Экономикалық мамандықтар бойын

Актив

Бухгалтерлік баланс мәліметтер негізінде кәсіпорынның қаржы жағдайының талдау жұмыстары атқарылады. Баланс құрастыру алдында синтетикалық шоттар бойынша есеп регистрларында аналитикалық есеп мәліметтерімен өзара салыстыру жұмыстарын атқарған жөн. Одан кейін Бас кітапта бейнеленген шоттардың қалдықтары бухгалтерлік баланс формасында көрініс табады.Осылайша, кәсіпорынның қаржылық жағдайы бухгалтерлік баланста талданып отырады. Есептің журнал – ордерлік формасы кезінде әрбір шоттың кредиті бойынша айналымды Бас кітапқа журнал – ордерден алып жазады; бөлек шоттардың дебеті бойынша айналымды Бас кітапқа бірнеше журнал – ордерден алып жазады.

Кез- келген кәсіпорында күнделікті жұмыс істеліп, қызмет атқарылып отыратындығы белгілі. Осы операцияларлдың орындалуына ұйымның бухгалтерлік балансының баптарына тікелей әсер етеді. Нақтырақ айтатын болсақ, ұйымдағы әрбір орындалатын операцияға сәйкес баланс баптарындағы сома өзгеріске ұшырап отырады. Бірақ бухгалтерлік баланстың актив пен пассив баптарының теңдігі әрдайым сақталады. Сонымен қатар кәсіпорында әрбір орындалған операциядан кейін жаңадан баланс жасалмайтындығы белгілі және ол мүмкін емес. Себебі ұйымда бір күннің өзінде бірнеше операция орындалуы мүмкін. Тіпті әрбір операция түгіл, күн сайын кәсіпорынның бухгалтерлік балансын жасап тұру үлкен күшті, көп уақытты қажет етеді. Сонымен қатар балансты күнделікті немесе әрбір орындалған операциядан кейін жасап отыру тиімсіз және қажет те емес. Міне осы себептен кәсіпорынның бухгалтерлік балансы белгілі бір уақытқа, яғни, есеп беретін кезеңге қарай ( ай сайын, тоқсан сайын, жыл сайын) жасалып отырады.

3. Қаржылық есеп берудің №2 формасы «Кірістер мен шығыстар туралы есеп беру»
Кірістер мен шығыстар туралы есеп беру Қазақстан Республикасындағы бухгалтерлік есептің № 3 стандартында ашылып көрсетіледі. Бұл- стандарт бағалау әдісі. Есеп саясаты өзгерген кезде және елеулі қателіктер анықталғанда және түзетілгенде қаржы-шаруашылық қызметтің нәтижелері туралы есеп беру мен олардың қаржы есептемелеріндегі баптардың сыныптамасын белгілейді. № 3 БЕС 2003 жылы 17 қаңтарында өз күшін жоғалтты.

№ 5- кестеде ,,KEGOC’’ ААҚ-ның 2003 жылғы жартыжылдық кіріс пен шығыс жайлы есебі көрсетілген.

• 
  негізгі қызметтен (өнімдерді, жұмыстарды, қызметтерді сатудан) алынған табыс;
  
• 
  сатылған өнімнің, жұмыстың, қызметтің өзіндік құны;
  
• 
  жалпы кіріс;
  
• 
  кезең шығындары. Оған енетіндер: жалпы және әкімшілік шығындары, проценттерді төлеу шығындары, сату жөніндегі шығындар;
  
• 
  негізгі қызметтен алынған кіріс немесе зиян;
  
• 
  салық салуға дейіңгі әдеттегі қызметтен алынған кіріс немесе зиян;
  
• 
  табыс салығы;
  
• 
  салық салудан кейіңгі әдеттегі қызметтен алынған кіріс немесе зиян;
  
• 
  төтенше жағдайлардан алынған кіріс немесе зиян;
  
• 
  таза кіріс немесе зиян;
  

Стандарт т-тенше жа5дай деп аталып жүргендерге түсінік береді.Бұл кәсіпорынның әдеттегі қызметінен ерекшеленетін оқиға немесе операция. Яғни олар жиі қайталанбайды немесе тұрақты болып отырмайды. Төтенше жағдайда кірістің немесе зиянның мәні мен соммасын түсіндірме жазуларда бөлек ашылып көрсету керек.

Стандарт сондай – ақ тоқтатылған операцияға анықтама береді.

Бұны тоқтатылған операциялар бойынша кәсіпорын: филиалының сатылуымен немесе таратылуымен түсіндіруге болады.

Түсіндірме жазуда мыналар ашылуға тиіс: тоқтатылған операцияның мәні, тоқтатылған операцияның сомасы мен географиялық ауданы, операцияның нақты тоқтатылған күні , операцияны тоқтатудың әдісі (сату немесе тарату және олардың есебі), тоқтатылған операциядан алынған кіріс немесе зиян , өнімдерді сатудан немесе есепті кезендегі кәсіпорынның әдеттегі қызметінен алынған кіріс немесе зиян.

