Естен кетпес кездесу

№24 (5687) 23 АЋПАН 2019 ЖЫЛ

13

almaty-akshamу.kz

 almaty-aksham@mail.ru

ЕСТЕН КЕТПЕС КЕЗДЕСУ

ЖЕР АСТЫНДАЅЫ

КЕРЕМЕТТЕР

Ћазiр байћап-крiп жљрмiз, Алматы

ћаласы кљн ткен сайын кркейiп, ќсем

шањар бейнесiне тљсiп келедi. Тiптi,

басћасын айтпаѕанда, ћаладаѕы

жерасты ткелдердiѓ зi ћараѕан

кздiѓ жауын алатындай болып

тљрленiп жатыр. Мiне, осыныѓ бќрi

алматылыћтар мен ћала ћонаћтарыныѓ

кзiн сљрiндiрiп, бей-жай ћалдырар

емес.

Бќрiмiзге белгiлi, ткен жылдыѓ тамыз айынан

бастап мегаполистегi кпшiлiк жерасты ткел

жолдары тљгелдей жндеуден тiп, ћайта жаѓартыла

бастады. Бџѕан ќсiресе ћала жастары ерекше

ћуанып, жаѓарып-жасара бастаѕан сљйiктi ћаламыз

љшiн маћтанатын кљйге жеттi. *йткенi, шыны керек,

ћаламныѓ бџрынѕы жерасты жолдарыныѓ кейпi сын

ктермейтiн. Олай дейтiнiмiз, ол кездерi жерасты

жолдары – сасыћ, дымћыл, адам жљрмейтiндей

крiксiз болып жататын. Содан болар, жерасты

ткелдерi бiзге суыћ болып крiнiп, оѕан тљсудiѓ

зiне ћорћып жљретiнбiз.

Ал ћазiр мџндаѕы жаѕдай тљбегейлi згерген.

*йткенi, азып-тозѕан жерасты тпелерiне диодты

шамдар орнатылып, ћозѕалыс ћџралдары мен тљрлi

музыка шыѕаратын жаѓа дыбыс динамикалармен

жабдыћталѕан. Одан ћалды, олардыѓ тбелерi

арнайы жанбайтын материалдармен ћапталып,

жаѓаша тљрге енген. Сосын бџл жерасты жолдарына

кiргенде оныѓ ауасы тазарып, тљрлi оюлармен км-

керiлген мљлде басћа ќлемге тап болѕандай ќсерге

тљседi екенсiѓ. Тiптi, жерасты жолдарынан џлы

Абайдыѓ леѓ жолдары мен наћыл сздерiн оћисыѓ.

Сондай-аћ, мџндаѕы ћабырѕалардан кшпендi

ћазаћтыѓ «Жетi ћазына» атты жетi байлыѕын да

тiптен басћа мќнде тамашалай алатыныѓ да

жасырын емес...

Мiне, осы себептерден де бљгiнде ару ћаламыз

жџртћа згеше дем бергендей болады. Ќрi ћаламыз

кљн санап кркейiп, сџлулана тљссе екен деп

тiлеймiз!..

Аћерке ДОЅАНОВА,

2-курс студентi.

«АБАЙ — СЕНIЃ, БЕРДАЋ –

МЕНIЃ АЋЫНЫМ...»

Бiле-бiлсеѓiздер, бџрынѕы ткен

жыршы-жыраулардыѓ туындыларында

негiзiнде з халћыныѓ ткен мiрi сз

болады. Мысалы, кпке белгiлi Аћпан

жыраудыѓ толѕауларында жергiлiктi

ћазаћ халћыныѓ патша кiметiнiѓ

отарлау  езгiсiне шыдамай кршi

Ћараћалпаћ жерiне, одан ќрi Хорезмге

ћарай љдере кшуi жайында айтылады.

Бџл ретте ћазаћтыѓ Ќлiм руынан

шыћћан Аћпан жырау белгiлi ћараћалпаћ

аћыны Бердаћпен талай мќрте айтысћа

тљссе де, олар зара жаћсы таныс,

сыйлас болѕан екен. Бџл жайында екi

шайырдыѓ шыѕармаларынан тљрлi

естелiктер мен љзiндiлер келтiрiледi.

