бала мінезді болғандықтан, сақалы беліне түссе де, жұрт оны Антоша дейтін. (Ғ.С.) 2. Қолдасып болғаннан кейін, ешкім қағылып орын бере қоймаған соң, Амантай есік алдында, ең шетте отырды. (С.М.) 3. Тымақтың түрілмеген құлағы жағын сабалап, шекпенінің етегі делдие түсіп, еңкелектей басып Омар Игілікті қуып кетті. (Ғ.М.) 4. Мына бірінші жекуі және бойындағы бар қаһарымен жекуі сәби сезіміме инедей қадалғанымен, тітіркенген сезімім бойымды шымырлатып, кұтымды ұшырғанмен, қопандай берген орныма отыра қалғанмен, бұл жекудің мәнісіне түсіне қалдым. (С. М.)

1.Топ алдында сөзді ол түгел айтқызса, өзіне-өзі соққы тигізгендей болатынын сезіп, Дәркембай мен баланы ықсыра, қалың топтан шет бөлініп, шықты. (М.Ә.) 2.Өрге шығарда, ат қиналмас үшін, қиялай жүрсең де, атың ентікпей, шыға алмайсың. (Ғ. С.) 3. Ойыннан бұлар түн ортасы ауа үйге келсе, Балтабек ұйықтап қалып Айбала көйлек жамап отыр екен. (С.М.) 4.Өзі туралы айтылған сөздерге аса құлақ салмай, есі-дерті Хакіммен сөйлеспекші болып, Шолпан қайықтан жерге түсті. (X. Ес.) 5. Қамзадан сұрастырып көрсем, жалпы білімі менен жоғары болғанмен, саяси көзқарасы терең сияқтанбайды. (С.М.) 6.Итбай да білгір кісіше заттарды жаратпағансып, бірін «төмен қол екен» деп, бірінің «арқауы жіп екен» деп көп саудаласып, керекті нәрсесін алды. (С. Көбеев).

1. Асқар ашуланып кетті. Урядникке бірдеме дейін деп еді, - өкпесі алқымына тығылып, аузына сөз түспей қойды. (С. М.) 2. Сөйленген сөзден кейін ана өзін бүгінгі күннің лас ауыртпалығынан арылып, тыңайған қалып сезді, өзіне-өзінің көңілі толды және жұрттың бәріне де жақсылық, ізгілік көрсеткісі келді. (М. Г.) 3.Шәкеннің ақылы жүрісті тоқтату емес, бірақ қатты жүрмей, баяу жүріп, ілгері жылжи беру болды. (М. Ә.) 4. Қақтың көктемде жайылған мол суы тартылып, жиегінде иірім-иірім құм белдеулер қалған, олардың арасына ұсақ қоңыз, қырықаяқ сияқты жәндіктер көп қоныстайды. (С. Б.) 5. Ағының күштілігіне көз тұнып, айналды, - қандай терең болғанмен, су түбіндегі жүздеген балық, жатқан тас, құм - бәрі алақандағыдай анық көрініп тұр.

1.Егер Сағит аман жетіп, хатты қолына тапсырса, (ол) қандай жағдайда жазғанымды ауызша да айтар, дегенмен, болған халді қысқаша баяндай кетейін. 2. Кім екенін біліу үшін, жортып барып алдын ала тосайын деп еді, маңайлап ұшып жүрген бүркіт шақырғанына келмей, жолдан қырындап кетті. (С.М.)

А) Жеке кеспе қағаздардағы тапсырмаларды орындау;

Б) Жаттығу жұмысы
14. Үйге тапсырма беру: 2 мин (2%)

Аралас құрмалас сөйлем. Менің сүйікті жазушым

1. 
   Құрманбаева Ш. Қазақ тілі: денсаулық сақтау саласына арналған оқу-әдістемелік кешені. Алматы: Қазығұрт, 2010ж.
   