Стандарт бағалауды өзгертудің әдістерін және олардың кіріске немесе зиянға әсерін қарастырады. Есептік бағалаудағы өзгерістің нәтижесі таза кірісті немесе зиянды анықтаған кезде мыналарға қосылады:

- есепті кезеңге, егер өзгеріс осы кезеңге ғана әсер етсе;

- өзгеріс болған есепті кезенге және келесі есепті кезеңге, егер өзгеріс оларға да әсер етсе.

Кірістер мен зиянға әсер ететін есептік бағалаудағы өзгерістердің мәні мен көлемі де түсіндірме жазуларда көрсетілуге тиіс.Сонымен қоса стандартта елеулі қателіктер мен олардың шаруашылық қызметіне әсері қарастырылады. Елеулі қателік дегеніміз есепті кезеңде анықталған, маңыздылығы соншалық, тіпті бұрынғы жылдардың қаржылық есептемелері жарамсыз деп санауға әкеп соқтыратын бұрынғы жылдардың қателіктері. Бұрынғы жылдардың қаржылық есептемесін жасау кезінде жіберілген қателікке жасалған түзетудің соммасы есепті кезеннің кірісіне немесе зиянына екі әдіспен қосылады:

• 
  бөлінбеген кірістің бастапқы сальдосынөзгерту жолымен;
  
• 
  есепті кезеннің таза кірісіне немесе зиянға енгізу жолымен, бұл орайда түсіндірме жазуларда мыналарды ашу керек:
  

Қателіктің бұрыңғы жылдардың кірісіне немесе зиянына қалай әсер еткенін көрсету үшін қосымша ақпарат кесте түрінде тапсырылуы мүмкін.

Есеп саясаты Қазақстан Республикасы бухгалтерлік есеп жөніндегі депортаментінің талабы бойынша немесе егер мұндай өзгерту неғұрлым дұрыс ақпарат алуға мүмкіндік жасайтын болса, кәсіпорынның өзі өзгертуі мүмкін. Есеп саясатын өзгерту нәтижесінде туындаған түзету соммасы бөлінбеген кірістің бастапқы сальдосын өзгерту жолымен есеп беруде көрсетіледі және есепті кезеңнің таза кірісін немесе зиянын анықтаған кезде ескеріледі. Егер есеп саясатындағы өзгерістер есепті кезеңге, алдыңғы кезеңге және кезекті есепті кезеңдерге елеулі түрде әсер етеін болса, онда түсіндірме жазуларда есеп саясатының өзгеру себебі, есепті кезең және әрбір бұрынғы кезеңдер үшін түзету соммасы, таза кірісті немесе зиянды анықтаған кезде ескерілген түзету соммасы, қайта есептелген салыстырмалы деректер немесе олардың қайта есептеудің мүмкін болмау себептері ашылып көрсетіледі.

«Өнімдерді (жұмыс, қызмет) өткізуден түсетін табыс» бабы бойынша бухгалтерлік есеп 5 «Табыс» Стандартына сәйкес танылған шот кредиті 701 «Дайын өнімдерді тауарлар, жұмыс, қызмет) өткізуден түскен табыс» бойынша айналым қорытындысы тияқты тауарды, жұмыс, қызметті сатудан түскен түсім көрініс табады. Мұндағы есеп беруде тауарлы материалдық қорын өткізуден, орындалған жұмыстан, көрсетілген қызметтен түскен таза түсім, сыйақы, процент, дивидент, гонорар түрлерінде алынған табыстар, негізгі қызметке байланысты рентадан, қосымша құнға салықты азайтудан, салықтар акцизінен және міндеттемелерден, сондай-ақ қайтарылған тауар құнынан, бағаны арзандатудан, сатушының сатып алушыға ұсынатын сату жеңілдіктерінен түсетін табыс көрсетіледі.

Таза түсім көрсеткіші мыналарға тең болуы мүмкш:

• мәміле келісімшартымен анықталған сомаға;

■ шоттарды ұсыну күннен әрекет ететін және жөнелтілген өнім, орындалған жұмыс, көрсетілген қызмет үшін төлемнің не болмаса қаражатты валюталық шотқа немесе субъектінің валюталық кассасына есептеулер басқа есеп айырысу құжаттарымен Қазақстан Республикасы ¥лттық банк бағамы бойынша шетелдік валютаны теңгемен қайта есептеу жолымен аныкталатын сомаға.

3.4. Қаржылық есеп берудегі қателіктерді тұзету

Түгендеумен қатар қаржылық есеп беруді жасау үшін шындыққа жанасымды ақпаратты алу мақсатында таңдап алынған есептік саясатқа сәйкес барлық мүлік түрлері мен міндеттемелерге баға беруде субъект қолданатын бағалау тәртібінің шындыққа жанасымдылығын анықтау бойынша жұмыстар жүргізіледі.

Есептік кезең үшін қаржылық есеп беруді жасау өткен кезеңдегі қаржылық есеп беруде кеткен барлық қателерді ескеру қажет.

Қаржылық есеп беруді жасау кезіндегі барлық қателерді елеулі және елеусіз қателер деп бөлуте болады.

Егер қате пайдаланушының экономикалық шешіміне әсерін тигізсе, онда ол елеулі қате деп саналады.

