Дипломдық жобада мұнай айдау станциясындада технологиялық

14 

 

технологиялық  құрылғыларды  қамтитын,  қоғамдық  автоматика  жүйесін 

біріктіретін,  бірнеше  жүйелерге  бөлінген  жжергілікті  диспетчерлік  пункттің 

автоматика амалдарының комплексінен тұрады: басты мұнай айдау станциясы 

(БМАС);  аралық  мұнай  айдау  станциясы  (АМАС);  магистралды  насосты 

станция (МНС); магистралды насосты агрегат (МНА); тіректі насосты станция 

(ТНС); тіректі асосты агрегаттар (ТНА); көмекші жүйе (КЖ); қысымды реттеу 

жүйесі  (ҚРЖ);  энергожабдықтау  жүйесі  (ЭЖЖ);  катодты  қорғаныс  жүйесі 

(КҚЖ); резервуарды парк (РП); мұнай тіркеу түйіні (МТТ); қырғыштың қосу-

қабылдау  құрылғысы  (ҚҚҚҚ);  сызықты  аймақтың  басқарылатын  пункттері 

(БП).  Мұнай  айдау  үрдісінің  жалпы  технологиялық  сұлбасы  1.1  суретте 

көрсетілген.  Технологиялқ  сұлбамен  сәйкес  мұнай  айдау  Ф  арқылы 

механикалқ  қосалар  кешігетін  үш  құбырға  жіберіледі.  Содан  кейін  бұл  ағыс 

ТНС  және  РП  қима  тиектердің  көмегімен  Р  арқылы  таратыла  алады.  Бұл 

жерде  РП  жұмысының  төрт  режимі  іске  асуы  мүмкін.  Бірінші  режим  – 

«Транзит»  ,  мұнай ағысына резервуарлар қосылмайтын жағдайда.  Екіншісі  – 

«қосылған  сыйым  ыдыспен»,  негізгі  ағысқа  резервуар  (немесе  резервуарлар 

тобы)  параллель  қосылады.  Үшіншісі  –  «сыйым  ыдыс  арқлы»,  ағыс 

резервуарларға  айдалады  (резервуарлар  тобына),  кері  айдау  ос  резервуарда 

жүзеге асаы (резервурлар тобында). 

РП  шығысындағы  қысым  МНА  жұмысы  үшін  жеткіліксіз 

(шығысындағы қысым 5 атм. кем кезінде, центрден тепкіш насостың аумағын 

10-30  секунд  ішінде  ұртатын  кавитация  пайда  болады),  сондықтан  МНА-ға 

мұнай ТНС арқылы ағады.  

Бір  МНА-ң  өнімділігі  10000 

м

3

/сағ  дейін  жетеді,  ал  оның  тудыратын 

қысымы  20  атм.  дейін  жетеді.  Сондықтан,  МАС-на  бірнеше  МНА-ң 

орнатылуы  құбырды  бұзып  жіберетін  артық  қысымды  тудыруы  мүмкін. 

Мұндай  жағдайға  қарсы  құбырдың  ішінде  орналасқан  ддиск  секілді, 

дроссельді  жапқыш  деп  аталатын,  артық  қысымды  өшіретін  құрылғы 

қарастырылған.  

 

 

Ф – фильтр; Р – таратқыш; РП – резервуарды парк; МАС – мұнай айдау станциясы; ТНС – 

тіректі насосты станция; МНА – магистралды насосты агрегат; ДЖ – дроссельді жапқыш; 

СА – сызықты аймақ 

 

1.1 сурет ‒ Мұнай айдау процесінің жалпы сұлбасы 

 

Дроссельді  жапқыштан  кейін  мұнай  ағысы  қима  ысырмалар  мен 

лупингтер (бастыға параллель жүргізілген және аса қауіпті апаттар зонасында 

15 

 

қолданылатын құбыр бөліктері) орнатылған, диаметрі 150-1200 мм ұзын (200 

км дейін) құбырдан тұратын СА-қа жіберіледі. Осы ысырмалар көмегімен СА-

ң кескіндемелерін ауыстыруға және оның бөлек элементтерін жабуға (кесуге) 

болды, мысалы, қырғышты қосуға (өткізуге) болады.  

Айта кететін жайт, мұнай құбыр желісі бойымен мұнай айдауды жүзеге 

асыру  үшін  электр  энергиясы  қолданылады.  1.1  суретінде  оның  негізгі 

ағыстары екі сызықпен көрсетілген. 

Технологиялық 

процестің 

талдауы 

кезінде 

бүкіл 

МҚЖ 

автоматизациясының жүйесі құрастырылады (жалпыстанциондық автоматика, 

насосты агрегаттың автоматикасы, көмекші жүйелер автоматикасы және т.б.).  

Жеткізілім көлемі және мұнайды кері айдау арқылы өзара байланысқан, 

аяқталған  тенологиялық  циклдары  бар  МҚЖ-ға  сәйкес  мұнайды 

тасымалдаудың  ТП  моделі  бірнеше  тәуелсіз  моделдерге  таралады.  Берілген 

моделдерді  жалпылама  қысымдардың  теңгерім  теңдеуі  арқылы  өзара 

байланысқан  үш  автономды  моделдер  РП,  МАС  әне  СА  түрінде  көрсетуге 

болады.  