2. 
   Ш. Бектуров, Қазақ тілі: жоғары оқу орындарына түсушілерге арналған оқулық. –Алматы: Білім, 1994.
   
3. 
   Н. Оразақынов, Н. Әміреев, Н. Сапақов. Қазақ тілі сөз мәдениеті- Алматы: Мектеп 2006
   
4. 
   Ж. Адамбаева, Ф. Оразбаева, Қ. Оңалбаева. Қазақ тілі- Алмаы: Мектеп, 2006
   
5. 
   Б. Құлмағанбетова, У. Туребекова, Г. Ибраева. Қазақ тілі – Алматы: Мектеп, 2007
   
6. 
   Бектұров Ш. Қазақ тілі: ана тілі деңгейінде үйрету құралы. Алматы, Әділет ЖҚМ, 2002
   
7. 
   Қараев М.Ә. Қазақ тілі: (Фонетика, лексикология, морфология, синтаксис) Алматы, Ана тілі, 1993
   

1. Қазақ тілі пәні бойынша практикалық сабақтардың 1-курс студенттеріну арналған әдістемелік нұсқаулар жинағы. Шымкент, 2002

2. Н. Беріков. Қазақ тілі сабақтары – Ақтөбе: Ана тілі, 1994

4. Г. Байжанова, А. Маймақова. Іс жүргізу – Астана: Фолиант, 2007

5. В.И. Сакала, Б.В. Сакала, Н.В. Сакала. Қазастан Республикасында іс қағаздарын жүргізу – Алматы: LEM, 2006

6. С. Кенжахметұлы. Жеті қазына – Алматы: Ана тілі, 1997

7. К. Сариева. Қазақ тілі және ел тану – Алматы: Lebiz, 1997

8. А. Нысаналин. Қазақтың мақал-мәтелдері – Алматы: Мектеп, 2004

9. С. Қалиева, М. Оразаев, М. Смайылова. Қазақ халқының салт-дәстүрлері-Алматы: Рауан, 2002

11. Е. Елубаев. Жүз жұмбақ, жүз жаңылтпаш – Алматы: Мектеп, 1999

12. Ә. Хазимова. Іс қағаздарын қазақ тілінде жүргізу – Алматы, 2004

13. Л. Дүйсебекова. Қазақ ресми іс қағаздары – Алматы. Ана тілі, 2005

14. Н. Оралбаева, Ғ. Мадина, А. Әбілқаев. Қазақ тілі – Алматы: қазақ университеті, 1998

15. К.О. Өмірбаева. Қазақ тілін көпдеңгейлік оқыту – Ақтөбе, 2005

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқытушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  
• 
  Сабақтың мақсаты мен міндеті.
  

1. Бастауыш пен баяндауыштың байланысы

2. Оңашаланған айқындалған мүше және оның тыныс белгілері

3. Жай сөйлемнің құрамына қарай түрлері.

Тоқта-тоқта, ей, жігіт, аялдағын.

Қане, қалай жағдайың, баяндағын.

Тәжірибе мектебін етіп жүрсең,

Дәрігерлік кәсіпке таянғаның.

Таянғаның, қарағым, таянғаның,
Адам үшін барыңды аянбағын.

Адам тұрар алдыңда, ұмыт болар,

Денесінен жан ізде өліктің де.

Кәсібіңе мен сенің басымды ием,

А) Жеке кеспе қағаздардағы тапсырмаларды орындау;

Б) Жаттығу жұмысы
14. Үйге тапсырма беру: 2 мин (2%)
Тіл ұстарту. Қазақ ақындарының өлең-жырлары.

37-сабақ
1.Сабақтың тақырыбы: Іс қағаздарының стилі. Қызметтік хаттар. Жарнама. Анықтама. Мінездеме. Қолхат. Өмірбаян. Түйіндеме.
2.Сағат саны: 2 90 (100%)
3.Сабақ түрі: тәжірибелік
4.Сабақтың мақсаты:

Оқыту: Іс қағаздарының стилі жайлы оқушылардың білім деңгейін арттыру, бір-біріне мінездеме бере білуге үйрету.