Осы ретте ћараћалпаћ аћыны Бердаћтыѓ

«Ћадiрiмдi халыћ бiлер, халыћ бiлмесе балыћ бiледi»

деген жыр жолдары оныѓ Арал теѓiзi жаѕасында

мiр сљргенiн байћатады. Осыѕан байланысты мен

де зiмнiѓ Ќжiнияз бен Бердаћтыѓ туѕан жер

Мойнаћтан екенiмдi жасырмай ашып айта аламын.

Жалпы, Бердаћтыѓ тарихта ћараћалпаћ шежiресiн

жазып кеткенi, ал Ќжiнияздыѓ танымал ћазаћтыѓ

аћын ћызы Меѓдешпен айтысћаны жаћсы белгiлi.

Осы орайда ћазаћ ќдебиетi тарихында Бiржан –

Сара айтысынан кейiн саћталып ћалѕан екен. Бџл

жайында белгiлi профессор Рахманћџл Бердiбаев

зiнiѓ «Достыћ кшесi» деген еѓбегiнде «Бердаћты

Орталыћ Азия мен Ћазаћстан ќдебиетiнiѓ iрi тџлѕа-

лары ћатарына апаратын басты ћасиетi – оныѓ

шыѕармаларыныѓ халыћтыћ идеясында, биiк

кркемдiк сапасында жатћанында» деп атап тџрып

крсеткен екен.

Негiзi, зер сала аныћтай ћарасаћ, Бердаћ

аћынныѓ:

«Шайыр едiм, к зiм к ргенiн жаздым,

К кiрегiмнiѓ сезiп, бiлгенiн жаздым.

Заман ћысуметiнде сарѕайдым, аздым,

«Болар ма?» деп жаћсы кљндер халыћ љшiн...», –

деген леѓ жолдарыныѓ мќн-маѕынасы џлы аћын

Абайдыѓ:

«Ызалы жљрек, долы ћол,

Улы сия, ащы тiл, не жазып кетсе

Жайы сол, тек к рсеѓдер – зiѓ бiл!», – деген

жолдарымен џћсас келетiнiн байћаѕандай боласыз.

Содан да белгiлi аћын Еслам Зiкiбаев:

«Iнi тыѓдап, аѕа айтћан аћылын,

Баћ љнi бiр, шаттыѕы бiр аѕайын,

Абай — сенiѓ, Бердаћ – менiѓ аћыным», –

деп толѕай жырлаѕан екен.

Ћуаныш САПАРНИЯЗОВ,

Алматы облысы, Ћарасай ауданы, Тџрар ауылы.

Кейде ткен

кезеѓнiѓ жай-

жапсарына љѓiлу

шуаћты бљгiнiмiз бен

ћуатты ертеѓiмiз

љшiн де маѓызды

болмаћ. Мен

iлгерiректе, даѓћты

композитор Шќмшi

Ћалдаяћовтыѓ

шыѕармашылыћ

таѕдырына тiкелей

атсалысћан жанмын.

Ол былай. 1985

жылдыѓ маусым

айыныѓ 21-жџлдызы

кљнi менi Ћазаћстан

телерадио

комитетiнiѓ

траѕасы Камал

Смайылов шаћырды.

Келдiм. Ћысћаша

хал-ахуал сџрасћан

соѓ, траѕа

ттесiнен тљстi.

«МЕНI ДЕ IЗДЕЙТIНДЕР

БАР ЕКЕН ЅОЙ!»

(естелiк-эссе)

«Шќмiл сен кљйшiлiгiѓмен ћоса,

ќдебиеттен ќжептќуiр хабарыѓ бар,

ћолыѓнан жазу келетiнiн де крсетiп

жљрсiѓ. Оны мен, сен, теледидардан

жљргiзетiн «Домбыра-Дастан» атты

циклды хабарларыѓнан, сондай-аћ,

республикалыћ мерзiмдi баспасз

беттерiнде жарияланып келе жатћан

рухани баѕыттаѕы танымдыћ маћала-

ларыѓнан айћын аѓѕардым. Мына

бiздiѓ музыкалыћ редакция дегенi-

мiз, ол тек ћана бiрыѓѕай ќуеннен

тџрмайды, онда «текст» деген болады.

