59
асыратын жағдайдың өзгеруіне саналы түрде әсер етуге қабілетті [153, с. 137].
Басқару іс-әрекетінің барлық кезеңдерінде (мақсатты талдаудан талдау мен
нәтижелерге дейін) субъектіге-субъектілік негізде өзара әрекеттесу қажет. Бірақ
басқа біреуді субъект ретінде жария етуге болмайды. Бұл жағдайдағы мұғалімнің
қызметі В.А.Петровскийдің басшылығымен құрастырыған дамыған жеке тұлғаға
бағдарланған өзара әрекеттесу тұжырымдамасында жақсы сипатталған, онда
басқа адамның жеке адам қызметінің белсенділігінің мақсатына ауысу; сол
проблеманы шешетін басқа тұлғалармен тікелей өзара қарым-қатынас
жағдайында субъектілердің жеке мүмкіндіктерін арттыру ережесі негізделген.
А.И.Вовк атап өткендей [154], барлық қатынастардың өзара әрекеттесуі мүмкін
емес. Бұл ұстаным ортақ трансформация қағидасын жүзеге асыруды, яғни
өзгеретін субъектіге-субъектінің өзара әрекетін болжайды. Өзара әрекеттесуімен
байланысты белсенді субъектіге-субъектілік өзара әрекеттестік диалогті өзара
әрекеттесу кеңістігі идеясына әкеледі. Тек біреуді білу арқылы сіз өзіңізге
қажеттіні анықтай аласыз [165]. М.Хайдеггер адамның өмірлік сезімдер мен
алдағы іс-әрекеттер әлеміне кіруі «адамның әлемге, басқа адамдарға шынайы
және үйлесімді қарым-қатынасын құра отырып, бірлескен шығармашылықпен
үйлесімділік, бірлескен бағалау, эмпатия және ортақ пайдалану арқылы ғана
жүзеге асырылуы мүмкін» деген тұжырымға келеді [156]. Ж.Сартр [157, с.336]
адамның өмір сүру жағдайының қандай да бір жалпы сипатын растай отырып,
«... өзім туралы шындықты алу үшін мен Өзгелерден өтуім керек» деген
қорытындыға келеді. М.С.Каган [158] «Өзімнің тіршілігімнің басқа адамға деген
қажеттілігі» жеке адамның негізгі экстрагениялық қажеттіліктерінің бірі деп
атайды. Әсіресе, бұл қажеттілікке назар аудара отырып, ол бұл түсінікті адам
өмірі мен қызметі табиғатта ұжымдық болып табылады және «осы процестерге
қатысушылардың өзара әрекеттесуі» деп түсіндіреді. Осы негізде М.С.Каган
адам өзін «бірыңғай материалдағы және практикалық іс-әрекеттегі серіктес
ретінде сезінеді; іс жүзінде рухани және таза рухани әрекеттержүзеге асады» деп
тұжырымдайды [158, с.143].
Бұл жағдайда диалог – студенттерге өздерінің жеке сезімдерін
қалыптастыруға, таңдаудың, рефлексия мен мазмұндылықтың жеке
функцияларын үйлестіруге мүмкіндік беретін соқтығысу, әртүрлі позицияларды
(пікірлер, бағалау) салыстыру тетігі. Бұл өзара әрекеттесу барысында адамның
түсінушілікке деген түсінігі диалогке тікелей қатысушылардың дамуын
қамтамасыз етеді. Студенттердің өзара қарым-қатынас ұстанымдарының,
критерийлердің, бағалаудың, практиканың, әдістердің және идеялардың
қоғамдастығына, педагогикалық қоғамды дамыту үшін ресурсқа айналады.
Болашақ
мұғалімнің
басқарушылық
құзыреттілігінің
құрамында
менеджерлік (көшбасшылық, ұйымдастырушылық, шеберлік) білім, білік,
дағдылардың болуы міндетті. Соның ішінде басқарушылық құзыреттіліктің
құрамында көшбасшылық (лидерлік) білім, сапалардың болуы тиісітігі туралы
тұжырымның негізділігін 1.1 параграфында ғылыми дәлелдермен кеңінен
баяндаған болатынбыз.
60
Ал, ұйымдастырушылық– басқарушылықтың негізгі құрамдас бөлігі.
Өйткені жалпы түсінікте «ұйымдастырушылық қызмет – адамдарды басқару,
олардың ортақ әрекетін келістіру мен басқаруға қатысты практикалық қызмет
[143, с.47].
Шеберлік – кәсіби немесе әуесқойлық білімдердің кандай да болсын түрінде
істі терең танушылықпен, дамыған іскерлікпен үйлестіріп тиімді әрекеттерді
жүзеге асырушылық [143,с.114].
Ғылымда педагогика өнер тұрғысынан талқыланып, мұғалімнің
педагогикалық шеберлігі теориялық тұрғыдан жан-жақты негізделген.
Педагогикалық шеберлікте мұғалмінің рөлі актермен теңестіріледі. Ал, қазіргі
уақытта педагогика өнер тұрғысынан басқару педагогикасына ауысты. Осы
басқару педагогикасы заманауи мұғалімнен педагогикалық үдерісті
басқарушылық функциялар тұрғысынан да түсінуді көздейді. Мұғалім осы
функцияларды орындай отырып, ортаның мүмкіндіктерін, тәрбиеленушілердің
тұлғалық сапасын және өмір сүру бейнелерін анықтайды, олардың жетістіктерге
жетуінің мақсаты мен тәсілдерін, ортаның маңыздылық мәнін жобалайды,
ортаны басқару іс-әрекеттерін жоспарлайды, ортаның білім алушыға білімді,
тәлімді меңгеруге және оны пайдалана алуға мүмкіндік беретін сапасын өңдейді.
Педагог-менеджер көбінесе ортаның компоненттерімен жұмыс істейді. Осы
тұста ол үшін бастысы тұлғалық қорлар емес, орталық қорлар болып
табылатындықтан, ол «кадрдың» сыртында тұрып, олардың орындарын қалай
дұрыс тауып қоюды қарастырады. Тасада тұра білу де басқару педагогикасында
үлкен шеберлікті қажет етеді. Ол ортаның балаға ықпалын басқарады. Оның
басқару объектісі болып тұлғаның қалыптасуы, дамуы үдерісі саналады. Ал
оның құралы – орта [159].
Сурет 2 - Болашақ педагогтардың басқарушылық құзыреттілігінің сұлбасы
Тұлғалық сапалар
Педагогикалық
Ізгілік, Эмпатия Толеранттылық
Танымдық,
зияткерлік,коммуникативтік
БОЛАШАҚ ПЕДАГОГТАРДЫҢ
БАСҚАРУШЫЛЫҚ ҚҰЗЫРЕТТІЛІГІ
Білім, білік, дағдылар
Көшбасшылық,
ұйымдастырушылық,
Шеберлік
Менеджерлік
Достарыңызбен бөлісу: |
