Естен кетпес кездесу

№24 (5687) 23 АЋПАН 2019 ЖЫЛ

almaty-akshamу.kz

 almaty-aksham@mail.ru

14

ТЏЛЅАТАНУ

Бауыржан ОМАРОВ

АЋПАРАТ ЌЛЕМIНIЃ АЙБАРЫ

 

Дљниеде сенен артыћ редактор жоћ,

Первый зам. Ержџмандай табылса егер...

(Журналистiк фольклордан).

Ћазаћ журналистикасыныѓ зiндiк жазылмаѕан

заѓдары бар. Соѕан сќйкес талассыз мойындалатын

ћаѕидалар болады. Мысалы, «Џлт баспасзi тари-

хындаѕы еѓ мыћты бас редакторлар кiм?» десеѓ, кљллi

журналистер келiсiп алѕандай белгiлi бiр есiмдердi ѕана

атайды. «Еѓ осалы ћайсы?» десеѓ де, ћолмен ћойѕан-

дай айтып бередi. Себебi, ћаламгерлердiѓ з сљзгiсiнiѓ

лшемiне жалпаћшешейлiк жљрмейдi. Сондай-аћ,

ћазаћ журналистикасыныѓ шын мойындалѕан тџлѕа-

ларын да жазу нерiн игергендердiѓ здерi айћындайды.

Тџлѕаныѓ аты тџлѕа. Олардыѓ кбiсi, ќдетте, шу асау

болады. Осыѕан орай олардыѓ мiнез-ћџлћы туралы ќр

тљрлi пiкiр ћозѕалуы мљмкiн. Бџл — пенделердiѓ

арасында болып тџратын заѓды ћџбылыс. Ал кќсiби

шеберлiгi туралы ќѓгiме айта алмайсыѓ. Айтуѕа аузыѓ

бармайды. /йткенi, бќрiн кзiѓмен крiп, кѓiлiѓмен

сезiп отырсыѓ. Мџндай кiсiлердiѓ алдында именшектеп

тџрасыѓ. Олардыѓ болмыс-бiтiмi сенiѓ мысыѓды

басады. Алдына шыѕып, ойћастап жорта жнелуге

батылыѓ бармайды. /йткенi, ол — баспасздiѓ

брендiне айналѕан адам. Саѕан оныѓ оћты кзiмен бiр

ћараѕаныныѓ зi жеткiлiктi. Сол кезде тџсаулы

аттай кiбiртiктеп ћаласыѓ. Бџлай болатын себебi,

сен оны з кќсiбiѓнiѓ бетке џстары ретiнде баяѕыда-

аћ мойындап ћойѕансыѓ.

Спорт ќлемiнде талай саѓлаћ шќкiрттердi дайындаѕан

майталман жаттыћтырушылар бар. Кейбiр шќкiрт кейiннен

џстазыныѓ спортта жеткен жетiстiгiн он орап алатын биiкке

шыѕады. Бiраћ сонда да жаттыћтырушысыныѓ алдында

ћояндай ћорѕалаћтайды. Сондай-аћ, ћазаћ журналистика-

сында да сесi мен мысы Арћаныѓ ћысы секiлдi бiлiктi бап-

керлер жеткiлiктi. Тiптi, есiмi ћазаћ баспас/зi деген

џѕыммен ќбден тамырласып кеткен адамдар бар. Соныѓ бiрi

жќне бiрегейi — Ержџман Смайыл. Ол кiсiнi аћпарат

ќлемiнiѓ айбары десе де болѕандай. Ћазаћ баспас/зiнде

жанкештiлiкпен ћызмет iстеп, тер т/ккен азаматтар /те

к/п. Бiраћ бiреулердiѓ терi тамшылап, екiншiлердiѓ терi

шљмектеп аћса, Ераѕаѓныѓ терi шелектеп т/гiлген секiлдi

к/рiнедi де тџрады.

Осыдан жиырма-отыз жыл бџрын ћалам џстаѕан ћазаћ

баласыныѓ бќрi «Лениншiл жасћа» ћызметке тџруѕа

керемет ћызыѕатын. =йткенi,  бџл басылымда еркiн ойдыѓ

џшћынын ойнатуѕа болатын. Бџрыннан орныћћан дќстљрдi

бџзып, жаѓаша љрдiспен жазу мектебi осы газетте

ћалыптасћан-ды. Журналистерi шетiнен сайдыѓ тасындай.

Дљниенi дљрiлдетiп тџрѕан осы басылымныѓ бас редакторы —

Сейдахмет Бердiћџлов. Ал оныѓ орынбасары — Ержџман

Смайыл. =зi жиi айтатындай, «орнын баспас орынбасар».

