57
үдерісін басқарудағы іс-әрекеттерді тиімді атқару үшін міндетті түрде кәсіби
саладан білім, іскерлік, дағдыларының толықтығы қажет етіледі. Біз
зерттеуімізде оларды педагогикалық деп топтастырып, соның ішінде
басқарушылық іс-әрекет үшін маңызды танымдық білімдерді, зияткерлік
біліктерді, коммуникативтік дағдыларды қарастырамыз.
Зияткерлік деп қарастырып отырғанымыздың негізгісі білу – белгілі бір
жолмен ойлай білу. Тек осы жағдайда ғана, бар білім негізінде, кейіннен ойлау
актілерінің көмегімен жаңа білім қалыптастыру мүмкін болады» [147,с.143].
Осылайша, білім «алудың» негізгі шарты оның дербес ақыл-ойының қызметі,
оның мүдделері, қалауы, күмәндері, жорамалдары, ой-пікірлері мен
тұжырымдары негізінде арнайы ұйымдастырылған іздеу жағдайында білім алу
әрекеті. Ал бұл болса, зияттылық, яғни ақыл-ой қабілетінің дамуынан талап
етіледі. Білім әрдайым жеке-даралық сипатқа ие, яғни адам өмірінің
ерекшеліктерімен, тәжірибесімен, өзін-өзі тануымен және осыған байланысты
оның дүниетанымының ерекшеліктерімен байланысты. Өзін-өзі танудың
мүмкіндігі мен қажеттілігі мұғалімге таным саласындағы басқарушылық
ұстанымды қалыптастыруға мүмкіндік береді. Мұғалім үшін және оның
басқарушылық іс-әрекеті үшін мұндай мүмкіндік тек өздігінен ғана емес, сондай-
ақ басқару іс-әрекетінің оңтайлы нәтижелеріне жету мақсатында білім беру
үдерісінің субъектілерінің жеке білімдерін дамыту үшін жағдайларды
ұйымдастыру міндеттерінен талап етіледі.
Сондай-ақ,танымдыққа қатысты – құндылықтың бірі – түсіну. Г.Г.Гадамер
түсінікті әлемді «қазіргі кездегі» адам арқылы игерудің әмбебап тәсілі ретінде
анықтайды
[148].
Герменевтикада
түсіну
мағынаны
табу
ретінде
қарастырылады, мұнда мағына кейбір ойлау үдерісінің нәтижесі ретінде де,
түсіну және түсіну қабілеті ретінде де түсіндіріледі, нәтижесінде жаңа білім
пайда болады. Бірақ, білім бірдей түсінікті болмайды. Бұл дүние жүзіндегі
адамның көзқарасын (түсінігін) анықтайтын құндылықтары, қағидаттары,
ұғымдары, ойлау тәсілдері арқылы иеленетін және жүзеге асырылған қызметпен
байланысты. Педагогикада және басқаруда әлемнің басқа көзқарастарын түсіну
үшін әртүрлі ойлау қабілетімен мінсіз нысандарды салудың түрлі жолдары бар
адамдарға өте қиын. Сонымен қатар, кез келген қызметте адам өзінің жеке
сипаттамаларын көрсетеді. Д.А.Иванов түсіну процесін қарастыра отырып, адам
түсіну
процесінде
оның
белгілер
құрылымында,
тәжірибесінде,
тұжырымдамасында, тұтастай алғанда өзінің дүниетанымында түсінікті немесе
түсінген нәрсені қамтуға тырысатынын көрсетеді [84, с. 157].
Түсіну және түсінікті құрылым толығымен сәйкес келмейді. Әртүрлі болуға,
бірдей нәрсені сезінуге немесе ойлануға болмайды. Автордың пікірінше, түсіну
түсінік құрылымының құрамына кіргенде және оның мазмұнын өзгерткенде
басталады. Тек бұл жағдайда мағынаны қалыптастыру басталып, мағына пайда
болады, осылайша түсіну әрекетін жүзеге асырады, адам өзіне жаңалық ашады.
В.П.Сергеева басшылықты «мақсатты» деп бағалайды; қатысушылардың
интегралдық педагогикалық үдерісінде өздерінің объективті заңдарын білу
негізінде саналы қарым-қатынасы [149].