Яѕни сз бен ќуеннiѓ бiр-бiрiмен

ћџстыѓ ћос ћанатындай љндестiгi,

жымдастыѕы. Мiне, осы ћаѕиданы

мљлтiксiз тљсiнiп, тџшынып атћаруѕа

зiѓнiѓ дарын-ћабiлетiѓ жететiнiне

кќмiл сенiм артып, Ћазаћ радиосы-

ныѓ музыка редакциясыныѓ Бас ре-

дакторы лауазымына шаћырамын», –

деп тљйдi релi ойын Камал аѕа.

Онда мен табаны кљректей 3 жыл,

3 ай еѓбек еттiм. 85-тiѓ маусымынан,

88-дiѓ ћыркљйегiне дейiн. Кп

нќрсенi љйрендiм, кп нќрсеге

љйреттiм. «Љйрендiм!» дегенде онда

ћазаћ ќдебиетi мен нерiнiѓ майтал-

ман жљйрiктерi Ќнуарбек Байжан-

баев, Оразбек Бодыћов, Юрий

Девяткин, Виктор Астафьев, Аман-

жан Еѓсебайџлы, Мерген Бадтаћов

сынды з iсiнiѓ ерен шеберлерi, ма-

ѕан жаѓа жџмысымда ћарћын алып,

ћалыптасуыма айтарлыћтай љлесте-

рiн ћосты. Ал љйреткенiмдi, ќрине,

мiндет ћылмаймын. Бiраћ еске тљсiру

парыз. Оным жаѓаѕы жоѕарыда жаз-

ѕанымдай, Шќмшiге ћатысты. Халыћ

зiнiѓ сљйiктi композиторын тынбай

iздеуден, ќсте жалыћћан емес.

Музыкалыћ редакцияѕа хаттар

легi тџс-тџстан аѕылып келiп жатады

екен. Ћай-ћайсымен де оћып, таныс-

саѓ айтары бiреу-аћ. «Япыр-ай,

Шќмшi ћайда, Шќмшi ћайда?» Мiне,

осы сауал менi ћатты ойлантты.

Содан бiр кљнi аѕа редакторѕа «Ћал-

даяћовтыѓ љй телефонын тауып берi-

ѓiз», – дедiм. Сйлестiм. Телефон

тџтћасын Шќкеѓнiѓ зi ктердi.

«Ћазаћ радиосы музыка редакция-

сыныѓ Бас редакторы Шќмiл Ќбiл-

таев едiм!» дегенiмде, арамызда ћас-

ћаѕым сќттей љнсiздiк орнады. Сосын

барып: «Япыр-ай, менi де iздейтiндер

бар екен ѕой, бџл жалѕанда!» деп

тебiренген Шќкеѓ: «Ендеше, сiздi

тыѓдап тџрмын!», – дедi. «Аѕа, адре-

сiѓiздi айтыѓызшы, сiзбен сырла-

сып, аћылдасайын деп едiм», – деге-

нiмде, ћайран Шќкеѓ: «Сiз жџмыс-

тыѓ адамысыз ѕой, менiѓ ћолым бос,

зiм келейiн!», – дедi. Кп кљттiрмей

кабинетiме кiрiп келдi. Бiраћ аѓ-таѓ.

Бiрден таныды. Осыдан дќл 20 жыл

бџрын, 1965 жылдыѓ кљзiнде Гурьев-

те (ћазiргi Атырау) кездескенiмiз

есiне оралды. Онда мен музыкалыћ

училищенiѓ 3-курсыныѓ студентi

болатынмын. 17 жастаѕы кезiм. Тле-

ген Айбергенов екеуi «Аћ ерке –

Аћжайыћ» ќнiн шыѕарып, тыѓдар-

мандарѕа таныстыру ниетiмен арнайы

келген ћанатты сќтi, ол да есiне тљстi.

