40
ЕРТЕ ЖАСТАҒЫ ЖӘНЕ КҮШТЕП ҚИЫЛАТЫН НЕКЕЛЕРДІҢ АЛДЫН АЛУ
4. Ақпараттық блок: этиология, берілу жолдары
мен факторлар
Бүгін біз ВИЧ инфекция мен СПИД туралы әңгімелейміз. Алдымен
ВИЧ деген не, соны түсініп алайық. Дұрыс. ВИЧ (АИТВ) - Адамның
Иммун Тапшылығының Вирусы. ВИЧ инфекциясын жұқтырған адам
ВИЧ жұқтырылған деп аталады. Ал СПИД қалай талданады? СПИД
- орысшасы: синдром приобретенного иммунодефицита человека,
қазақшасы: (ЖИТС) жұқтырылған иммун тапшылығының синдромы.
Синдром ше? Бұл ауруды (СПИД белгілері түрлі-түрлі болып келеді)
білдіретін белгілердің жиынтығы.
Неге жұқтырылған? Өйткені, ауру ұрпақтан ұрпаққа тарап келе
жатқан жоқ, адамнан адамға жұқтыру арқылы таралады. Неге иммун
тапшылығы? Өйткені, иммундық жүйе әлсіреп, инфекцияларға қарсы
тұру мүмкіндігін жоғалтады.
Берілу жолдары мен әдістері.
Бұдан бұрын айтып өткеніміздей, бұл вирус тек қана адам орга-
низмінде өмір сүреді, егер анықтап айтатын болсақ, организмнің
клеткаларында және сұйық ортада болады. Сонда вирус еркін қимыл-
дайды және көбейеді.
Организмнің қандай сұйық ортасын білесіз? (қан, несеп, лимфа, тер,
шәует, сілекей, сүт, қынаптан бөлінетін сұйықтық, ас қорыту сұйықтығы
және т.б.). Ас қорыту сұйықтығынан басқа осы орталардың бәрінде
вирус болады. Алайда, тек 4 орта арқылы ғана жұғуы мүмкін:
1. Шәует (сперма)
2. Қан
3. Вагиналды бөлініс (вагиналды секрет)
4. Ана сүті
Басқа орталар арқылы вирус жұқтыру мүмкін емес, өйткені онда виру-
стар аз болады. Мәселен, сілекей арқылы жұғу үшін оның 10 литрі
керек.
Осылайша, егер вирус организмнің 4 сұйықтық ортасы арқылы жұға-
тын болса, ВИЧ инфекцияны жұқтырудың қандай жолдары бар екен-
дігін анықтайық?
1. 1. Жыныстық қатынас арқылы (қорғанышсыз сексуалдық қаты-
настар).
2. Қан арқылы (қан тиген шприцтерді, инелерді, басқа да медици-
налық аспаптарды пайдаланған кезде).
3. Анадан балаға.
•
Жүктілік кезінде
•
Босану кезінде
•
Көкірек сүтімен емізген кезде
41
Әдістемелік құрал
5. «Тәуекел дәрежесі» жаттығуы
«ЖОҒАРЫ ТӘУЕКЕЛ», «ТӘУЕКЕЛ ЖОҚ», «ШАМАЛЫ ТӘУЕКЕЛ» деген
жазулары бар конверттер ілінеді. Әрбір қатысушыға ВИЧ инфекция-
сын жұқтырған адаммен байланыстағы жағдай жазылған карточкалар
беріледі.
-
Маңдайынан сүю
-
Емдеу мекемесіндегі инфекциялар
-
Ауызбен жасалатын секс
-
Некедегі жыныстық қатынас
-
Қан құю
-
Өзге біреудің тіс щеткасын пайдалану
-
Бассейнде жүзу
-
Есірткі пайдаланатын адаммен жыныстық қатынас
-
Терең сүйісу
-
СПИД-пен ауыратын адамды күту
-
Масаның шағып алуы
-
Көп адаммен жыныстық байланыста болу
-
Құлақ тестіру
-
СПИД-пен ауыратын адаммен бір бөлмеде тұру
-
Татуировка (денеге сурет салу)
-
СПИД-пен ауыратын адаммен құшақтасу
-
Қоғамдық дәретхананы пайдалану
-
Төсектегі қандаланың шағуы
Әрбір қатысушы кезек кезегімен өз карточкасындағы жазуды оқиды
және өз ойынша карточкадағы жазуда сипатталған ВИЧ жұқтыру тәу-
екелі дәрежесін нақты бере алатын конвертке жинақтайды.