58
Басқару қызметі үшін түсінушілік мәселесі өте маңызды, өйткені тек қана
адамның ішкі әлемін тікелей қабылдауда емес (жоғарыда көрсетілгендей
эмпатия ғана емес), зерттеушінің «түсіну» қызметінің нәтижесі ретінде ғана
«анықталуы» мүмкін, біздің жағдайда – ол басқарушылық іс-әрекет субъектісі.
Білім беру үдерісінде өзара іс-қимыл үдерісінде менеджердің мақсаты – білім
беру үдерісінің субъектілерінің іс-әрекеттерінің және мінез-құлқының терең
мағынасын түсіну үшін әрбір нақты жағдайды «жинау». Түсіну әрдайым
түсініспеушіліктің анықталуымен басталады, содан кейін оны өз ойларымен
ойлау, эмоционалдық, бағалаушылық, мәдени, педагогикалық, басқару
тәжірибесінде кейінгі рефлексия сезімдеріндегі қозғалыс ретінде бағалау.
Басқару теориясында бұл әрекеттер тізбегі басқару мәселесін анықтау, оны
басқару ұстанымына сәйкес талдау, сондай-ақ білім беру қызметі субъектілері
мен объектілерінің мәндері мен түсініктеріне негізделген басқару шешімдерін
қабылдау ретінде ұсынылуы мүмкін. Осылайша, түсінушілік іс-шаралары
барысында білім беру қызметінің әрбір субъектісінің дифференциалды
қабылдауының жұқа аппараты қалыптасады, түсінбеушілік жағдайларын еңсеру
жөніндегі қызмет дамытылады. Түсіністікке сүйене отырып, менеджер мұғалім
жағдайдың
жаңалығына,
жұмыс
көлеміне,
дәстүрлі
өкілдіктердің
стереотиптеріне жол беріп, нәтижесінде шешімдердің түпнұсқалығын, ой-
пікірлердің тәуелсіздігін, стандартты емес басқару шешімдерін қабылдау
қабілетін көрсетуге көмектеседі. Түсіну И.Д.Демакованың пікірінше [150],
мұғалімдерге кәсіби дағдыларды дамытуға, әсіресе креативтілік мүмкіндікті
дамытуға, ал біздің зерттеуімізде басқарушылық лауазымға өтуге мүмкіндік
береді.
Мұғалімнің басқарушылық іс-әрекетінде коммуникативтік дағдылардың
дамуы қажет. Өйткені, біздің ойымызша, басқару саласында келесі белгілейтін
құндылық –диалог. Белгілі болғандай, «диалог» термині кең мағынаға немесе
түрлі мағынаға ие. Диалог жалпы педагогикалық үдерісте субъектіге-субъектілік
қатынастарды орнатуды болжайды; тараптардың ұстанымдарының теңдігі;
әріптеске құрмет пен сенім есепке алынады. Зерттеулеріміздің логикасында біз
диалогтісубъектіге-субъектілік өзара іс-қимылы ретінде қарастырамыз.
Философияда субъект адамның сыртқы әлемге білім объектісі ретінде сана мен
еркіне ие белсенді әрекет етуі және білуі ретінде түсіндіріледі [151]. Субъект –
сыртқы әсерлерді ғана қабылдайтын және оны «табиғатынан» қалай
шығаратындығын өңдейтін пассивтік емес, қызметтің тасымалдаушысы.
Субъект – өзін-өзі растайтын жеке-даралық. «Егер,қоғамда жеке тұлға және
даралық екі түрлі танылса, онда Н.М.Борытконың пікірі бойынша,
субъективтілік – бұл екі аспектінің бірлігі. Қоршаған ортаны бөліспестен
адамның өзін бекітпеуі мүмкін емес; сонымен бірге қоршаған ортаны
идентификациясыз конструктивті түрде өзін-өзі растау мүмкін емес» [152, с. 23].
Субъективтілік педагогикалық сипаттағы процестерді мақсатқа сай өз бетімен
түсінуге мүмкіндік береді; білім беру мен басқарудың әртүрлі жағдайларында іс-
әрекет жасау еркіндігі, таңдаудың өзіндік ерекшелігі мен құралдарын,
нысандарын, ұстанымдарын, қызмет ету әдістерін және осы қызметті жүзеге
Достарыңызбен бөлісу: |