Баспас/зде талай жыл ћызмет iстегенiмiзде бiр-бiрiне

керемет љйлесетiн мџндай басшыларды сирек к/рдiк. Бџл

екi аѕамыз бiр-бiрiн ћас-ћабаѕынан танитын. Ераѕаѓ

Сейдаѕаѓныѓ ќлi айта ћоймаѕан, бiраћ айтуы мљмкiн

с/здерiн де жобалап жазып отыратын.

Ержџман Смайыл жалѕыз Сейдахмет

Бердiћџловћа ѕана емес, Шерхан

Мџртазаѕа, Ќбiш Кекiлбайџлына, Нџрлан

Оразалинге, Уќлихан Ћалижанѕа жќне

Сауытбек Абдрахмановћа орынбасар болды.

Бџл танымал тџлѕалардыѓ ћай-ћайсысы да

атаћ-абырой мен баћ-берекеден кенде емес.

Дегенмен, олардыѓ осы тџстаѕы бiр баћыты  —

Ержџман едi. Ераѕаѓ редакцияныѓ бљкiл

ћара жџмысын 8з мойнымен к8тердi. Тљн

ћатып отырып, газет шыѕарды. Артыћ

айтсаћ, ќрiптестерiмiз кешiрсiн,

кезекшiлiкте жљргендердiѓ бќрi

жабылѕанда бiр Ержџманѕа татымайды.

Оны кљллi жџрт љнсiз ѕана мойындайды.

;йткенi, ол газеттiѓ бауы мен шуын

тартуѕа кететiн, к8зге к8рiнбейтiн, бiраћ

бар уаћытты алатын, жљйкенi жџћартатын

осынау ћияметi к8п шаруаѕа бљкiл ѕџмырын

арнады. Шыѕармашылыћ ќлеуетi жеткiлiктi

едi. Оћымаѕан кiтабы, сљзбеген дерегi жоћ.

Бiраћ кеѓiнен к8сiлiп, ћалам тербемедi.

Fылымѕа да бой џрмады. Басћару

аппаратына да бармады. Бар мљмкiндiгiн

пайдаланып, газет шыѕарды. Ертелi-кеш

ертеѓгi н8мiрге баратын материалдарды

кљзедi, тљзедi. Елiмiздiѓ бас

аудармашылары аударѕан мќтiндердi ћайта

ж8ндедi. Сарылып отырып, бет ћарады.

Соныѓ арћасында ќлi кљнге дейiн «Егемен

Ћазаћстанныѓ» бiр ќрпi ћисайып к8рген

жоћ.

Ержџман Смайылдыѓ аудармашылыћ шеберлiгiне

ћызыћпайтын жан жоћ. Небiр мыѓ ћџбылѕан ћоѕамдыћ-

саяси мќтiндердiѓ тiгiсiн жатћызып жiбередi. Кљн сайын

тљрленiп тљсетiн саясат терминдерiнiѓ ћазаћша балама-

сыныѓ бiразын Ераѕаѓ /мiрге ќкелгенiне кљмќн жоћ. Ол

кiсi енгiзген мџндай џѕымдар /те к/п. «Егеменнiѓ» бетi ен

тоѕай... Бiраћ соныѓ бiрде-бiреуiне иелiк жасап, авторлыѕын

бџлдаѕан емес.

Аз жазса да, саз жазып, ћаламыныѓ ћарымды екенiн

танытты. Тќуелсiздiктiѓ елеѓ-алаѓында «Атам ћазаћ

љшiншiсi – белгiлi ѕалым... Атаћтары мен алѕан сыйлыћ-

тарыныѓ даћпырты жер жарады. Ќрћайсысыныѓ оншаћты

кiтабы бар. Бiраћ осы марѕасћалардыѓ бќрiн — кiлеѓ Жазу-

шылар одаѕыныѓ мљшелерiн «=мiр деген — жол љстi» деген

жалѕыз кiтаптыѓ авторы тыпыр еткiзбейдi. Ћас-ћабаѕымен

билеп отырады. Бџѕан да ћайран ћаламыз.

ГАЛСТУК ТАЋПАЙТЫН АДАМ

Еркектiѓ баѕасы галстуктiѓ ћџнындай ѕана.

 Ер адам галстукпен зiнiѓ болмысын

 бљркемелеп тџрады.

(Онере де Бальзак).

Осы кљнi љлкендi-кiшiлi кеѓседе ћызмет iстейтiн-

дердiѓ бќрi галстук таѕады. Галстуксiз з мiрiн кзге

елестете алмайтындар да бар. Олар мойынбау байлап

алып, ћонаћћа барады. Оны айтасыѓ, ћылѕынып

отырып, з љйiнде ћонаћ кљтедi. Галстук бљгiнде ћазаћ

жџртында да, сондай-аћ сырт ќлемде де ћатты

ћџрметтеледi. Оныѓ ежелден ћалыптасћан дќстљрi,

зiндiк тарихы бар. Галстуктiѓ ќуелгi нобайы кне

Мысырда пайда болыпты. Бџл арћылы  иесiнiѓ ќлеу-

меттiк мќртебесi айћындалѕан крiнедi. Мойынбау-

дыѓ алѕашћы љлгiлерiн ћытайлыћтар да таћћан.

