11
Әдістемелік құрал
Қазақстан Республикасының «Неке (ерлі-зайып-
тылық) және отбасы туралы» Кодексіне сәйкес
Қазақстанда
неке (ерлі-зайыптылық) жасы
еркектер мен әйелдер үшін бірыңғай 18
жас болып белгіленеді.
Сондай-ақ, Қазақстан
«Бала құқықтары туралы»
БҰҰ-ның Конвенциясын бекітті. БҰҰ Бала құқықтары
туралы Комитетінің «Жеткіншектер денсаулығы»
бөлімінің 51-пунктінде балалар жағдайы туралы
Қазақстанның 2-ші және 3-ші жиынтық кезеңдік
баяндамасындағы ұсыныстарында «Жастардың
әл-ауқаты жөніндегі бағдарлама» жобасы аясында
мемлекет қабылдаған саламатты өмір салтын наси-
хаттау жөнінде мемлекеттің белгілі бір күш-жігері
атап көрсетілген. Алайда, ұсыныстарда атап көрсетілгендей, «Комитет
бұрынғыша жеткіншектердің жүктілігі мен жеткіншектер арасындағы
түсік тастаудың жоғары көрсеткіштеріне алаңдаушылық білдіреді»
және Қазақстанға «жеткіншектердің репродуктивті денсаулығын
қорғауға қатысты барлық қажетті шаралар қабылдауды» ұсынады.
Некеге отыру үшін некеге тұрып жатқан ерлер мен әйелдердің
өзара ерікті келісімдері қажет және олар неке жасына жетуі тиіс. Тек
дәлелді себептер болған жағдайда азаматтардың хал актілерін жаза-
тын органдар неке жасын екі жасқа төмендетуі мүмкін. Неке жасын
төмендетуге тек қана некеге отырушылардың (ерлі-зайыпты болушы-
лардың) келісімімен жол беріледі. Неке жасына толмаған адамдар
арасындағы некеге неке жасына толмаған адамдардың ата-аналары-
ның не қамқоршыларының жазбаша келісімімен ғана рұқсат беріледі
(10-бап).
Кәмелет жасына толмаған қыз баланы оның келісімінсіз немесе некеге
отыруға мәжбүрлеу қылмыстық жазалаудағы іс болып табылады:
•
ҚР ҚК 122-бап
: он алты жасқа толмаған адаммен жыныстық
қатынас және сексуалдық сипаттағы өзге де қимылдар бес жылға
дейін бас бостандығынан айыруға алып келуі мүмкін;
•
ҚР ҚК 125-бап:
Адам ұрлау – сегіз жылдан он жылға дей-
iнгi мерзiмге бас бостандығынан айыру қарастырылады. Ал қыз
алып қашқан жағдайда осы бапқа мынадай ескертуді қолдануға
болады:«Ұрланған (алып қашқан) адамды өз еркiмен босатқан
адам, егер оның iс-әрекеттерiнде өзге қылмыс құрамы болмаса,
қылмыстық жауаптылықтан босатылады». Осылайша, қыз алып
қашушылар өз әрекеттері үшін қылмыстық жауапкершілікке тар-
тылмайды.
ЖА
ЛПЫ
АҚПАР
АТ
ТАР
12
ЕРТЕ ЖАСТАҒЫ ЖӘНЕ КҮШТЕП ҚИЫЛАТЫН НЕКЕЛЕРДІҢ АЛДЫН АЛУ
А. Қыз балалар арқылы адам құқықтарын жүзеге асыруды
көтермелеу және қорғау
Үкіметке, жергілікті билік органдарына, үкіметтік емес ұйымдарға
және азаматтық қоғам институттарына, сондай-ақ Біріккен Ұлттар
Ұйымы жүйесіне тиістілік бойынша қабылданатын қажетті шаралар:
►
бала саудасын, балалар жезөкшелігі мен порнографиясын
болдыр мау мен түп тамырымен жою жөніндегі шараларға қатыс ты
Бала құқықтары туралы Конвенцияға факультативтік хаттама
әзірлеу жолымен балалармен, әсіресе адам құқықтары тиесілі қыз
балалармен жүзеге асыруға одан әрі қолдау көрсету;
►
жеткіншек қыз балаларға және жас аналардың хал-жағдайларына
ерекше көңіл бөле отырып, Бала құқықтары туралы Конвенцияны
және Әйелдерге қатысты кемсітушіліктің барлық түрлерін жою
туралы Конвенцияны сақтауды насихаттау мен бақылау бойынша
жергілікті комитеттер құра отырып, төменгі деңгейде шаралар
ұйымдастыру;
►
қоғамдық көшбасшыларды, діни ұйымдарды, ата-
аналар мен отбасының басқа да мүшелерін, әсіресе ер азамат-
тарды қоса алғанда адамдарды жұмылдыруға шақырған насихат-
тық науқан өткізу. Атап айтқанда, қыз балаларға ерекше назар
аудара отырып, бала құқығын сақтау және қалыптасқан қарым-қа-
тынастың өзгеруін бақылау;
►
қыз балаларға ерекше көңіл бөле отырып, бала құқығына қарай
құқыққорғау органдарының және сот төрелігі жүйесінің лауа-
зымды тұлғаларына бағдарланған насихаттық науқандар мен
гендерлік тәрбиені ұйымдастыру;
►
насихаттық науқандар мен гендерлік тәрбиелеудің көмегімен тек
қана ұлдарға артықшылық берілетін дәстүрлер мен салттарды
жою;
►
даму процесінде қыз балалар мен ұлдардың үлесін тану және
көтермелеу;
►
отбасында қыз балаларды және ұлдарды кемсітпеу шілікті көтер-
мелеу және осыған байланысты оларға азық-түлікке, білім алуға
және денсаулық сақтауға теңдей мүмкіндікті қамтамасыз ететін
шаралар қабылдау.
Қыз баланың құқықтарын көтермелеу
Халықаралық деңгейде қыз балалардың құқықтарын қорғау және көтермелеу
бірінші орынға енгізіледі.
2
Әйелдердің хал-жағдайы жөніндегі Комиссия әйел-
дердің хал-жағдайы жөніндегі Дүниежүзілік төртінші конференцияда қабыл-
данған іс-қимылдың Пекин платформасын, әсіресе IV.L «Қыз балалар» тарауын,
Венада адам құқықтары жөніндегі Дүниежүзілік конференцияда қабылданған
2
«Іс-қимылдың Пекин платформасында белгіленген маңызды проблемалық салаларына қатысты әйелдердің хал-жағдайы жөніндегі (БҰҰ)
Комиссияның келісілген қорытындыларынан» шығару. 1998/IV. Қыз балалар.