МҚЖ  басқарушы  объект  ретінде  өзгермелі  параметрлері  және  қайта 

реттеу  құрылымы  бар  күрделі  жүйеден  тұрады.  МҚЖ  басқару  үшін  келесі 

деңгейлерден тұратын дәстүрлі басқару жүйесі құрылған: 

1)  насосты  агрегатты  басқару  жүйелерінен,  дроссельді  жапқыштан, 

көмекші  жүйелерден,  дроссельді  жапқыштан,  көмекші  жүйелерден,  ағыста 

мұнайды  араластыру  реттеуіштерінен,  тіркеу  түйіндерінен  және  т.б.  тұратын 

құрылғыларды және агрегаттарды басқару деңгейі; 

2)  жергілікті  диспетчерлік  пункт  деңгейі  (ЖДП).  Бұл  деңгейде:  тіркеу 

насосты  станциясындағы  (ТНС)  процестерді  қосқанда  магистралды  МАС, 

сызықтық аймақтағы (СА) және аралықтық резервуардағы (Р); мұнай сапасын 

басқару түйініндегі (СБ) және басты МАС резервуарды парктегі (РП) процесті 

басқару амалдары шешіледі. 

3)  райондық  диспетчерлік  пункт  деңгейі  (РДП).  Мұнда:  режимді 

сақтаудың,  режимнен  режимге  өтудің,  мұнай  құбыр  желісінің  іске  қосылуы 

және  тоқтатылуының,  мұнай  партиясының  өту  басқарымының,  қырғыштың 

қосылуы  және  қолдауының,  РП  мұнай  көлемінің  есебінің,  МҚЖ  бойынша 

теңгерімнің,  сонымен  қоса  аяқталған  технологиялық  циклы  бар  МҚЖ 

жұмысының  координациясы  мен  басқару  амалдарының,  аяқталған 

технологиялық циклы бар МҚЖ бойымен мұнай айдау режимдерінің басқару 

амалдары шешіледі.  

МҚЖ  басқарымының  бірінші  және  екінші  деңгейлері  үшін  амалдар 

комплексі  мен  басқару  жүйелерін  1.2  суреттегі  сұлба  ретінде  көрсетуге 

болады [14].  

16 

 

 

 

1 – басты мұнай айдау станциясының (БМАС) автоматизация жүйесі;   2 – автоматикалық 

басқару; 3 – жалпыстанциондық автоматика; 4 – насосты агрегаттың автоматикасы (ТНА, 

МНА); 5 – технологиялық құрылғының жұмысы үшін және жұмыс шарттарын сақтау үшін 

көмекші жүйелердің автоматикасы; 6 – сызықты телемеханика жүйесі, басқарылатын 

пункттер (СА, КҚЖ); 7 – резервуарды парктер, тіркеу түйіні, тасушы сапасының есебі 

автоматикасы жүйесі және т.б. 

1.2 сурет ‒ Магистралды мұнай құбыр желісін басқару сұлбасы

 

1.3  Мұнайды тасымалдау ерекшеліктері  

Мұнай тасымалдаудың маңызды ерекшеліктерінің бірі болып мұнайдың 

физико-химиялық  қасиеттері  саналады.  Жеңіл  мұнайдың  қорының  азаюына 

байланысты  дүние  жүзінде  қиын  шығарылатын  мұнайға  қызық  артылды. 

Оның  химиялық  қасиетінің  бірі  болып  көп  мөлшерде  парафиннің  болуы 

саналады.  Оларды  өндіру  мұнайшылар  алдына  күрделі  техникалық 

проблемалар  қатарын  тізеді.  Мұнай  өндіру  және  оны  кейін  өңдеу  сұрақтары 

өзара  мұнайдың  химиялық  құрамы  мен  фищикалық  қасиеттері  бойынша 

тығыз байланысты. Парафиндер, асфальтиндер және смолалар концентрацисы 

мұнайдың  тығыздығы  мен  тұтқырлығын  ұлғайтуға  әкеледі,  оның  коллойдты 

құрылымы  және  реологиялық  сипаттамасын  өзгертеді,  мұнай  өндіру  қиынға 

соғады. Мұнай өнеркәсібінің жоғарғы бетіндегі және кенжар жанындағы зона 

парафиндердің  бөлініп  шығуы,  құбыр  жлісімен  тсымалдауы  және  ұңғыманы 

пайдалану кезіндегі ауыр кедергілердің бірі болып саналады. 

Парафин  мұнайларының  физикалық  және  химиялық  қасиеттерін  бөлу 

және өзгерту заңдылықтарын білу, мұнай қалпына келтіру, тасымалдау, өңдеу 

және  сақтауды  жақсарту  үшін  ең  қолайлы  технологияларды  таңдау, 

реологиялық  қасиеттерін  зерттеу,  барлау  және  өндіру  тиімділігін  арттыру 

үшін пайдалануға болады. 

Қазақстанның  парафин  мұнайларының  реологиялық  қасиеттері. 

Мұнайдың  мұнай  құбыры  арқылы  айдаудың  және  оның  одан  әрі  сақтаудың, 

оны  өндіру  шарттарына  әсер  ететін  маңызды  факторлардың  бірі  болып 

физико-химиялық  және  реологиялық  қасиеттерін  тудыратын  мұнайдың 

құрамдас  бөлігі  есептеледі.  Әсіресе  суық  кезінде  айдау  өзекті.  Сондықтан, 

мұнайдың  компоненттік  құрамын  зерттеу  -  тасымалданатын  мұнайдың 

тұрақсыз  қасиеттерін  бақылауға  мүмкін  жолдарын  дамыту  үшін,  сонымен 

қатар  мұнай  тасымалдау  және  сақтау  шарттарын  оңтайландыруға  мүмкіндік 

беретін  маңызды  қадам.  Келесіде  Қазақстанның  кен  орындарның  парафин