Ежелгi дќуiрдегi император Шихуань Дидiѓ зi тура

ћазiргiден аумайтын галстук байлаѕан деседi.

Галстук деген с/здiѓ /зi орыс тiлiне немiс тiлiнен енiптi.

Halstuch «мойын орамал» деген џѕымды бiлдiредi. Бiраћ

оныѓ т/ркiнi француздыѓ 

cravate деген с/зiнде жатыр. Iлкi

замандаѕы жорыћтар кезiнде француздарѕа хорват салт

аттыларыныѓ мойындарына орамал байлап келгенi ћатты

џнапты. Бџлар: «Бџл не /зi?» деп сџраса, аналар кiм

екенiмiздi бiлгiсi кеп тџр деп ойлап ћалып, «хорват» деп

жауап берiптi. Содан галстуктiѓ ќдепкi аты француз тiлiнде

«хорват» аталѕан да кеткен. Тiптi, осыдан кейiн бџл џѕым

Еуропаныѓ бiрћатар тiлдерiне к/шiп жљре берген. Мысалы,

немiсше 

кrawatte, испанша corbata, украин тiлiнде

краватка, румынша сravata делiнедi.

Галстуктi француздыѓ џлы жазушысы Онере де

Бальзак ћатты ћадiрлеген. Ол 1827 жылы ћаптаѕан

романдарынан ћолы ћалт еткенде «Галстук таѕу /нерi» деген

кiтап жазып, мойынбауды байлаудыѓ эстетикалыћ

ћажеттiлiктерiн егжей-тегжейлi баяндапты.  Оны айтасыѓ,

«Мужчина стоит того же, что и его галстук, — это он сам,

им он прикрывает свою сущность, в нем проявляется его

дух» деп аталы с/з ћалдырыпты. Зерттеушiлердiѓ айтуынша,

ћазiр галстук байлаудыѓ кемiнде 85 тљрi бар екен. Бљгiнгi

ћоѕамда галстук таѕу тек ћалыптасћан љрдiс ћана емес,

кейбiр орындар љшiн мiндеттi нќрсе болып саналады.

Галстуктiѓ осындай бай тарихына жќне халыћаралыћ

дќрежедегi мќн-маѕынасына ћарамастан, ресми элитаныѓ

iшiнде жљрсе де, оны мойнына /мiрi жолатпайтын жалѕыз-

аћ ћазаћ бар. Ол — Ержџман Смайыл. Бальзакты жата-

жастана оћыѕан Ераѕаѓ Бальзекеѓнiѓ есiн шыѕарѕан сол

бiр љрдiске онша љйiр бола ћоймады. Осы уаћытћа дейiн

оныѓ мойнына галстук байлаѕанын к/рмеппiз. Ресми

жиындардыѓ /зiне де Ераѕаѓ галстук таћпай барады.

Бќлкiм, шыѕармашылыћ еркiндiкке ќбден љйренгендiктен

шыѕар. Ал университетте бiрге оћыѕан жолдастары студент

кезiнде де Ержџманныѓ галстуктi ћолай к/рмегенiн айтады.

Сабаћты /те љздiк оћыѕан. Жљздiк жљйрiк шыћћандарѕа

берiлетiн Лениндiк стипендияны иеленген. Былай ћарасаѓ,

наѕыз галстук таѕатындай-аћ бала. Бiраћ сол Лениннiѓ

/сиетiн тыѓдап /скен бљкiл /рен ћылѕынып, мойынбау

таћћанда, бџл жаѕасы жайлауда еркiн тыныстап жљрiптi.

Лениннiѓ атымен аталатын жастар басылымында ћызмет

iстеген жылдарында да бџл ќдеттi љрдiс ћылѕан емес.

Партияныѓ бас газетi — «Социалистiк Ћазаћстан» да,

билiктiѓ бас кеѓсесi — Орталыћ Комитет те Ерекеѓе

галстук таћтыра алмады.

Неге таћпайтындыѕыныѓ сырын жан адам бiлмейдi.

Бќлкiм, еркiндiгiн шектейтiн ћарѕыбау секiлдi к/ретiн

шыѕар... Ноћтаѕа басы сыймаѕандыћтан болар.

Бiздiѓ бiлуiмiзше, ешкiм де оныѓ туѕан кљнiне галстук

сыйламайды. Сыйлаѕаныѓмен бќрiбiр таћпайды. Сондыћтан

/зiмiз Ераѕаѓныѓ алдына галстук таѕып бара ћалсаћ, бiр сќт

тынысымыз тарылып тџрѕандай кљй кешемiз.