«Жаѓа сен телефон соћћанда кп

шенеунiктiѓ бiрi ѕой деп ойлай салып

едiм, арћалы Шќмiл кљйшiнiѓ зi

екен-ау, тап менi есiне алѕан. Мына

ћызметiѓ ћџтты болсын!», – деп менi

ћџшаћтап, бетiмнен сљйдi. «Бџл ћыз-

мет ћыраѕылыћты, бiлiмдiлiктi,

сезiмталдыћты ћалайтын ћызмет,

сќттiлiк тiлеймiн, сенiѓ сыршыл сау-

саћтарыѓ алтын ѕой, домбыраѓныѓ

кљйiне де мџћият бол», – деп ерекше

мейiрiмдiлiк танытты.

Одан ќрi ќѓгiме баѕытын шыѕар-

машылыћ љрдiске аудардыћ. Ћадыр

Мырзалиевтiѓ: «Шалћыѕан Шќуiл-

дiрiне», Сабырхан Асановтыѓ «Терiс-

кейiне» шыѕарѕан ќндерi редакиция

ћоржынында ћаралмай, ешкiм мќн

бермей сартаптанып жатып ћалѕан

екен. «Ќп!» дегеннен сол ќндердiѓ таѕ-

дырын шештiм. Сол уаћытта «Кр-

кемдiк кеѓес» екi жерде Мќдениет

министрлiгi мен Ћазаћ радиосыныѓ

музыка редакциясыныѓ жанында

болатын. Дереу «Кркемдiк кеѓес»

шаћырып, ћос ќндi жоѕары сапамен

ћабылдаттым. Радиода: «Ќн љйре-

нейiк» деген тџраћты цикл жабылып

ћалѕан екен, соны ћайтадан аштырып,

айдарынан жел ескен екi ќндi

љйреттiм. Суат Ќбусейiтов, Нџрѕали

Нљсiпжанов сынды ќншiлiк нердiѓ

омыраулы тарландары орындап,

халыћћа жол тартты. Теледидардан да

тарала бастады. Бiрде сол саланыѓ

зiм сияћты Бас редакторына телефон

соѕып, Шќкеѓдi бiрге алып шыћтым.

«Сљйiншi! Шќмшi аѕамыз жаѓа ќн

базарлыѕымен келiп отыр!» деп

кезектi дљлдљлдiѓ зiне бердiм. Ол

Созаћ ауданына Сабырхан Асанов

екеуiнiѓ ћыдырып барѕанын айтты.