31 «Таза табыс немесе кезеңдегі залал, елеулі қателер және есептік саясаттағы өзгерістер» бухгалтерлік есеп Стандартына сәйкес елеулі қателер - өткен кезеңде кеткен қатенің есептік кезенде табылуы, бұл қатенің елеулігі сондай, оны түзету күніне қарамастан өткен кезеңдегі кажылық есеп беру шындыққа жанасымды деп есептелмейді.

8 «Таза табыс немесе кезеңдегі залал, негізгі қателер және еседтік саясаттағы өзгеріс» МСФО негізінде негізгі қателерге анықтау жүргізіледі. «Негізгі қателер - бұл ағымдағы кезеңде анықталған аса елеулі қате. Оның елеулігі соншалықты, бір немесе алдағы кезеңдегі қаржылық есеп берулер оларды шығару сәтінде сенімсіз деп саналады. Бір немесе бірнеше алдағы кезендерге қаржылық есеп беруді дайындауда кеткен ағымдағы кезеңде табылуы мүмкін». Қателер мыналардың нәтижесінде пайда мүмкін:

■ математикалық есептеулерде;

■ есептік саясатты дұрыс қолданбаудан;

■ ақпараттарды, алдауды немесе ынта қоймауды бұрмалап көрсету.

Бұл қателерді түзету таза табысты немесе есептік кезендегі залалды есептеуде ескеріледі. Мысалы, өткен кезеңдегі қаржылық есеп беруге аяқталмаған өндірісті айтарлықтай сомасын енгізу немесе жалған келісімшарт бойьшша дебиторлық берешектердің кіруі елеулі қатеге жатады.

3 «Қаржылык-шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есеп беру» бухгалтерлік есеп Стандартына сәйкес және 8 «Таза табыс немесе кезеңдегі залал, негізгі қателер және есептік саясаттағы өзгеріс» МСФО алдағы кезендерге қатысты қателерді түзетудің 2 әдісі қарастырылған:

• бөлінбеген табыстың алғашқы сальдосын өзгерту жолымен есеп беруде керініс табу;

• таза табысты немесе есептік кезеңдегі залалды анықтауда қосу.

2003 жылы өнімді (жұмыс, қызмет) өткізуден тұскен табыс 193 000 теңгені құрады, өзіндік құ.ны -160 000 теңге.

«ААА» ААК 2002 жылы үшін қаржылық-шаруашылық қызметінің нәтижелері туралы есеп беруде мына деректерді келтіреді:

Өнімді (жұмыс, қызмет) өткізуден тұскен табыс 140 000

Салынған өнімнің өзіндік кұны 85 000

Әдеттегі қызметтен түскен табыс 55 000

Табыс салығы 16 500

Тазаттабыс 38 500

2. Бөлінбеген табыстын алғашқы сальдосын өзгерту жолымен елеулі қателерге түзету жүргіземіз:

2 тақырып. Ақша қаражаттарының және олардың эквиваленттерінің есебі.

3 тақырып. Тауарлы-материалдық қорларды бағалау және оның есебі.

4 тақырып. Дебиторлық борыштар және күмәнді қарыздар бойынша резервтер құру есебі.

5 тақырып. Негізгі құралдардың амортизациясының есебі.

6 тақырып. Міндеттемелер есебі.

7 тақырып. Ақша қозғалысы жөніндегі есеп.

8 тақырып. Кейінгі күрделі салымдардың және негізгі құралдарды жөндеудің есебі.

9 тақырып. Негізгі құралдардың жал есебі.

10 тақырып. Материалдық емес активтердің және оның амортизациясының есебі.

11 тақырып. Еңбекақы бойынша есеп айырысу есебі.

12 тақырып. Жарғылық капитал есебі.

13 тақырып. Серіктестіктердегі меншікті капиталдың қозғалысының есебі.

14 тақырып. Табыстар мен шығыстарды тану.

Осы методикалық нұсқау « Есеп және аудит» мамандығы бойынша оқытылатын «Аралық қаржылық есеп » іштей оқитын студенттердің орындайтын өзіндік жұмысының тәртіптерімен таныстырады.

«Аралық қаржылық есеп » пәнінен орындалатын өзіндік жұмысының басты мақсаты осы сабақтың сұрақтарымен болатын әртүрлі ситуациялық жағдайларына жауаптарды өз беттерімен ізденуге бағыттайды.

Қазіргі кездегі субъектілердегі жағдайдарды есекере отырып, оларды басқару толық, мәнді , жан-жақты ақпаратсыз басқару мүмкін емес екендігі белгілі. Және ондай ақпаратты табу «Бухгалтерлік есеп принциптері » пәнісіз мүмкін емес.

«Аралық қаржылық есеп» пәнінен орындалатын өзіндік жұмысының мақсаты студентті жаңалықтарды талдап, соған байланысты дұрыс шешім қабылдауға үйретеді.
1-кестеде горизанталды сызықта студенттің фамилясының 1 әрпі көрсетілген, вертикал бағанасында сынақ кітапшасының соңғы саны көрсетілген, ал вариант номері осы 2 бағанның қиылысында көрсетіледі.