ЕРАЅАЃ ТАНЫДЫ, ШЕРАЅАЃ

ЖАНЫДЫ

Шераѕаѓныѓ шекпенiне кiргiѓ келсе,

Ераѕаѓныѓ етегiнен џста.

(Журналистiк фольклордан)

Студент кезiмiзде «Ераѕаѓ жаѓадан крiнiп

жљрген жастардыѓ есiмiн ћойындќптерiне тiркеп

ћояды екен» деген ќѓгiменi еститiнбiз. Соны ћџлаѕы

шалѕан талайлар кљшенiп тџрып жазатын. Ол

дќптердi кргенiмiз жоћ. Бќлкiм, ќншейiн айтыла

салѕан нќрсе шыѕар. Бiраћ Ерекеѓнiѓ талай

жiгiттердi ћызметке тартћаныныѓ куќсi болдыћ.

Ћазаћтыѓ талантты жастары Шераѕаѓныѓ жанына

Ераѕаѓныѓ нџсћауымен келiп жиналып жатты.

«Егеменнiѓ» бетiнде Ћайнар  Олжай жасын ойнатты.

Керекуде ћџмыѕып жљрген Нџртре Жљсiптiѓ тынысы

кеѓiнен ашылды. Ермџрат Бапи Жџлдызды ћалашыћ-

та отырып, ѕарышћа аттанѕан тџѓѕыш ћазаћтыѓ ќр

ћимылын баћылады. Оѓтљстiктен келген Еркiн Ћыдыр

аѕа басылымда з љнiн танытты. Ћыдырбек Рысбекџлы

џлттыћ спорт журналистикасына згеше рнек

салды. Басћалар да ћайта тљледi. Соныѓ бќрiн Ераѕаѓ

тай кљнiнен таныды, Шераѕаѓ жаћсылап жаныды.

Сексенiншi жылдарда «Лениншiл жасћа» ћызметке

ћалу ћиынныѓ ћиыны едi. Сол баћыт маѕан бџйырды.

ЋАРА НАР

КЌТЕПТI

айтћыш-ау», «Џмытуѕа бола ма, Желтоћсанды?», «Ћазаћ

елiне адалдыћ анты ћажет», «Бiр жол бар — ћиын, ћиын

да болса — ћажет», «Теѓгеге ћарсылыћ — тќуелсiздiкке

ћарсылыћ», «Ћазаћћа партия керек пе?», «Егемендiк

рухына адал болайыћ», «Тљсiн, ћазаћ!» атты џлттыѓ

намысын оятатын маћалалар жазып, елдiѓ жiгерiн

жаныды. Елбасымен бiрге сапарѕа шыѕып, жарты ќлемдi

шарлады. Тќуелсiздiгiмiздiѓ уыѕын бекiтiп, керегесiн

кеѓейткен осынау маѓызды мќмiлелер ж/нiнде «Аятол-

ланыѓ асында», «Сакура гљлдеген шаћ», «Мљдделер

тоѕысћан Нью-Йорк», «Парсы шыѕанаѕы елдерiнде»,

«Ыстамбџл ћџрылтайы: ыѓѕайласудан — ыћпалдасуѕа»,

«Вашингтон жазбалары» «Азияныѓ т/рi ћайда екен?» атты

жолжазбаларын жариялады. Сыртћы жџрттаѕы к/рген-

бiлгенi мен к/ѓiлге тљйгенiн сќттi детальдар арћылы

айшыћтап отырды.

=зiнен кейiнгi буын љшiн ѕана емес, /з тџстаста-

рыныѓ арасында да айбарлы к/рiнедi. Бџл кiсiнi

сонау жетпiсiншi жылдарда Каз ГУ-де бiрге

оћыѕан курстастары керемет ћадiрлейдi. Бiр

ѕажабы, бќрi де оѕан «сiз» деп тiл ћатады.

Оныѓ алдында љнемi ќдеп саћтайды.

Ћџдды курстасын емес, кураторын орта-

ѕа алып, мейман етiп отырѕан сту-

денттер секiлдi соныѓ аузына ћарай-

ды. Бiз де /зiмiзден мљшел жас љлкен

жiгiттермен бiрге оћыдыћ. Бiрге

оћыѕан соѓ, оларды ћџрдасымыз

секiлдi ќбден ћалжыѓмен ћажай-

тынбыз. Ал мына кiсiлердiѓ осы

ћылыѕына ћарап, шынымен

курстас екенiне кљмќндана

бастайсыѓ. Ераѕаѓмен бiрге

оћыѕан жiгiттердiѓ бќрi де

шетiнен мыћты. Бiрi –

талантты жазушы, екiн-

шiсi – танымал аћын,

○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○

○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○

○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○