«Терiскей» ќнiнiѓ сол сапардыѓ жемiсi

екенiне тоћталды. Досыбай Шерiмћџ-

ловтай нердi тереѓ тљсiнетiн бiрiншi

хатшыныѓ ћатары кбейсе деген iзгi

тiлегiн де аѓѕарта отыра, соѕан арна-

ѕанын жеткiздi. Мќскеу консервато-

риясыныѓ тљлегi Байѕали Момбеков

деген тенор-ќншi редакцияѕа келiп

жљретiн, сол талантты ќншiге «Терiс-

кей» ќнiнiѓ нотасын кљн iлгерi берiп

ћойѕан болатынмын. Теледидардыѓ

уаћыты тапшы, Шќкеѓнiѓ сзiнен соѓ

«с листа» бiр шумаѕын кемелiне келтiре

орындады. Мiне, осылай Шќмшiнiѓ

даѓћы ћайтадан дљркiреп шыѕа баста-

ды. Жетiсай ћаласындаѕы Мќдени-

аѕарту училищесiне Шќмшiнiѓ аты

берiлдi. Шымкент ћаласыныѓ «Ћџр-

меттi азаматы» атанды. Шќмшi ќнде-

рiнiѓ шын мќнiнде ѕарышћа шырћауы,

мiне, осылайша «старт» алды. Осы

орайда шќмшiтанушымын деп жљрген

саѓлаћтарѕа ћџлаћћаѕысым дарынды

драматург-жазушы Оразбек Боды-

ћовтыѓ бiртуар Шќмшiнiѓ мiрiнiѓ

соѓында оныѓ љнемi жанынан табы-

лып, бiте ћайнаѕандыѕын мџћият зерде-

леудiѓ ћажеттiлiгi. *йткенi, џлы ком-

позитор – Шќмшi Ћалдаяћов туралы

ћалам тербеп, тџѓѕыш кiтап жазѕан

осы Орекеѓ. Орекеѓ менiѓ орын-

басарым болып алты ай iстедi. Содан

бiр кљнi Оразбек аѕа: «Шќмiл, сенен

ћатћан бастыћ шыѕады, оѕан аћићи

кзiм жеттi. Ендi менiѓ дертiм Шќмшi

ѕой, содан емделу љшiн, Ћалдаяћовпен

бiрге сапарлас-дос ретiнде халыћ

арасына баруды џйѕардым!», – дедi.

Солай болды да!

Ал мен Оразбектей ћаламгердiѓ

ћасиеттi ћаламыныѓ џшымен, жљре-

гiнiѓ жалынымен жазѕан теѓдессiз

Шќмшi туралы тџѓѕыш кiтабыныѓ

тџѓѕыш оћырманы болѕаныма шексiз

ћуаныштымын. Ол еѓбегiн Орекеѓ,

менiѓ љйiме келiп, *рiкгљл екеумiзге

арнайы тарту еттi. Ал ћазiргi шќмшi-

танушылардан талантты композитор,

џтымды џйымдастырушы, аћжарћын

азамат Ћалдыбек Ћџрманќлиевтiѓ

ерен еѓбегiн ерекше ћџрметтеймiн.

Ћалдекеѓ тiптi бiр перзентiнiѓ есiмiн

«Шќмшi Ћалдаяћ!» деп ћойѕан ѕой.

Мiне – неге, мiне – мiр! Сосын хат

таланттыѓ тамырын џстап, «Ћџла-

гердi» ћџлын кљнiнде таныѕан Кљреѓ-

бай сыншыдай болуды, бiздiѓ ћоѕам

Елбасымыздан љйренуiмiз керек.

Шќмшiнiѓ атаћты «Менiѓ Ћазаћ-

станым!» ќнiнiѓ мемлекетiмiздiѓ

Ќнџранына айналуы, тiкелей Нџр-

сџлтан Назарбаевтыѓ крегендiгiнiѓ

арћасы екенiн жан-тќнiмiзбен џѕы-

нуымыз, џлтымыздыѓ ой-рiсiнiѓ

кеѓдiгiн танытары сзсiз.

Шќмiл ЌБIЛТАЙ,

Ћазаћстанныѓ еѓбек сiѓiрген

ћайраткерi, кљйшi-композитор.

«Япыр-ай, Шќмшi ћайда,

Шќмшi ћайда?» Мiне, осы

сауал менi ћатты

ойлантты. Содан бiр кљнi

аѕа редакторѕа «Ћал-

даяћовтыѓ љй телефонын

тауып берiѓiз», – дедiм.

С"йлестiм. Телефон

тџтћасын Шќкеѓ "зi

к"тердi. «Ћазаћ радиосы

музыка редакциясыныѓ

Бас редакторы Шќмiл

Ќбiлтаев едiм!» дегенiмде,

арамызда ћас-ћаѕым

сќттей љнсiздiк орнады.

Сосын барып: «Япыр-ай,

менi де iздейтiндер бар

екен ѕой, бџл жалѕанда!»

деп тебiренген Шќкеѓ:

«Ендеше, сiздi тыѓдап

тџрмын!», – дедi. «Аѕа,

адресiѓiздi айтыѓызшы,

сiзбен сырласып,

аћылдасайын деп едiм», –

дегенiмде, ћайран Шќкеѓ:

«Сiз жџмыстыѓ адамысыз

ѕой, менiѓ ћолым бос, "зiм

келейiн!», – дедi.