Тәрбиелік: Оқушылардың ойлау, есте сақтау, еркін сөйлеу, өз бетінше ойын айта білуге қабілеттерін дамыту.

Дамыту: Оқушылардың ойын жүйелі, жаттық жеткізуге, белсенділігін арттыру.
5.оқыту әдісі: шағын топпен жұмыс.
6.Материалды – техникалық жабдықталуы:

а) техникалық құралдар: мультимедиялық жабдықтар

ә) көрнекі және дидактикалық құралдар: өзіндік жұмыстарға арналған кеспелер, тест тапсырмалары

б) оқыту орны: қазақ тілі дәрісханасы
7. Әдебиеттер:
1. Негізгі (н)

1. 
   Құрманбаева Ш. Қазақ тілі: денсаулық сақтау саласына арналған оқу-әдістемелік кешені. Алматы: Қазығұрт, 2010ж.
   
2. 
   Ш. Бектуров, Қазақ тілі: жоғары оқу орындарына түсушілерге арналған оқулық. –Алматы: Білім, 1994.
   
3. 
   Н. Оразақынов, Н. Әміреев, Н. Сапақов. Қазақ тілі сөз мәдениеті- Алматы: Мектеп 2006
   
4. 
   Ж. Адамбаева, Ф. Оразбаева, Қ. Оңалбаева. Қазақ тілі- Алмаы: Мектеп, 2006
   
5. 
   Б. Құлмағанбетова, У. Туребекова, Г. Ибраева. Қазақ тілі – Алматы: Мектеп, 2007
   
6. 
   Бектұров Ш. Қазақ тілі: ана тілі деңгейінде үйрету құралы. Алматы, Әділет ЖҚМ, 2002
   
7. 
   Қараев М.Ә. Қазақ тілі: (Фонетика, лексикология, морфология, синтаксис) Алматы, Ана тілі, 1993
   

1. Қазақ тілі пәні бойынша практикалық сабақтардың 1-курс студенттеріну арналған әдістемелік нұсқаулар жинағы. Шымкент, 2002

2. Н. Беріков. Қазақ тілі сабақтары – Ақтөбе: Ана тілі, 1994

4. Г. Байжанова, А. Маймақова. Іс жүргізу – Астана: Фолиант, 2007

5. В.И. Сакала, Б.В. Сакала, Н.В. Сакала. Қазастан Республикасында іс қағаздарын жүргізу – Алматы: LEM, 2006

6. С. Кенжахметұлы. Жеті қазына – Алматы: Ана тілі, 1997

7. К. Сариева. Қазақ тілі және ел тану – Алматы: Lebiz, 1997

8. А. Нысаналин. Қазақтың мақал-мәтелдері – Алматы: Мектеп, 2004

9. С. Қалиева, М. Оразаев, М. Смайылова. Қазақ халқының салт-дәстүрлері-Алматы: Рауан, 2002

11. Е. Елубаев. Жүз жұмбақ, жүз жаңылтпаш – Алматы: Мектеп, 1999

12. Ә. Хазимова. Іс қағаздарын қазақ тілінде жүргізу – Алматы, 2004

13. Л. Дүйсебекова. Қазақ ресми іс қағаздары – Алматы. Ана тілі, 2005

14. Н. Оралбаева, Ғ. Мадина, А. Әбілқаев. Қазақ тілі – Алматы: қазақ университеті, 1998

15. К.О. Өмірбаева. Қазақ тілін көпдеңгейлік оқыту – Ақтөбе, 2005

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқытушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  
• 
  Сабақтың мақсаты мен міндеті.
  

1. Сөйлемдегі сөздердің орын тәртібі

2. Сөйлемнің айтылу мақсатына қарай түрлері.

3. Сөйлем мүшелері