6. .«Ақпаратты беру стилі» ширату
жаттығуы
Әрбір қатысушыға жүргізуші кезекпен белгілі бір сауалды қояды, оған
қатысушы ақпарат берудің белгілі бір стилдерінің бірімен жауап беруі
тиіс (жағымды, қорқынышты, теріс, рационалды, морал оқу, эмоцио-
налды, күлкілі).
Жаттығу соңында қатысушылармен қандай стиль маңыз ды ақпаратты
қабылдағанда тиімді, өтімді екенін талқылайды.
7. Жұмысты аяқтау. Рефлексия
Бұл кезеңде жүргізуші топтағыларды шетінен оларға тренинг бары-
сында ненің ұнағанын және ненің ұнамағанын сұрайды, олардың күт-
кендеріндей болды ма, осы сәтте қандай сезімдерді басынан өткерді
деген сауалдар қояды.
ӘДІС
ТЕМЕЛІК
АҚПАР
АТ
42
ЕРТЕ ЖАСТАҒЫ ЖӘНЕ КҮШТЕП ҚИЫЛАТЫН НЕКЕЛЕРДІҢ АЛДЫН АЛУ
ЕРТЕ ЖАСТАҒЫ ЖӘНЕ МӘЖБҮРЛІ НЕКЕЛЕРДІҢ АЛДЫН АЛУ ЖӨНІНДЕГІ
ТҮСІНДІРУ ЖҰМЫСТАРЫН ЖҮРГІЗУ КЕЗІНДЕГІ НЕГІЗГІ ҮНДЕУЛЕР
Ерте жастағы және мәжбүрлі неке-
лер қыз балалардың бірінші кезекте
білім алуға деген құқықтарынан
айырады.
Сонымен қатар мұндай жағдай
олардың өз денсаулықтарын сақтау
құқығын шектейді, ауру-сырқаулық пен
өлім-жітімді арттырады. Қыз балалар ден-
саулық сақтауға, білім беру қызметтеріне,
жұмысқа және өзге де әлеуметтік игілік-
терге теңдей еркіндікке қол жеткізу үшін
денсаулық сақтау және білім беру жүйе-
леріндегі кемшіліктерді жоймайынша, біз
тұрақты өсу мен ілгерілеушілікті байқай
алмаймыз.
Білімді қыз балалардың
денсаулықтары да жақсы болады,
табысы да жоғары болады, бұл олар-
дың жалпы отбасына және қоғамы-
мызға пайда алып келеді.
Елімізде қыз балалар мен әйел-
дердің құқықтарында ислам дәстүр-
лері ешқандай жолмен көрініс тап-
пауы тиіс. Ешқандай ұлттық салт-дәстүрлер зорлық-зомбылықтың, жеткіншек
қыздарды әйелдікке алу үшін алып қашу немесе олардың келісімінсіз күштеп
күйеуге беруді ақтап алатын дәлел ретінде қарастырылмауы тиіс.
Сондықтан да,
тұрғындар арасында түсіндіру жұмыстарын жүргізуде дін саласының, этномәдени бірлестік-
тердің және бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдері ерекше роль атқаруы керек.
Балалар, жеткіншектер және жастар, әсіресе қыз балалар кедергісіз көмек сұрай
алу мүмкіндігіне ие болуы керек. Оларға тұрғылықты жерлері бойынша (мек-
тепте, полицияда, медициналық мекемелдерде) арыздануына және сот орында-
рына өтінішпен баруына кез келген қолдаулар көрсетулері керек. Жасына қарай
олар құқыққорғау органдары, әлеуметтік қызметкерлер, педагогтар тарапынан
арыздарды қарау және сот талқылаулары кезеңдерінде қорғаумен қамтамасыз
етілуі тиіс.
Кәмелетке толмаған қыз балаларды күштеп некесін қию немесе жыныстық қатынасқа тарту
жағдайларының бәрі тіркеліп, олардың әрқайсысына шұғыл түрде әкімшілік те, қылмыстық та
шаралар қабылдануы керек.
Осындай тектес құқық бұзушылықтардың алдын алу жөніндегі жұмыстар тек қана құқық
қорғау органдарының, білім беру мекемелерінің және өзге де мемлекеттік құрылымдардың
өзара іс-қимылдарына ғана емес, сонымен бірге отбасымен, жергілікті қауымдастықтың өкіл-
дерімен, дін саласымен, БАҚ-пен ынтымақтаса жұмыс жүргізуге негізделуі керек
.
