24
Экономикалық факторлардың тізімін j
→
арқылы белгілейміз.
Эксперттердің алдындағы ендігі мақсат бұл әлеуметтік және экономикалық
факторлардың арасындағы байланысты көрсететін А
j
матрицасын құру .
Егер А
j
матрицасы берілген болса, онда жоғарыда айтылған ұқсас
элеуметтік факторлардың жинағын экономикалық факторлардың жинағы
арқылы көрсете аламыз :
J
→
=А
3
+
→; ( 3 )
Эксперттер жекешелендірудің мүмкін болатын тәсілдерінің
бірқатар тізімін көрсете алады :
- мемлекеттік кәсіпорынның мүлкін арендаға беру;
- мемлекеттік кәсіпорынның арендаға мүлкін сатып алу;
- мемлекеттік меншікті концессияға беру;
-
мемлекеттік кәсіпорынды акционерлік қоғамға, басқа да
шаруашылық қоғамдарына немесе
серіктестіктерге айналдыру ;
- мемлекеттік кәсіпорын мүлкін жұмыс колективтеріне сату;
- мемлекеттік кәсіпорын мүлкін заңды құқығы бар мекемелерге және
басқа да жеке азаматтарға сату;
- мемлекетгік кәсіпорын мүлкін заңды құқығы бар мекемелерге және
жеке азаматтарға конкурс бойынша немесе аукциондарда сату.
Осы аталып өткен жекешелендірудің формалары жеке меншіктің
формаларын анықтайды .
Жекешелендірудің қарастырылып отырған мүмкін болатын тәсілдерін
С векторы арқылы белгіленейік /G
→
=(G1,G2,…, Gn)/.
Бұдан кейін эксперт немесе эксперттер тобы жекешелендірудің сәйкес
тәсілдерін бейнелейтін А матрицасын құрады . Нәтижесінде экономикалық
факторлардың жиынын жекешелендіру факторларының жиыны арқылы
бейнелеу мүмкіндігі туады
* j
G
G
A
(4 )
Бұл формулалардан мақсаттар жиынын жекешелендіру тэсілдері
жиыны арқылы бейнелеуге болатындығын көреміз :
*
*
*
G
G
A
A
A
; ( 5 )
Егер а* векторының компенеттерінің салмағы белгізі болса , онда біз
G
векторының компоненттерінің салмағын да анықтай алады.
Осы процедураның нәтижесінде біз нақты бір кәсіпорын үшін бүкіл
республика үшін жекешелендіру программасын көңілдегідей жүзеге асыру
үшін, жекешелендірудің жеке тәсілдерінің салыстырмалы ерекшеліктерін
табамыз.
25
Енді бізге накты бір кәсіпорын үшін жекешелендірудің колайлы
тәсілін таңдап алу ешқандай қиыншылыққа соқпайды .
4 Кәсіпорынның жұмыс тиімділігін бағалау
4.1 Жекешелендірілетін кәсіпорындардың жұмыс тиімділігін
бағалаудың мазмұнды сипаттамасы
Жекешелендіру экономикалық реформаның құраушы бөлігі.
Экономикалық реформаның бағытты мақсаттары мыналар:
- мемлекеттік басқару және өндірістік шаруашылық қозғалыстарын
тікелей басқару функцияларын шектеу ;
- адамдардың жұмысқа деген ынтасын жоғарлату және ықыласын
қүшейту ;
- олардың жауапкершілігін , саяси тәуелсіздігін қамтамасыз ететін
экономикалық бастандығына және потенциялдарынын неғұрлым ашылуына
жагдаилар жасау ;
- экономиканың ғылыми техникалық процеске сәйкестіліпн және
тиімділігін қамтамасыз етегін жағдайлар жасау ;
- монополизмді жою және сыбайластықты дамыту .
Бұдан жекешелендіру топталды дереу деген ұғымға келу дурыс
емес.Жекешелендіру программасын құрған кезде барлық мемлекеттік
меншікті темендегідей түрлерге бөлінеді:
- төлем ақысына қызмет ету сфераларына және материалдық өндіріс
сфераларына
жататын
ұсақ
кәсіпорындар,
өндірілмейтін
толық
жекешелендірілегін жеке мүлік;
- орташа және өте үлкен кәсіпорындар;
- жекшелендірілмейтін мемлекеттік меншік;
- өз жобасы бойынша жекешелетін өте үлкен кәсіпорындар.
Ұсақ кәсіпорындар ереже бойынша ерекше аукциондарда жеке
азаматтар пен серіктестіктердің меншігіне беріліп, жекешелендіріледі.
Мұндай жағдайда кәсіпорынды өз бетімен иеленетін және басқара алатын
іскерлік қасиет бар адамдарға сатады .
Орташа және өте үлкен кәсіпорындар акционерлік қоғамдар кұру
базасында жекешеліндіріледі. Акциялар пакеті мынадай бөліктерге бөлінеді
. холдингтер арасында таратылатын, тегін берілегін және жұмыс
колективінің мүшелеріне сатылатын, капиталдың тәуелсіз нарығы кезінде
тұрғындарға тегін берілетін және сол арқылы іске асырылатын , т.б.
Жекешелендірудің мұндай түрі меншік иесі мен оны басқарушының
функцияларын ажыратуға мүмкіндік береді Мұнда меншік иесі деп
мемлекетті, жеке адамдарды , осы кәсіпорынның жұмысшыларын және
басқа да жұртты айтуга болады . Жекешелендірудің мұндай түрін жүзеге
26
асырғанда пайда болған салдардың барлығы көбінесе капиталды қайта
жұмсағанға тікслсй байланысты болады.
Бүгінгі күнде ең үлкен қатер, жекешелендіруге өте баяу және
компетенсіз өту салдарынан экономикалық күйреуге ұшырау мүмкіндігі
туындап отыр . Бұл дәлелдер бір жағынан жекешелендірілетін
кәсіпорындардың күрделі жиын құру үшін оны тез арада жүзеге асыруды
талап етеді.
Екінші жағынан жекешелендіруді уақытқа ғана байланысты емес,
сонымен қатар белгілі бір кәсіпорындардың бір тобын жекешелендіру
программасын жүзеге асыру макроэкономикалық тұрақтылыққа, елдегі
жұмыссыздыққа, айлық-баға инфляциялық спиральына және тұрған жеріне
дс байланысты .
3.1 сурет- объектіні жекешелендіруге қосу
Сөйтіп
жекешелендірудің
өту
қарқынының,
жүйенің
макроэкономикалық түраксыздығына әсері аз болуы үшін оның қандай
ретпен жекешелендірілуі керек деген сұрак туады .
